اوج‌گیری تجارت الکترونیک در ترکیه و تعلل ایران

عمر بولات، وزیر تجارت ترکیه می‌گوید صادرات الکترونیک کالاهای کشور در هشت ماه اول سال جاری میلادی به ۴ میلیارد و ۱۶۰ میلیون دلار رسیده که نسبت به دور مشابه پارسال جهشی ۹۴ درصدی دارد.

به گفته او سهم صادرات الکترونیک کالا از کل صادرات کشور ۲.۷ درصد است و دولت در تلاش است این رقم تا سه سال آینده به ۱۰ درصد برسد.

مهم‌ترین سایت فروش کالا در بازارهای خارجی و خود ترکیه "ترندیول" است که نامی آشنا برای اکثر ایرانی‌ها است، اما همراه با این سایت فروش اینترنتی، بیش از ۱۰۰ سایت مطرح دیگر، از جمله "هپسی بورادا"، "میگروس"، "آمازون" و "تکنوسا" نیز فعالیت چشمگیری دارند.

در سال گذشته میلادی ۲۲ درصد از خرده‌فروشی‌ها در این کشور از طریق سایت‌های تجارت الکترونیک یا پلتفرم‌های اجتماعی انجام شده است، در حالی که این رقم برای ایران حدود چهار درصد است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

حجم خرده‌فروشی از طریق تجارت الکترونیک در بازارهای داخلی و خارجی ترکیه طی سال ۲۰۲۳ به رقم ۱.۵ تریلیون لیره (۵۰ میلیارد دلار) رسید و انتظار می‌رود، در سال جاری از ۷۳ میلیارد دلار عبور کند.

دولت ترکیه در تلاش است با ارائه تسهیلات نقل و انتقالات مالی و تنوع در نحوه پرداخت‌ها و تعامل با شرکت‌های بین‌المللی فعال در این حوزه، شتاب توسعه تجارت الکترونیک را بیشتر کند.

تجارت الکترونیک در ایران

با توجه به قرار گرفتن نام جمهوری اسلامی ایران در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی در پولشویی و تحریم‌های آمریکا اصولا انتظار اینکه سایت‌های فروش الکترونیک کالا بتوانند در صادرات کشور نقشی ایفا کنند غیرممکن است، اما در داخل کشور نیز چالش‌های زیادی در این حوزه وجود دارد.

حتی در اعتراضات موسوم به "زن، زندگی، آزادی" دولت برای ماه‌ها اینترنت را به شدت محدود کرده بود و به غیر از مسدود بودن شبکه‌های اجتماعی محبوب خارجی در ایران و با توجه به تحریم‌های آمریکا، امکان خرده‌فروشی شهروندان ایرانی در پلتفرم‌های مخصوص تجارت الکترونیک مانند "فیس‌بوک مارکت پلِیس" نیز بسیار مشکل است.

با این حال، امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران خرداد امسال مدعی شد حجم تجارت الکترونیک کشور در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۳۱۰۰ تریلیون تومان رسیده که ۷۴ درصد بیشتر از سال قبل آن است.

این رقم ادعایی عجیب حتی با دلار ۶۰ هزار تومانی معادل ۵۱ میلیارد دلار است که با توجه به اقتصاد ۴۰۰ میلیارد دلاری ایران (یک سوم اقتصاد ترکیه) رقم بسیار بعیدی به نظر می‌رسد؛ خصوصا اینکه ۵۵ درصد (۲۲۰ میلیارد دلار) اقتصاد ایران مربوط به حوزه خدمات و ۱۶ درصد (۶۴ میلیارد دلار) مربوط به نفت و گاز است.

از طرفی، گزارش "بازاریابی و تجارت الکترونیک" دفتر امور اقتصادی وزارت خارجه ایران، حجم تجارت الکترونیک طی سال گذشته را ۱۳۰۰ تریلیون تومان عنوان کرده و گفته است ۱۳ درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد داشته است؛ ارقامی که در تضاد فاحش با اظهارات کلاهدوزان است.

بیشتر بخوانید: انجمن تجارت الکترونیک: اینترنت ایران در رده پنجم از آخر

آمارهای ادعایی کلاهدوزان در حالی است که برآورد "دیجی‌کالا" که نیمی از تجارت الکترونیک در ایران را در اختیار دارد نشان می‌دهد کلا سهم این بخش از خرده‌فروشی در کشور تنها چهار درصد است. طبق این برآورد "۲ درصد سهم فروشگاه‌های اینترنتی و ۲ درصد سهم خرده‌فروشی‌هایی است که بر بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند".

این گزارش می‌افزاید: «از لحاظ تجارت الکترونیک نسبت به همسایه‌ها عقب‌تر هستیم و سهم خرده‌فروشی آنلاین به کل خرده‌فروشی در ایران، در حالی ۴ درصد است که ترکیه به ۲۰ درصد رسیده است».

دیجی کالا می‌گوید: «حجم سرمایه‌گذاری اندک و موانع پیشِ روی آن، عدم حمایت مناسب از اقتصاد دیجیتال در لایه‌های قانون‌گذاری و تنظیم‌گری، اعمال محدودیت‌هایی که زیرساختی‌ترین نیاز کسب‌وکارهای آنلاین را هدف قرار می‌دهد، تحریم‌های بین‌المللی که مانع توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال به بازار منطقه شده است، عدم حضور برندهای بزرگ بین‌المللی در کشور و بازار غیرشفافی که به‌دلیل محدودیت واردات برخی گروه‌های کالایی در کشور ایجاد شده، در کنار تورم و کاهش قدرت خرید مردم، از مهم‌ترین دلایل این عقب‌ماندگی است.»

تجارت الکترونیک در جهان

آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد که ارزش خرده‌فروشی از طریق تجارت الکترونیک در جهان طی سال گذشته ۵.۸ تریلیون دلار بوده که نسبت به سال ۲۰۲۲ بیش از ۹ درصد رشد داشته است. حدود یک ششم این تجارت از طریق شبکه‌های اجتماعی انجام شده و پلتفرم فیس‌بوک از این لحاظ در جایگاه نخست قرار دارد.

انتظار می‌رود که این رقم در سال جاری میلادی به ۶.۳ تریلیون دلار برسد که معادل ۲۰ درصد از کل حجم خرده‌فروشی در سطح جهانی است. همچنین انتظار می‌رود که تا پنج سال آینده این رقم به ۷.۹ تریلیون دلار برسذ که معادل ۲۳ درصد از خرده‌فروشی‌ها در جهان خواهد بود.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

شرکت آمازون با سهمی بالای ۳۷ درصدی از کل خرده‌فروشی‌های الکترونیکی در جهان، پیشتاز این حوزه است.

نکته اینجاست که بنابر بر ارزیابی نشریه تخصصی اقتصادی "فوربز" آمریکا، شبکه‌های اجتماعی به سرعت جایگاه خود در تجارت الکترونیکی را باز می‌کنند و انتظار می‌رود حجم خرده‌فروشی در پلتفرم‌های اجتماعی تا سال ۲۰۳۰ به ۸.۵ تریلیون دلار برسد؛ رقمی که معادل ۲۱ برابر کل اقتصاد ایران است.

این در حالی است که هنوز شبکه‌های اجتماعی محبوب جهان در ایران مسدود هستند.

از طرفی در حالی که تجارت الکترونیک در جهان به سرعت در حال رشد است، ایران به خاطر تحریم‌ها و قرار گرفتن در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی در پولشویی، بخش قابل توجهی از تجارت خارجی خود، خصوصا نفت را از طریق تهاتر (مبادله کالا به کالا یا پایاپای) انجام می‌دهد؛ روش ابتدایی معامله که دست‌کم از هشت هزار سال پیش رایج و قرن‌ها پیش از میلاد مسیح منسوخ شد و تنها در مواردی استثنایی در تجارت کشورها یا در میان اشخاص این نوع معامله‌ دیده می‌شود.