Ukrayna'daki Rus savaş esirleri: Kandırıldık

Ukrayna'daki bir hapishanedeyiz. İkinci kat Rus savaş esirlerine ayrılmış. DW olarak güvenlik sebebiyle binanın yerini açıklayamıyoruz. Rus esirler, diğer tutuklulardan ayrı tutuluyor. Bunun sebebinin "onların güvenliği için" olduğu söyleniyor.

DW, Ukrayna'daki cezaevleri müdürlüğüne yapılan başvuru sonrasında hapishanedeki Rus esirlerle konuşan ilk basın kuruluşu oldu. Esirlerin yüzlerini göstermemek ve yerlerine dair bilgi paylaşmamak koşuluyla haber yapmamıza izin verildi. Ayrıca haklarında savaş suçu veya başka suçlar işlediğine dair iddianame bulunmayan savaş esirleriyle konuşmamıza izin verildi. Savaş suçu işlediğine dair hakkında iddianame olan esirlerle konuşmak için savcıdan ayrıca bir izin alınması gerekiyordu.

Farklı yaş gruplarından yedi erkek bir hücrede oturuyor. Gazetecilerin onları ziyarete gelmiş olmasına şaşırmıyorlar. Birleşmiş Milletler ve Kızıl Haç'tan her hafta bir görevlinin geldiğini söylüyorlar.

Rus savaş esirleriyle görüşmelerimiz sırasında hapishane görevlileri DW muhabirlerine eşlik etti ve kiminle istenirse konuşulmasına izin verdi. DW, onaylarını alarak dört tutuklu ile görüştü. Hepsi de profesyonel olarak askerlik yaptıklarını ve "saklayacak bir şeylerinin olmadığını" söyledi.

"Ancak Ukrayna'ya gelince ne olduğu anlayabildim"

Önce Rusya'nın Viborg kentinden gelen Roman'la konuşuyoruz. "Açıkçası kandırıldık" diyen Roman, şöyle devam ediyor: "İlk başta bunun insani bir şeyle ilgili olduğu söylendi. Ancak ardından hemen cepheye gönderildim."

Ukrayna'nın Harkiv bölgesinde savaşırken yaralanan Roman, Ukrayna ordusunun onu yanlarına aldığını ve sağlık hizmeti sunduğunu söylüyor.

Bir diğer savaş esiri olan Artyom'un ise Ukrayna'ya karşı "özel askeri operasyona" katılması bilinçli bir kararmış. (Editörün notu: Bu tabir, Kremlin tarafından Ukrayna'daki savaş için kullanılan resmi ifade)

Artyom, internette gördüğü bir ilana başvurmuş ve Rus yanlısı ayrılıkçılar tarafından kontrol edilen Donetsk'e gönderilmiş. T-72 tipli tankı birkaç gün içinde kullanmayı öğrenmiş ve Zaporijya tarafına gönderilmiş. Ancak tankı zarar görmüş ve Ukraynalı Azov Taburu tarafından esir alınmış. Artyom kendisine yemek ve sigara verildiğini söylüyor, "Hiç faşist görmedim" diye de ekliyor.

Neden Ukrayna'ya savaşmaya gittiğini sorduğumuz Artyom, "Televizyonda iyi bir neden için savaştığımız söyleniyor ancak gerçekte durum böyle değil. Ancak burada bunu anlayabildim" diyor. Artyom, Rus ordusunu "yağmacı ve katil" olarak tanımlıyor.

Rus esirler için hapishanede günlük hayat nasıl geçiyor?

Hapishanedeki hücreler eski mobilyalarla döşeli. Hücre sıkış tıkış ama temiz. Herkes için ortak bir masa var; üstünde de plastik tabaklar ve metal çatal-bıçak takımı.

Hapishane gardiyanları, normalde hapishanelerde plastik çatal-bıçak takımları kullanıldığını, ancak savaş esirlerinde durumun farklı olduğunu, bunun sebebinin de çoğunun bir esir değişimi anlaşmasını beklemesi nedeniyle agresif olmamaları olduğunu söylüyor.

Rusların öğle yemekleri gardiyan gözetiminde bir Ukraynalı tutuklu tarafından dağıtılıyor. Öğle yemeğinde pancardan yapılma Borş çorbası ile karabuğday lapası, hücre kapısının altındaki bir kapaktan içeri itiliyor. Esirler, sabah kahvaltısında etli mısır lapası olduğunu söylüyorlar. Hapishane koridorundaki yemek planına göre günde 3 öğün yemek veriliyor. Ayrıca esirlerin dışarıda dolaşmalarına ve günlük olarak duş almalarına izin veriliyor.

"Ukrayna'ya gidip onlara yardım edeceğimize inandırıldık"

Bir başka hücrede 20'li yaşlarında üç erkek var. Yataklarının yanı başında da bir yığın kitap. Esirler polisiye roman okumayı sevdiklerini söylüyorlar.

Dimitri, bağlı bulunduğu biriminin 24 Şubat'ta Rusya'daki Belgorod kentinden Ukrayna'ya gittiğini bilmediğini söylüyor. "Nereye gittiğimiz söylenmedi. Ukrayna topraklarına girdiğimizde tabelalarla bayrakları görünce nereye geldiğimizi anladık" diyen Dimitri, sözlerini "Komutanıma burada ne işimizin olduğunu sordum ve o da gereksiz sorular sormamam gerektiğini söyledi" diyerek sürdürüyor. Çernihiv yakınlarında 27 Şubat günü tankı hedef alındığında, Ukraynalılara teslim olduğunu anlatıyor.

Dimitri ve diğer iki savaş esiriyle yaptığımız röportajlar sırasında bir gardiyan, hapishanede görevli bir psikolog ve diğer tutuklular da yanımızda bulundu. DW muhabirleri, hapishane görevlilerinin mevcut bulunmasının esirlerin sözleri veya konuşma istekleri üzerinde bir etkisinin olmadığı izlenimini edindi. Gardiyanlar konuşmaları dinlemediler, belirli bir mesafede durdular ve DW muhabirlerine baskı uygulamadılar.

DW muhabirleri, Rusya'nın Karelya bölgesinden gelen tutsak Oleg ile özel olarak ayrı bir odada görüştü. Rus ordusuyla sözleşmesini Mart ayında yenilediğini ifade ediyor. Oleg "Ukrayna'ya gidip yardım edeceğimize, orada kendi insanlarına eziyet edip öldüren milliyetçiler olduğuna dair televizyonda çıkan haberlere inandık" diyor.

Ancak Harkiv yakınlarına ulaştıklarında hiç milliyetçi görmediklerini, köylere gittiklerinde insanların onlara "Gidin buradan! Burada işiniz yok!" dediklerini aktarıyor. Sözleşmesini imzaladığında ona eğitim ve cepheye gönderilmeme sözü verildiğini ama sadece üç gün sonra 1 milyondan fazla insanın yaşadığı Harkiv şehrini kuşatması emri verildiğini anlatıyor. Bağlı olduğu birim Rusya'ya geri dönmeye çalışmış ancak komutanları bunu yasaklamış. Ondan sonra komutanla irtibatı kaybetmişler ve kısa bir süre sonra da birimi Ukrayna ordusu tarafından esir alınmış.

Savaş esirlerine ne kadar güvenilebilir?

DW'nin konuştuğu bütün esirler Ukrayna'nın işgaline katıldıkları için pişman olduklarına ve sivil insanlara ateş etmediklerine dair kesin bir dil kullandılar. Ukrayna makamları da konuştuğumuz esirlerin savaş suçu işlediklerine dair bir delil henüz bulamamışlardı. Esirlerin yalan makinasına bağlandıkları da aktarıldı.

Cezaevindeki görevliler bir tek Vadim S. isimli Rus askerin, yalan makinesine bağlıyken Sumi yakınlarında bir sivili vurarak öldürdüğünü itiraf ettiğini anlatıyor. 23 Mayıs tarihinde Ukrayna'daki bir mahkeme onu savaş suçu işlediği gerekçesiyle ömür boyu hapisle cezalandırdı. Bu, Ukrayna'daki Rus savaş esirlerine dair ilk savaş suçu saikiyle verilen karardı.

Esir değişimi sebebiyle tutuklulara iyi bakılıyor

DW'nin konuştuğu hiçbir esir kötü cezaevi koşulları veya insanlık dışı muameleden bahsetmedi. Ukrayna Adalet Bakanlığına göre, bir savaş esirinin yemeği, giyeceği, hijyen ürünleri, suyu ve elektriği için yaklaşık 3 bin Ukrayna Grivnası (yaklaşık 95 euro) gerekiyor. Bunun üstüne bir de medikal ürünler, ilaçlar ve çalışanların ücreti de ekleniyor.

Adalet Bakan Yardımcısı Olena Vysozka, DW'ye yaptığı açıklamada savaş esirlerinin gözaltı koşullarının Cenevre Sözleşmesine uygun olması gerektiği için harcamaların haklı olduğunu söyledi. Ayrıca Rus tutukluların, Ruslar tarafından ele geçirilen Ukraynalılarla değiş tokuş yapılabilmesi için sağlıklı ve iyi durumda olmaları gerektiğini söyledi.

Ukrayna ve Rusya'da mahkumlara yönelik muamele

Birleşmiş Milletler'in Ukrayna'daki İnsan Hakları Bürosu Temsilcisi Matilda Bogner, DW'ye verdiği röportajda, Rus savaş esirlerinin gözaltı koşullarının genel olarak tatmin edici olduğunu söyledi. Ancak Bogner'e göre, BM gözlemcileri, Rus askerlerinin yakalandıktan sonra kötü muamele ve işkence gördüğü iddialarına dair bilgi de almış durumda.

Bogner, Rusya'da ve Ukrayna'nın Rus kontrolündeki bölgelerindeki Ukraynalı savaş esirlerinin yakalandıktan hemen sonra işkence gördüğüne dair kanıtlar olduğunu söyledi. Bogner, "Yiyecek ve hijyen eksikliği var ve gardiyanların muamelesi ağır" dedi.

BM, her iki tarafa da savaş esirlerine insanca davranma ve iddia edilen tüm işkence ve kötü muamele vakalarını derhal ve etkili bir şekilde soruşturma çağrısında bulundu. Ukrayna'da kaç Rus askerinin tutuklu olduğuna dair resmi bir rakam yok. Düzenli değiş tokuşlar nedeniyle sayıları sürekli değişiyor.

Hâlâ bir esir değişimi bekleyen 20 yaşındaki Dimitri, "Umut asla ölmez" diyor. Üç ay esaret altında kaldıktan sonra tek istediği eve geri dönmek. Ve bir daha asla orduda hizmet etmek istemediğini de ekliyor.