Türkiye'nin sansür karnesi: 953 bin erişim engeli
2 Ağustos 2024
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'nun (BTK) Instagram'a Türkiye'den erişim engeli getirmesi tepkilere yol açtı. Instagram kullanıcıları engeli aşmak için VPN üzerinden internete giriş yaparken BTK, yasağın "katalog suçlar" gerekçesiyle alındığını açıkladı. BTK, Instagram'ı erişime engelleme kararını 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunu'nun 8'inci maddesine dayandırdı.
Ancak söz konusu maddede BTK Başkanı'na internet sitelerindeki içerikleri çıkarma yetkisi Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından 10 Ekim 2023 tarihinde iptal edilmişti. İptal kararının gerekçesi ise 10 Ocak 2024 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlandı. Kararda iptal hükmünün Resmi Gazete'de yayımlandıktan 9 ay sonra yürürlüğe gireceği belirtiliyor. Bu nedenle söz konusu BTK Başkanı'nın içerik çıkarma yetkisi Eylül ayında dolacak.
Ancak kanun maddesinde BTK Başkanı'na verilen erişim engelleme yetkisi devam ediyor.
Geçmişte YouTube da kapatılmıştı
Türkiye'de şimdiye kadar aralarında Deutsche Welle'nin (DW) bulunduğu çok sayıda internet sitesi BTK'nın veya sulh ceza hakimliklerinin aldığı kararlar doğrultusunda erişime kapatıldı. Bunlar arasında daha sonra erişime tekrar açılan YouTube, Wikipedia, Twitter, Ekşi Sözlük yasakları en bilinenleri.
Ayrıca Ankara 10. Sulh Ceza Hakimliği, 16 Temmuz'da hikâye ve şiir paylaşım platformu Wattpad'i erişime engelledi. LGBTQI+ bireylerin tanışma ve partnerlik ağı olan Hornet'e de 2020 yılında erişim engeli getirilmişti. AYM, 6 Şubat 2024'te yayımladığı kararla Hornet'e erişim engeliyle ilgili ihlal kararı vermişti.
DW'nin yanı sıra Amerika'nın Sesi (Voice of Amerika), Independent Türkçe, Mezopotamya Ajansı ve JinNews'in internet haber siteleri de Türkiye'den erişime engelli.
İfade Özgürlüğü Derneği'nin raporuna göre 2022 yılı sonu itibarıyla Türkiye'de toplam 712 bin 558 web sitesi ve alan adına 814 farklı kurum ve hâkimlikler tarafından verilen toplam 616 bin 239 farklı kararla erişim engeli getirildi.
Yaman Akdeniz: AYM kararları gözardı ediliyor
İfade Özgürlüğü Derneği kurucusu ve internet hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz, 2023 yılı sonu itibarıyla ellerindeki verileri de ilk kez DW Türkçe ile paylaştı.
Türkiye'nin internet sansür karnesinin zayıf olduğuna işaret eden Akdeniz, "2022 içinde erişime engellenen 240 bin 857 alan adı ve web sitesi ile birlikte 2023 sonu itibarıyla Türkiye’den toplam 953 bin 415 web sitesi ve alan adına, 833 farklı kurum ve hakimlikler tarafından verilen toplam 821 bin 285 farklı kararla bu raporda detaylandırılacak hüküm ve yetkilere istinaden erişim engellenmiştir" bilgisini verdi.
Son 9 yılın engelleme kararlarının bilançosunu da paylaşan Akdeniz, "2014-2023 döneminde 582 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 7 bin 663 farklı kararla erişime engellenmiş 43 bin 769 haber (URL adresi) ve kaldırılan, çıkarılan veya silinen 38 bin145 haber (URL adresi) tespit edilmiştir" dedi.
RTÜK üzerinden DW ve Amerikanın Sesi web sitelerine uygulanan sansürün de iki yılı aştığını da hatırlatan Akdeniz, AYM'nin çok sayıda ifade ve basın özgürlüğü kararına rağmen Türkiye'de BTK gibi idari kurumlar ve sulh ceza hakimlikleri eliyle sansür uygulamalarının devam ettiğini vurguladı. Akdeniz, "Anayasa Mahkemesi kararları çok arkadan ve gecikmeli gelmekle birlikte, bu kararlar tamamen gözardı edilmektedir. Hatta uygulamada bu kararlara atıf yapıldığı bile çok seyrek görülmektedir. Sonuç itibarıyla tamamen keyfiyete izin veren ve istenildiği zaman kullanılabilen bir sansür modeli mevcut" dedi.
AYM'nin iptal ettiği 8'inci madde ne öngörüyor?
İlgili kanunun 8'inci maddesiyle BTK Başkanı'na Türk Ceza Kanunu'nda yer alan belli suçlarla ilgili "yeterli şüphe sebebi" bulunması halinde resen içeriğin çıkarılmasına veya erişimin engellenmesine karar verme yetkisi tanınıyordu. Bu suçlar arasında intihara yönlendirme, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu, sağlık için tehlikeli madde temini, müstehcenlik, fuhuş, kumar, yasadışı bahis ve Atatürk aleyhine işlenen suçlar sayılıyor.
İdarî tedbir olarak verilen içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının yerine getirilmemesi halinde ise BTK Başkanı tarafından ilgili içerik, yer ve erişim sağlayıcısına para cezası veriliyordu. Bu cezadan 24 saat içinde erişim sağlayıcı tarafından kararın yerine getirilmemesi halinde Kurum tarafından yetkilendirmenin iptaline karar verilebiliyordu.
AYM'nin iptal kararında ise "Ceza kanunlarında suç olarak düzenlenen eylemlerin işlendiğinin henüz kesinleşmiş bir mahkeme kararıyla tespit edilmeden, idari bir makamın yapacağı suç tespitine bağlı olarak nihai bir tedbir mahiyetinde olan içeriğin çıkarılması kararı verilmesinin ve bu kararın icra edilmemesi durumunda idari para cezası uygulanmasının masumiyet karinesini ihlal ettiği değerlendirilmiştir" deniliyor.