Paslanmış miras: Afrika'da sosyalizm

Afrika ülkeleri 1950’lerin sonlarında sömürgelik zincirlerinden kurtulurken eski sömürgeci devletler çoktan Soğuk Savaş’a tutuşmuşlardı. İdeolojiler arasındaki savaş Afrika kıtasına da sıçramıştı. Sovyetler Birliği “Afrika mücadele ediyor, Afrika kazanacak” gibi sloganlarla genç bağımsız devletleri kendi safına çekmeye çalışıyordu.

Sovyetler Birliği ile Afrika ülkeleri arasındaki kardeş sevgisi uzun sürmedi. Ancak izleri günümüze kadar uzanıyor. Angolalı fotoğrafçı Kiluanji Kia Henda 2006’da Luanda'nın kuzeyindeki bir gemi mezarlığında Karl Marx'ın izlerine ulaştı. Sovyetler Birliği tarafından Angola’ya bağışlanan gemi sadece birkaç yıl görev yaptı ve bir balıkçı filosuna katıldı.

Güney Afrikalı fotoğrafçı Jo Ractliffe’in hazırladığı Leonid Brejnev, Fidel Castro ve Angola’nın ilk cumhurbaşkanı Agostinho Neto’nun (ortada) olduğu solmuş duvar resmi Angola’nın sosyalist geçmişine dair çok şey anlatıyor. Angola’daki iç savaşa Kübalı askerler de katılmış, Sovyetler Birliği Neto’ya silah göndermişti. Karşı tarafta ise Güney Afrika ve ABD’den gelen silah ve para vardı.

Kongo Demokratik Cumhuriyetinin ilk başbakanı Patrice Lumumba da sosyalizme sempati duyuyordu. Lumumba, krizdeki genç devlet için Sovyetler Birliği’nden yardım istedi. Görevden alındı ve Belçika gizli servisinin gözetimi altındayken öldürüldü. Resimdeki Patrice Lumumba 1961'de SSCB'de basılan bir hatıra pulunda. SSCB, Afrika özgürlük mücadelesinin simge ismi için özel pul bastırdı.

Moskova yönetimi özellikle Afrikalı öğrencileri ülkeye getirdi. Onlara örneğin başkentteki "Patrice Lumumba" Üniversitesi gibi kurumlarda eğitim imkanı sağladı. Öğrenciler ideolojik yakınlıktan değil burs verildiği için geldiler. Ülkede sürekli ırkçı muameleyle karşı karşıya kalınca gösteriler düzenlediler. 1950'lerin sonlarındaki gösteriler Stalin sonrasının ilk gösterileri olarak tarihe geçti.

Sovyetler Birliği, Afrika ülkelerinde kendi ideolojisini yaymak için hiçbir masraftan ve çabadan kaçınmadı. Leonid Brejnev’in 1957’deki Gine ziyareti kaydedildi. Belgeselci Alexander Markov’un filme dönüştürdüğü propoganda ziyareti 2015 Berlinale’de yer aldı.

Görüntülü ve sesli propagandanın iletimi daha kolay olduğundan popüler bir araç oldu. Üç kıtadan çocuğu simgeleyen basma kalıp görüntülerle, ilerlemenin ancak birlikte elde edilebileceği anlatılıyor. Uzaya ortak bir yolculuğa katılmanın mümkün olduğu umudu çocuklar için bir motivasyon aracı olarak düşünüldü.

Afrika Birliği Teşkilatı’nın (OAU) merkezinin yer aldığı Etiyopya, Sovyetler Birliği’nin Afrika’ya el atmasında önemli rol oynamıştı. SSCB, Mengistu Hailemariam liderliğindeki askeri rejimin müttefikiydi. OAU’nun merkezinde ziyaretçileri dev Lenin heykeli karşılıyordu. Doğu Almanya lideri Erich Honecker devrimin 10. yılında Addis Abeba Üniversitesi parkındaki Karl Marx anıtının açılışını yapmıştı.

Afrikalı liderler bugüne kadar sosyalizmin estetiğinden faydalanmayı bildiler. “Afrika Rönesansı” adını taşıyan bu anıt 2010’da Senegal Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade için yapıldı. Kuzey Koreli bir şirket tarafından tasarlanan dev yapıtlar önce Addis Abeba’da daha sonra 20 Afrika ülkesinde uygulandı.

Botsvana Devlet Başkanı Festus Mogae 2005’te bu yapıtın açılışını yaptı. Eser bugünkü Botsvana’nın öncüsü üç yöneticisini simgeliyor. Bugün bile birçok Afrikalı iktidar sahibinin beğenisini kazanan Afrika tipi sosyalist gerçekçilik estetiğini Güney Koreli Onejoon Che heykel ve fotoğraflarında kullanıyor.

Burkina Faso, Afrika sosyalizmini kurmak için son girişim olarak kabul edilir. Afrika sinemasının başkenti Ouagadougou’da, Ousmane Sembene gibi Moskova’da okumuş olan sinemacılar, kendi filmlerini gösteriyorlar. Sosyalist subay Thomas Sankara, FESPACO film festivalinin büyük destekçilerinden biri oldu. Fotoğrafçı Isaac Julien (2005) tarafından sinema boş kaldığında çekilen bir fotoğraf.

"Her Şey Dağılıyor" adlı serginin Londra ve Bayreuth'tan sonraki yolculuğu aralık ayında Budapeşte'ye olacak. Sonraki muhtemel durakları için görüşmeler sürüyor. Bunlar arasında Afrika da yer alabilir.