On soruda 14 Mayıs seçimleri
13 Mayıs 2023
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri 14 Mayıs'ta yapılacak, ancak cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda yüzde 50+1'e ulaşılamazsa ikinci tur 28 Mayıs'ta gerçekleşecek. Kritik seçimlerde bir oy bile önemli, zira bu illerde milletvekili dengesini değiştirebiliyor.
Peki yeni seçim sistemi nasıl işleyecek? İllerdeki vekil hesabı nasıl yapılacak? Ortak liste nedir, ne işe yarar?
İşte yeni seçim sistemindeki merak edilen soruların yanıtları:
"D'Hondt" sisteminde seçim nasıl olacak? Önceki seçimden farkı ne?
2018 seçimlerinde partilerin değil ittifakın oylarına göre milletvekili dağılımı yapılıyordu. Ancak AKP-MHP'nin yaptığı düzenleme ile artık illerde ittifaklar değil partiler milletvekili çıkaracak. Bu durumda partilerin birlikte hareket etmesi, ortak liste yapması gibi seçenekler artı sağlayacak. Her partinin kendi listesi ile girmesi durumunda oyu az olan partiler geride kalacak. Yani ittifakın toplam oyu değil, partilerin o ildeki oyu önemli olacak.
Örneğin X Partisi 100 bin, Y Partisi 40 bin, C Partisi'nin 30 bin oy aldığı bir ilde birinci milletvekili 100 bin oya göre belirlenecek ve X partisine verilecek. İkinci vekil için X Partisi'nin 100 bin oyu 2'ye bölünecek (50 bin oy). Y partisi 40 bin olduğu için ikinci vekil yine X partisinin olacak. Üçüncü vekil hesabında 100 bin oy 3'e bölünecek. X Partisi 33 bin, Y Partisi 40 bin; Z Partisi 30 bin olacağından bu sefer vekillik Y partisine gidecek. Bu sefer dördüncü vekil hesaplanırken Y partisinin oyu 40 bin olduğu bu oy 2'ye bölünecek. Bu bölünme sonrası X'in 33 bin, Y'nin 20 bin, Z'nin 30 bin üzerinden oyları hesaplanacak ve en yüksek olan X Partisi vekilliği alacak. Beşinci vekil belirlenirken de 100 binlik ilk oy bu sefer 4'e bölünecek. Ortaya çıkan 25 bin rakamına göre de vekillik belirlenecek ve Z Partisi'nin oyu 30 bin olduğu için ilk vekilliğini alacak. Altıncı vekil hesaplanırken de bu sefer 30 bin rakamı ikiye bölünecek.
Seçime kaç ittifak giriyor?
36 parti seçime girme hakkı kazanırken seçime sadece 26'sı girmeyi tercih etti. HDP, DEVA, Gelecek, Saadet, HÜDA PAR, DSP'nin aralarında bulunduğu partiler seçime girmedi.
Milletvekili seçimlerinde yarışacak 26 partiden bazıları seçime ittifak olarak girecek. Ayrıca YSK'ya başvuru yaptıktan sonra çekilen bazı partiler de bulunuyor. Son liste 19 Nisan'da YSK tarafından açıklanacak. Seçime giren öne çıkan ittifaklar şöyle:
Cumhur İttifakı: AKP, MHP, BBP, YRP
Millet İttifakı: CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi, DEVA, Gelecek Partisi, Demokrat Parti
Emek ve Özgürlük İttifakı: Yeşil Sol Parti, TİP, EMEP
ATA İttifakı: Zafer Partisi, Adalet Partisi, Ülkem Partisi
İttifaklar bu partilerden oluşsa da Millet İttifakı'nda seçimlere sadece CHP ve İYİ Parti; Emek İttifakı ise sadece Yeşil Sol Parti ve TİP ile katılacak.
Cumhur İttifakı'nda da ittifakta yer almayan HÜDA PAR ve DSP kendi logosu ile seçime girmeyecek AKP listelerinden seçimde yer alacak.
Yine herhangi bir ittifakta olmayan Türkiye Değişim Partisi de seçimlere CHP listelerinden girecek.
ATA İttifakı'nda yer alan üç partiden Ülkem Partisi dışındaki iki parti seçime girme kararı aldı.
Cumhur İttifakı adayı Recep Tayyip Erdoğan, Millet İttifakı'nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu ve ATA İttifakı adayı Sinan Oğan da cumhurbaşkanı seçimleri için yarışacak.
İttifak oyları nasıl hesaplanacak? İttifak'ın artıları ne?
Seçmenler ittifak içerisinde yer alan partilerine oy verdikleri zaman o ildeki milletvekili çıkarma yeterli sayısına ulaşınca partisine bir milletvekili kazandırmış olacak. Ancak o ilde örneğin 100 bin oyla milletvekili çıkarılıyorsa, partinin sadece o ilde 100 bin oyu bulması şart. 99 bin oy alsa bile milletvekili çıkaramayacak.
Bu nedenle oy dağılımını riske atmayan bazı partiler, örneğin, DEVA, Gelecek, Saadet, Demokrat partileri CHP listelerinden, HÜDA PAR ve DSP ise seçimlere AKP listelerinden giriyor.
Bir parti ittifak içerisinde değilse bir ilde 200 bin oy bile alsa yüzde 7 ülke barajını geçemediği durumda milletvekili çıkaramayacak. İttifak, sadece partilerin ülke barajına takılmamasını ve bu nedenle ilde vekil çıkarmasının önünün açılmasını sağlıyor.
"Ortak liste"nin yeni sistemde katkısı ya da zararı ne?
Yeni seçim sisteminin en kritik noktası ise ortak liste. 2018'deki gibi ittifaka verilen oylarla milletvekili çıkarılmayıp partiye verilen oylarla milletvekili çıkarıldığı için bu noktada "ortak liste" formülü devreye giriyor.
Cumhur İttifakı partileri hiçbir ilde ortak liste yapmadı.
Millet İttifakı'nda CHP ve İYİ Parti ise 16 ilde seçime ortak girecek. CHP, Bitlis, Çankırı, Gümüşhane, Muş, Yozgat, Aksaray, Bayburt illerinden, İYİ Parti ise Adıyaman, Çorum, Erzincan, Hakkari, Rize, Van, Batman, Bartın, Düzce illerinde aday çıkarmadı. Bu illerde örneğin Yozgat'ta CHP milletvekili Ali Keven, İYİ Parti listesinden aday gösterildi.
Seçimlere TİP 49 ilde girecek. TİP, İstanbul'da tüm bölgelerde Ankara'da ise 2 ve 3. bölgelerde Yeşil Sol Parti ile yarışacak.
Örneğin TİP İstanbul'da milletvekilliği çıkarmak için gereken yaklaşık 110-120 bin oyu alması gerekiyor.
Ortak liste ile seçime girmenin toplam oyda katkısı oluyor ancak bazı seçmenlerin "partisinin amblemini görmek istemesi" nedeniyle eğer o ilde kendi partisi yoksa oy vermeme durumu ile karşılaşılması gibi az da olsa "ortak listenin dezavantajları" da bulunuyor.
Partilerin kendi logosu ile seçime girmesi ne anlam taşıyor?
Partilerin ittifak altında kendi logosunun yer alması için "en az" 41 ilde seçime girmesi gerekiyor. Seçmenler 81 ilde Cumhur İttifakı partilerinin logolarını pusulada görecek.
DEVA, Gelecek, Saadet, Demokrat, HÜDA PAR gibi bazı partilere oy verecek olan seçmen ise oy pusulasında partisini göremeyecek.
Ancak illere göre de partilerin logoları değişecek. Örneğin 16 ilde seçmen ya CHP ya da İYİ Parti logosu görecek ikisi birden yer almayacak. Ankara 1. Bölge örneğine bakarsak, seçmen TİP logosunu pusulada göremeyecek, ancak Ankara 2. Bölge seçmeni TİP logosunu pusulada görecek.
Seçim barajı nasıl uygulanacak?
Son seçim kanunu kapsamında ülke seçim barajı yüzde 10'dan yüzde 7'ye düşürüldü. Partilerin milletvekili çıkarabilmesi için yüzde 7'yi aşması şart. Ancak ittifak yapan partilerin toplam oyu yüzde 7'yi geçmesi durumunda ittifak içerisindeki bir parti yüzde 7 barajını aşamasa bile seçime girdikleri ilde kendi oyu milletvekili çıkarmaya yetiyorsa o milletvekilini kazanacak.
Yurt dışı oyların etkisi ne?
Yurt dışı temsilciliklerde oy verme işlemi 27 Nisan'tan 9 Mayıs'a kadar sürdü. Yurt dışı oyları 2018'de birçok ilde milletvekili dağılımını belirledi. Seçmenin kısıtlı sayıda olduğu illerde bin, 2 bin oyla seçim sonucu değişebiliyor bu noktada yurt dışı oyları da önemli. İllerin toplam seçmen içindeki seçmen oranı neyse oylar da ona göre dağıtılıyor.
Kamuoyu Araştırmacısı Can Selçuki bir örneği şöyle anlatıyor:
"Örneğin, Adana'da oy kullananların toplam seçmendeki payı yüzde 2,65. Dolayısıyla yurt dışı oylarından yani kullanılan 1,5 milyon oydan (2018'de kullanılan) Adana'nın payına düşen 40 bin. Bu 40 bini daha sonra partilerin yurt dışındaki oylarının yüzdesine göre o seçim bölgesinde partilerin hanesine yazılıyor. Yani bu hesaba göre 2018 yılında AK Parti Adana'da ilave 20 bin 500 oy, CHP 7 bin 39 oy, HDP 6 bin 880 oy, MHP 3 bin 181 oy, İYİ Parti bin 591 oy aldı demek. Yarışın çok sınırda olduğu; bin, 2 bin, 3 bin, 5 bin gibi oylarla milletvekillerinin değişebileceği yerlerde yurt dışı oyları çok önemli bir yere sahip."
Pusulalar nasıl olacak?
Cumhurbaşkanlığı seçim pusulalarında sırayla resimli şekilde Erdoğan, adaylıktan çekilen İnce, Kılıçdaroğlu ve Oğan yer alacak. Burada herhangi bir "ittifak" vurgusu olmayacak. Seçimde adaylıktan çekilen Muharrem İnce'nin adı, çekilmiş olmasına rağmen oy pusulasında olacak.
Milletvekilliği genel seçimlerine dair pusulada ise "ittifak" unvanları üste yazılacak altında partiler yer alacak.
Seçmenler, cumhurbaşkanı ve milletvekilli seçimleri için ayrı ayrı pusulalarda oy kullanacak. İki ayrı pusula tek zarfa konulacak ve sandığa öyle atılacak. Oyun geçerli sayılması için "Evet" mührünün belirlenen alanın dışına çıkmaması gerekiyor.
Deprem bölgelerinde oy verme işlemi nasıl olacak?
Daha önceki seçimde olduğu gibi yine belli bölgelerde sandık kurulacak. Yıkılan okulların da bahçesinde sandık kurulacak. Seçmenler adres kaydını değiştirdiği yerde kullanacak değiştirmediyse deprem bölgesinde kullanacak. Depremzede başka ilde oy kullanırsa oyu o il için sayılacak.
Tutuklu ve hükümlüler nasıl oy kullanacak? Seyyar sandık kimin için?
Tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlüler cezaevlerinde oy verecek. Hastalığı veya engeli nedeniyle yatağa bağımlı olanlar da seyyar sandıkta oy kullanabilecek.
4 Nisan 2023 tarihinde yayınlanan bu haber güncellenmiştir.