I. Dünya Savaşı’nda yiten yaşamların anıtları

Savaşın en kanlı cephelerinden biri Gelibolu oldu. 250 bine yakını Osmanlı tarafından olmak üzere; İngiltere, Fransa, Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri dahil yarım milyona yakın insan öldü. Hayatını kaybeden Türk askerleri anısına dikili anıttaki bir kitabede Atatürk’ün Anzak askerleri için söylediği sözler de yazılı: “Burada dost bir vatanın bağrındasınız. Huzur ve sükûn içinde uyuyunuz”.

Douaumont'taki bu anıtta Fransızların büyük bir Alman saldırısını püskürttükleri Verdun Muharebesi'nde hayatını kaybeden ve kimliği tespit edilemeyen askerlerden geriye kalanlar yatıyor. I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinin 70. yılı olan 1984’de, dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Mitterrand ve Almanya Başbakanı Kohl el ele tutuşarak şöyle demişlerdi: "Biz barıştık. Birbirimizi anladık. Arkadaş olduk."

Fransa'nın kuzeydoğusunda Almanlar ve Fransızlar arasında yapılan Verdun Muharebesi, I. Dünya Savaşı'nda yaşanan vahşetin bir sembolü oldu. 1916 yılının Şubat-Aralık ayları arasında her iki taraftan toplam 300 bini aşkın askerin yaşamını yitirdiği savaş, tarihin en kanlı muharebelerinden biri olarak biliniyor. İki tarafın verdiği kayıpları anmak üzere 1967'de kuruldu.

2014 yılında tamamlanan Notre-Dame-de-Lorette anıtında bulunan "Anı Çemberi’nde Fransa'nın kuzeyinde I. Dünya Savaşı’nda hayatını kaybeden 600 bin kişinin ismi yazıyor. Buna İngiltere, Almanya, Fransa ve o dönem Fransız kolonisi olan Afrika ülkelerinden gelen askerler dahil.

I. Dünya Savaşı’nda Fransa’nın doğusundaki Vosges dağlık bölgesinde Hartmannswillerkopf adlı bir tepeyi ele geçirmek için amansız bir mücadele verildi. Tepe 4 yıllık savaş sürecinde 4 kez el değiştirdi. Verilen mücadele iki taraf için de sonuçsuz kaldı. Yaklaşık 30 bin asker yakın siperlerde yaşamını yitirdi. Anıt, manasız savaşın kaybedenlerini anma amacı taşıyor.

Belçika’nın Ypres kenti, I. Dünya Savaşı’nın en kanlı çatışmalarından birine sahne oldu. Üçüncü Ypres Muharebesi kimyasal silahların kullanıldığı ilk savaş olarak tarihe geçti. İtilaf Devletleri ve Almanlar toplam 1 milyona yakın kayıp verdi. Gotik tarzdaki kompekste, Flandre Tarlalarında adlı müze bulunuyor. Müze adını, Ypres’te arkadaşını kaybeden Kanadalı bir asker hekimin şiirinden alıyor.

Belçika’nın Mons kentinde 2005 yılında açılan müzede, savaş aletleri ya da stratejilerinden ziyade insan ön planda. Vitrinlerde asker ve sivillerin kişisel eşyaları görülebiliyor. Söz konusu eşyalar ziyaretçilere, savaş ve işgal dönemlerinde sürdürülen gündelik yaşam hakkında bir fikir veriyor. Belçika’nın kuzeybatı bölgesi, her iki Dünya Savaşı’nda da büyük çarpışmalara sahne oldu.

İtalya’nın kuzeyindeki Rovereto kentindeki Castel Dante Savaş Müzesi’nde I. Dünya Savaşı’nda ölenlerin kemikleri bulunuyor. Buradaki Barış Çanı, 1924 yılında birbirlerine karşı savaşan İtalya ve Avusturya-Macaristan ordularına ait toplardan döküldü. Bu çan her akşam çalıyor ve kent sakinlerine savaşta yaşamını yitirenleri anımsatıyor.

Bugün Slovenya’da bulunan Kobarid bölgesi, 100 yıl önce Avusturya-Macaristan ila İtalya arasındaki çok sayıda çarpışmaya ev sahipliği yaptı. Kobarid Müzesi, İtalya Cephesi’nde gerçekleşen Isonzo Muhaberlerinde yaşanan çatışmaların yanı sıra her iki orduya mensup askerlerin gündelik savaş yaşamlarını belgeliyor.

Almanya’nın neredeyse her kentinde I. Dünya Savaşı kurbanları için bir anıt var. Ancak "Federal Almanya Cumhuriyeti’nin Savaş Kurbanları İçin Merkez Anıtı" başkent Berlin’deki Neue Wache adlı anıt kabul ediliyor. 1993’te açılan anıtın iç kısmında ressam ve heykeltıraş Käthe Kollwitz imzası taşıyan, "Ölmüş Oğlunun Başındaki Anne" isimli bronz heykel bulunuyor.