Şiddet içerikli oyunlar saldırgan davranışları artırıyor mu?

Eskişehir'de önüne gelene bıçak ve baltayla saldırarak beş kişiyi yaralayan 18 yaşındaki Arda K.'nın PUBG (PlayerUnknown's Battleground-Bilinmeyen oyuncunun savaş alanı) adlı video oyununun etkisinde kaldığının ortaya çıkması gözleri şiddet içerikli dijital oyunlara çevirdi.

Olayı gerçekleştirdiği sırada Nazilerin "Kara Güneş" amblemini göğsüne yapıştıran Arda K.'nın kafasında kask, belinde balta, yüzünde maske ve üzerinde hücum yeleği vardı. PUBG oyununun etkisi altında kalarak giyinen ve vatandaşlara saldıran şüphelinin eylemi gerçekleştirmeden önce kaskında takılı kamerayla sosyal medya hesabında canlı yayına girdiği belirlendi. Saldırıya ait görüntüler birçok kez izlendi.

PUBG nedir?

PUBG, 100'e kadar oyuncunun bir adaya paraşütle indiği ve diğer oyuncuları ortadan kaldırmak için silah, zırh ve ekipman topladığı bir çevrimiçi savaş oyunu. Oyun esnasında haritanın oynanabilir alanı kademeli olarak küçülürken bu durum oyuncuları daha yakın olmaya zorlayıp karşılaşma olasılığını artırıyor. Ayakta kalan son oyuncu veya takım maçı kazanıyor.

Güney Koreli video oyun şirketi Krafton'un bir yan kuruluşu olan PUBG Corporation tarafından geliştirilen oyun, ilk olarak Aralık 2017'de Microsoft Windows için piyasaya sürüldü. Oyunun mobil cihazlar için ücretsiz bir sürümü olan PUBG Mobile ise Çinli Tencent Games tarafından geliştirildi ve Mart 2018'de piyasaya çıktı. Mobile versiyonunun ardından oyunun popülerliği daha da arttı. PUBG Mobile, 2021 itibariyle dünya çapında bir milyardan fazla kez indirilme sayısına ulaştı.

Apple'ın ise bu oyun için belirlediği yaş sınırı 17 ve oyun bilgilerinde "yoğun derece gerçekçi şiddet" ifadesi geçiyor. Ancak belirli bir yaş sınırı olmasına rağmen, yaş sınırı altında kalan çocuklar oyuna rahatlıkla erişebiliyor. Bu nedenle ebeveynlerin çocuklarının yaşına uygun olmayan içeriklere maruz kalıp kalmadığını takip etmesi gerekiyor.

Öte yandan PUBG, sesli ve yazılı iletişim kanalları da içeriyor. Oyunun çevrimiçi etkileşimleri açısından çocuk istismarı ve uygunsuz davranışlarla ilgili şikayetler ve endişeler var. Çocuklar da dahil olmak üzere oyuncular, diğer kullanıcıların siber zorbalığına veya tacizine maruz kalabiliyor ve yapılan uygunsuz davranışlara karşılık verebiliyorlar.

Buna karşılık PUBG ve platformları, ebeveynlerin iletişim ayarları ve oyun süresi gibi belirli özellikleri yönetmesine ve kısıtlamasına olanak tanıyan ebeveyn kontrolü seçenekleri sunuyor. Uygunsuz davranışları bildirmek için de mekanizmalar sağlıyor.

Şiddet içerikli oyunlar artıyor mu?

Günümüzde dijital oyunların sayısı her geçen gün artarken birçok popüler oyunun şiddet içerikli olduğu görülüyor.

Grand Theft Auto V (GTA V), Call of Duty, Mortal Kombat, The Last of Us Part II, DOOM Eternal, Resident Evil, Overwatch bu oyunlardan bazıları.

Video oyunlarındaki şiddet içeriğinin yaygınlığı, oyuncular üzerindeki potansiyel etkisi hakkında sık sık tartışmalara yol açıyor. Bu oyunların birçoğu son derece şiddetli deneyimler sunuyor ve tüketicilere rehberlik etmek üzere içerik uyarıları ve yaş sınırlamaları ile yetişkin izleyiciler için tasarlanıyor.

Bilimsel çalışmalar ne diyor?

Şiddet içerikli video oyunlarının saldırgan davranışları artırıp artırmadığı konusunda pek çok bilimsel araştırma mevcut.

Bazı deneysel çalışmalar, şiddet içeren video oyunları oynamanın saldırgan düşüncelerde, duygu ve davranışlarda kısa vadeli artışlara yol açabileceğine işaret ediyor.

Örneğin Craig A. Anderson ve Karen E. Dill tarafından 2000 yılında yayınlanan bir araştırma, şiddet içeren video oyunları oynayan katılımcıların laboratuvar ortamlarında daha yüksek saldırganlık seviyeleri sergilediklerini gösteriyor.

Christopher J. Ferguson tarafından 2015 yılında yayınlanan bir araştırma ise şiddet içeren video oyunları ile gerçek dünyadaki saldırganlık arasında uzun vadeli bir ilişki olduğuna dair sınırlı düzeyde kanıt sunuyor.

Bu çalışmalar genellikle aile ortamı ve bireysel kişilik özellikleri gibi diğer faktörlerin saldırganlığı etkilemede önemli bir rol oynadığını vurguluyor. Araştırmalar ayrıca, şiddet içeren oyunların saldırganlık üzerindeki etkisinin, önceden var olan saldırganlık, aile geçmişi ve sosyal çevre dahil olmak üzere bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebileceğini öne sürüyor.

Şiddet içeren video oyunlarının saldırganlık üzerinde etkisi olabileceğini gösteren kanıtlar olsa da, bu etkinin genellikle küçük olduğu ve gerçek dünyadaki şiddetin bir göstergesi olmadığı düşünülüyor. Amerikan Psikoloji Derneği (APA) de bu bağlantıyı kabul ederken, bunun saldırganlığı etkileyen birçok faktörden biri olduğunu vurguluyor.

Hangi olaylar yaşandı?

1999'da Eric Harris ve Dylan Klebold, Littleton-Colorado'daki Columbine Lisesi'ne bir saldırı düzenleyerek 13 kişiyi öldürüp 23 kişiyi yaraladıktan sonra silahlarını kendilerine doğrulttular. Uzman psikologlar ve devlet yetkilileri eylemin ardında yatan nedenin şiddet dolu bilgisayar oyunları olduğunu açıkladı. Harris ve Klebold, ABD ordusu tarafından askerleri etkili bir şekilde öldürmek konusunda eğitmek için lisanslanan kanlı, çatışmalı video oyunu Doom'u oynamaktan hoşlanıyordu. Olayın ardından Harris'in, Doom'un özelleştirilmiş bir versiyonunu da hazırladığı ortaya çıktı. Onun versiyonunda her biri ekstra silahlara ve sınırsız cephaneye sahip iki nişancı vardı ve oyundaki diğer insanlar karşılık veremiyordu.

2011'de Norveç'te düzenlediği bombalı ve silahlı saldırıda 77 kişiyi öldüren aşırı sağcı Anders Behring Breivik de duruşmada terör saldırısına nasıl hazırlandığını anlatırken, bilgisayarda oynadığı savaş oyunlarından büyük zevk aldığını belirterek, "Bazıları golf oynamayı sever ben savaş oyunları oynamayı seviyorum bunda bir yanlış var mı?" dedi. Breivik 2006-2007 yılları arasında günde yaklaşık 16 saat "World of Warcraft" adlı oyunu oynadığını ve insanlara karşı nişan alma konusunda ustalaştığını söyledi.

Mavi Balina adlı oyun da Türkiye ve dünyada intihar vakalarıyla gündeme gelmişti.

Ebeveynler çocuklarını nasıl koruyabilir?

Psikologlar ebeveynin çocuğa, yaşına uygun kaynakları sunmasının ve karşı karşıya kaldığı içerikleri kontrol etmesinin büyük önem taşıdığına işaret ediyor.

Uzman Klinik Psikolog Çağla Yaşın, beynin dürtü kontrolü, planlama, öz düzenleme, rasyonel karar verme, duygu ve davranış düzenlemesi işlevlerinden sorumlu ön frontal lobunun çocuklarda henüz yeterince gelişmediğine dikkat çekiyor. Yaşın, "Yaş gelişimimizin kapasitesine bağlı olarak aldığımız bilgileri beş duyumuz ile algılar ve işleriz. Dolayısıyla işlenemeyen (cinsel- sözel) tüm veriler çocukların istismara uğramasına alan açar" diyor. Yaşın'a göre bu nedenle ebeveynlerin dijital oyunlarda güvenlik oluşturmaları ve çocuklarının eylemlerini takip etmeleri önemli.

Çocukların dijital oyunlara alternatif olarak zaman geçirebilecekleri ve gelişimlerine katkıda bulunabilecek birçok aktivite de bulunuyor.

Spor, bisiklet, yürüyüş, kamp ve piknik gibi açık hava etkinliklerinin yanı sıra sanatsal etkinlikler, kitap okuma, dil becerilerini geliştirecek faaliyetler, kulüpler, dernekler ve gönüllü etkinlikler çocukların hem eğlenceli hem de eğitici bir şekilde zaman geçirmelerine yardımcı olurken, sosyal ve duygusal gelişimlerini de destekliyor. Psikologlar, sağlıklı bir duygusal gelişim için aileyle vakit geçirmenin de önemine vurgu yapıyor.

Ailece oynanabilecek masa oyunları veya zeka oyunları ya da aile toplantılarının yanı sıra çocuklarla birlikte yemek yapmak gibi etkinlikler de çocukların sorumluluk duygusunu artırıyor.

Beş çocuktan ikisi dijital oyun oynuyor

Türkiye İstatistik Kurumu'nun 2021 yılında yaptığı araştırmaya göre dijital oyun oynadığını belirten 6-15 yaş grubundaki çocukların yüzde 94,7'si hemen her gün veya haftada en az bir defa olmak üzere düzenli olarak dijital oyun oynadığını söylüyor.

Çocukların yüzde 36'sı dijital oyun oynarken bu oran 6-10 yaş grubundaki çocuklarda yüzde 32,7, 11-15 yaş grubundaki çocuklarda ise yüzde 39,4.