Jevreji u prvom svetskom ratu

Usamljeni vojnik leži u rovu. Ozbiljnog pogleda i sa spremnim oružjem, gleda u daljinu – tamo gde se krije protivnik. Ali, prava opasnost, kaže nam ova antisemitska razglednica iz Austrije odštampana 1919, stiže iz potaje. Vojniku se prikrada prilika obučena u belo, sa isukanim nožem u ruci, Uz osmeh se sprema da nasrne i „mučki, s leđa“ probode borca na položaju.

Legenda o „zabijanju noža u leđa“

Za Nemce ili Austrijance tog vremena bilo bi jasno da je izdajnik sa slike Jevrejin, čak i bez Davidove zvezde i kovrdžave kose. Anitsemiti su do iznemoglosti koristili klišee o dugim „jevrejskim nosevima“ ili napućenim ustima. Lik sa razglednice je muško, ali je prikazan sa haljinom i grudima – da bi se prenela već ustaljena poruka da su Jevreji kukavice, podlaci i „ženskasti“. Ali sečivo u njegovim rukama je simbol jednog važnijeg – i potpuno izmišljenog – posleratnog mita. Radi se o legendi nastaloj nakon 1918, po kojoj je nemačkoj vojsci „zabijen nož u leđa“ na bojnom polju, kako je to uobličio ratni heroj i kasnije predsednik Nemačke Paul fon Hindenburg. Nemačka propaganda je godinama obećavala pobedu – i kada je iznenada zapretio poraz, vojska i političari su pokušali da izbegnu krivicu. Tako je otkriven podesan žrtveni jarac – jevrejska zajednica.

Patriotizam i jevrejstvo

Kada je Kajzer Vilhem u prvim danima rata pozivao na jedinstvo, mnogi nemački Jevreji su se nadali da će u borbi moći da dokažu svoj patriotizam i pobede predrasude. Oni su u tadašnjem Rajhu imali ista zakonska prava kao i drugi građani, ali su svuda nailazili na odbacivanje – na primer, bilo je gotovo nezamislivo da Jevrejin postane vojni oficir. „Nemački Jevreji! Otadžbina u ovom sudbinskom času poziva svoje sinove pod zastave!“ pozivalo se na početku rata Centralno udruženje nemačkih građana jevrejske vere: „Sabraćo po veri! Mi vas pozivamo da domovini posvetite i više snage nego što vam dužnost nalaže“.

U ratu se na strani Nemačke borilo oko 100.000 Jevreja, i na početku je utihnula čak i antijevrejska propaganda, zaslugom državne cenzure.

„Prebrojavanje Jevreja“

Međutim, antisemitske organizacije poput udruženja „Rajhshamer“ pojačale su svoje aktivnosti kada se rat odužio i krenuo po zlu. Na primer, do pruskog ministarstva rata došle su mnogobrojne informacije da je neočekivano mnogo Jevreja oslobođeno od vojne službe ili borbe na frontu, da su oni „zabušanti“, koji se izvlače od „služenja Otadžbini“. I ta antisemitska propaganda se pokazala delotvornom – ministarstvo rata je u oktobru 1916 naredio „popis jevrejskih regruta u vojnim trupama“. To je u istoriji nazvano „prebrojavanjem Jevreja“ i kod mnogih je izazvalo ogorčenje.

„Grom i pakao! To nam je hvala što stavljamo glavu u torbu za sopstvenu zemlju”, prokomentarisao je nemački vojnik jevrejskog porekla Julius Marks. Rezulati prebrojavanja nikada nisu objavljeni. O navodnom jevrejskom kukavičluku dovoljno govori činjenica da je 30.000 Jevreja odlikovano za hrabrost, kao i podaci da je bilo procentualno više jevrejskih dobrovoljaca. Ali šteta je već bila učinjena. Antisemitski leci su ponavljali parole poput „Svuda se njihovi kezovi vide, samo u rovu ih nema nigde“, a Jevreji su optuživani i za izvlačenje koristi od rata.

Mržnja pred grobovima

Nasuprot tome, Udruženje jevrejskih vojnika sa fronta obratilo se „nemačkim majkama“ sopstvenim propagandnim materijalom 1920. godine. Na plakatu se vidi majka koja tuguje pred grobom koji je ukrašen gvozdenim krstom. „12.000 jevrejskih vojnika časno je poginulo na bojnom polju, za otadžbinu“, piše na nadgrobnom spomeniku. Poruka plakata glasi „Slepa partijska mržnja ne preza ni od grobova“

Pri tome se mislilio i na „zabijanje noža i leđa“, legendu koja je već tada postala popularna. Pored Jevreja, za poraz u ratu krivljeni su i socijalisti i demokrate.

Mnogi Nemci nisu prihvatili demokratsku Vajmarsku republiku koja je nastala nakon raspada carskog sistema. Ona je pogrdno nazivana „jevrejskom republikom“, a njeni predstavnici su često i fizički napadani.

Tako je ministar spoljnih poslova Valter Ratenau izgubio život u napadu desničarskih ekstremista 1922. Raspoloženje protiv njega podgrevano je parolama poput „Pretucite namrtvo Ratenaua, prokletu jevrejsku svinju“. A zatim su Jevreji postali simbol svega što su nacisti odbijali: poraza, revolucije, socijalizma i demokratije. Nakon Hitlerovog dolaska na vlast otpočeo je nezapamćeni progon Jevreja koji je prerastao u Holokaust. Odavno poznati i prihvaćeni stereotipi antisesemitske propagande u tome su igrali važnu ulogu.