Książka Jana Karskiego

Rozmowa o książce z historykiem z Uniwersytetu Technicznego w Berlinie, prof. Wolfgangiem Benzem, oraz Jerzym Halbersztadtem, dyrektorem Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

M.S.: Książka przedstawia wycinek z życia Karskiego. Jak właściwie należałoby ją czytać: jako dokumentację, dziennik, a może jeszcze w inny sposób?

W.B.: Książkę trzeba czytać jako raport obejmujący lata 1939-1944, tzw. sprawozdanie z działalności polskiego patrioty; uczestnika ruchu oporu. To nie jest ani autobiografia, ani dokumentacja. To sprawozdanie z określonego okresu opisujące dramatyczne wydarzenia, o których miał dowiedzieć się świat.

M.S.: Istnieje wiele różnic między pierwszym wydaniem publikacji z 1944 roku a wersją niemieckojęzyczną. Zanim autor otrzymał propozycję napisania tej książki, otrzymał od agenta literackiego pewne wskazówki co do jej zawartości merytorycznej…

W.B.: Oryginalne wydanie z 1944 roku pełniło określoną funkcję polityczną. Alianci mieli poznać sytuację w ówczesnej Polsce. Raport nie odegrałby tej roli, gdyby alianci, Amerykanie, Brytyjczycy, uznali go za propagandę lub politykę interesów.

M.S.: Co jest sensacyjne w tej książce dla Pana jako historyka?

W.B.: Sensacyjne jest to, że polskiego, katolickiego patriotę, który nie miał do czynienia z Żydami, interesują żydowskie sprawy. Idzie do obozu zagłady, warszawskiego getta. Naraża przy tym swoje życie, aby oddać autentyczny obraz tych wydarzeń. To wręcz niepowtarzalne, że ktoś mógł się tak poświęcić dla losu Żydów.

M.S.: Które fragmenty książki są dla pana profesora najbardziej fascynujące? Bez których rozdziałów nie mogłaby ona istnieć?

W.B.: Nie tak łatwo to ocenić. Przeczytałem książkę nie ze względu na to, że jest bestsellerem. Uznałem ją za interesującą lekturę dla historyka. Uważam, że każdy wers jest istotny. Ze względu na autentyzm dzieła nie można z niczego zrezygnować.

M.S.: Jakie znaczenie ma książka Karskiego dla Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie?

J.H.: Osoba Jana Karskiego jest dla nas jednym z najważniejszych kierunkowskazów w formułowaniu pewnego przesłania pedagogicznego w polskim muzeum ukazującym współżycie Żydów i Polaków. Karski, obok Janusza Korczaka i innych żydowskich bohaterów takich, jak na przykład Marek Edelman, to jeden z bohaterów tej prezentacji, której tematem jest II wojna światowa, zagłada Żydów i holocaust. Ekspozycja stanowi jedną siódmą całej wystawy stałej i zajmuje powierzchnię ok. trzech tysięcy metrów kwadratowych. To wielki fresk blisko tysiącletniej historii żydowskiego osadnictwa w Polsce i stosunków polsko-żydowskich. Będzie to największe muzeum żydowskie w Europie. Budowa budynku dobiega już końca. Wystawa została zaprojektowana i skierowana do produkcji w listopadzie ubiegłego roku. Obecnie zaczynamy ją urządzać. Liczymy na to, że muzeum zostanie otwarte w kwietniu 2013 roku.

Rozmawiała Monika Skarżyńska

red. odp. Bartosz Dudek