Nagroda im. Dedeciusa. Ostatni laureaci?

Dzięki kongenialnym przekładom Moniki Muskały (ur. 1966) silnie zaistniały w polskich teatrach w ostatnich 20 latach sztuki obszaru niemieckojęzycznego. „Heiner Müller, Thomas Bernhard, Elfriede Jelinek czy Werner Schwab mieli prawdziwe szczęście, że właśnie Monika Muskała oswajała ich w polszczyźnie", podkreślał podczas gali wręczenia nagrody w Darmstadt liteaturoznawca i tłumacz Janusz Margański. Po przetłumaczone przez Muskałę teksty sięgają najwybitniejsi twórcy teatru i opery z Krystianem Lupą, Janem Klatą i Mariuszem Trelińskim na czele. „Prezydentki" Wernera Schwaba w jej przekładzie doczekały się już 11 inscenizacji.

W cieniu autora i reżyserów

„Z rzadka zdarza się cud kongenialnych przekładów, z rzadka też zdarzają się tłumacze jak Monika Muskała, którzy rzeczywiście potrafią wcielić się w kreację autora i powtórzyć jego narracyjny proces w innym języku", - napisał w przesłanej organizatorom laudacji Krystian Lupa. Pracując z tekstem „Wycinki" Thomasa Bernharda w przekładzie Muskały Lupa miał wrażenie, że nadal obcuje z oryginałem. Podobnie przy „Prezydentkach" Wernera Schwaba oraz podczas lektury „Rechnitz" Elfriede Jelinek.

Monika Muskała od 1993 r. mieszka w Austrii, w Salzburgu. Od podszewki zna kulturę obszaru niemieckojęzycznego. Pokłosie jej zainteresowań to oprócz przekładów ok. 40 dramatów i librett także wydany w 2016 r. tom tekstów o austriackich rozliczeniach z historią „Między Placem Bohaterów a Reichnitz" . Książka zawiera również dramat Elfriede Jelinek „Rechnitz (Anioł Zagłady)". Praca nad tym przekładem zajęła tłumaczce z przerwami aż sześć lat i była najtrudniejszym z jej dotychczasowych projektów. Sztuka zawiera wiele kryptocytatów i wewnętrzną dialogowość, mimo braku podziału na role i sceny.

Popkultura obok poszerzania dziecięcej wiedzy 

Niemiecki laureat Nagrody Thomas Weiler (ur. 1978) przekłada obok literatury polskiej także teksty z języka białoruskiego i rosyjskiego. Osobiście poleca wydawnictwom godne przekładu pozycje. To on wypatrzył inspirujące książki autorów literatury dziecięcej Piotra Sochy oraz Aleksandry i Daniela Mizielińskich. Popularnonaukowe książki literatury dziecięcej z Polski stały się w Niemczech hitami wydawniczymi. Weiler zwrócił uwagę na twórczość Ziemowita Szczerka. Podkreśla, że dociera do niego obrazowość prozy Szczerka. Toteż jest w stanie odtworzyć jej stylistykę w adekwatnej niemczyźnie. Weilerowi udaje się zachować zawarte w tekstach Szczerka liczne odnośniki do literatury i popkultury. Podobnie jak Ziemowit Szczerek także autor przekładów Thomas Weiler zanurzony jest aż w kilku literaturach krajów słowiańskich. Jury nagrody podkreśla zdecydowany dobór tekstów przez Thomasa Weilera i siłę jego języka. Podziękowanie wygłoszone przez Weilera w Darmstadt było tekstem godnym ogłoszenia drukiem – interesującym monologiem wewnętrznym. Także i on mógłby sięgać po pióro, podobnie jak uczynili to inni znakomici tłumacze literatury polskiej: Esther Kinsky, Olaf Kühl, czy Renate Schmidgall. Literatura polska ma w Niemczech szczęście do tłumaczy, którzy sami są wielkimi mistrzami słowa.

Czyżby pożegnanie Nagrody im. Karla Dedeciusa?

Na gali wręczenia Polsko-Niemieckiej Nagrody dla Tłumaczy im. Karla Dedeciusa w Darmstadt zalegał w maju 2019 r. głęboki cień. Uroczystość była jednocześnie pożegnaniem  Nagrody z jej dotychczasowym sponsorem i współtwórcą - Fundacją im. Roberta Boscha. Wywodząca się z przemysłu fundacja pożytku publicznego należy do największych w Niemczech. Rozporządza kapitałem 1,2 miliarda Euro, co pozwalało przeznaczać ostatnio ponad 100 milionów Euro rocznie na wspierane projekty. Pojednanie między narodami to istotny filar Fundacji im. Roberta Boscha. Na jubileusz 50-lecia fundacji dział ten zostanie gruntownie przebudowany, by otworzyć się na nowe wyzwania, w tym na globalizację - podkreślała w Darmstadt dr. Maja Pflüger.

Fundacja im. Boscha była sprzymierzeńcem Karla Dedeciusa (1921-2016) – kongenialnego tłumacza i twórcy renomowanego Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt – w popularyzacji literatury polskiej w Niemczech. Fundacja sfinansowała m.in. edycję legendarnej 50-tomowej serii „Biblioteka Literatury Polskiej" w prestiżowym wydawnictwie Suhrkamp-Verlag, a od 1981 r. nagradzała tłumaczy literatury polskiej. Przyznawana od 2003 r. nagroda miała 9 edycji i była wręczana naprzemiennie w Krakowie i w Darmstadt. Niemiecki Instytut Spraw Polskich pragnie ocalić Nagrodę im. Karla Dedeciusa. Przyszłość tego wyróżnienia jest jednak otwarta, podobnie jak jego formuła. Darmsztadzki instytut poszukuje sponsora dla nagrody, uważanej za najbardziej prestiżowy laur dla polsko-niemieckich tłumaczy literatury. To nagroda-pomnik. Upamiętnia Karla Dedeciusa - tłumacza Wisławy Szymborskiej, Czesława Miłosza, Zbigniewa Herberta czy Tadeusza Różewicza.