„Brama, przez którą doświadczamy Ducha”

DW: Jest Ojciec nie tylko księdzem i zakonnikiem, ale też historykiem sztuki. Ojciec łączy w sobie te dwa światy będąc duszpasterzem środowisk twórczych. Co charakteryzuje tak naprawdę sztukę religijną?

Gustav Schörghofer SJ*:  Nie wiem, czy w ścisłym znaczeniu tego słowa można mówić o sztuce religijnej albo chrześcijańskiej. Istnieje oczywiście sztuka, która wyraża treści religijne czy chrześcijańskie. To właśnie zwykle mamy na myśli mówiąc o sztuce religijnej czy chrześcijańskiej. Ale z mojego doświadczenia wynika, że każda wielka sztuka ma w sobie wymiar duchowy, który trzeba oczywiście dla siebie odkryć.

DW: Czy artyści są z natury bardziej wrażliwi na przeżycia duchowe?                    

GS: Nie sądzę, żeby było tak „z natury”, ponieważ w procesie twórczym artyści tworzą wiele rzeczy podświadomie. Artysta tworzy swoje dzieła, a odbiorcy je interpretują na wiele możliwych sposobów. Ale artyści ze względu na swoje talenty i wprawę mają dostęp do obszarów, do których ludzie obdarzeni innymi talentami dostępu nie mają.

DW: Czy można w takim razie powiedzieć, że sztuka jest jedną z dróg do Boga?

GS: Tak. To zadziwiające, że myślenie teologiczne i artystyczne mają ze sobą wiele wspólnego. Dlaczego tak jest, nie wiem, ale takie jest moje doświadczenie.

DW: Rozmawiamy w Wiedniu, mieście Mozarta, Beethovena, Schuberta. Oni sami nie byli może bardzo pobożni, ale ich dzieła mają głęboki wymiar religijny. Gdy słuchamy Requiem Mozarta, Missa Solemnis Beethovena czy mszy Schuberta ma się wrażenie, że Bóg przemawia przez tę sztukę do nas, ludzi ...

GS: Niewątpliwie muzyka jest jedną z tych bram, przez którą doświadczamy Ducha. To jest rzeczywiście misterium. Ale nie dotyczy to tylko muzyki dawniejszej. Urządzamy w naszym kościele także koncerty muzyki współczesnej. To dla mnie fascynujące, ponieważ często muzyka współczesna operuje ciszą, jest bardzo wyrafinowana i także otwiera nas na Boga.

DW: Ale sztuki plastyczne czy muzyka to rodzaj języka, którego trzeba się nauczyć, by go rozumieć. Potrzebne jest więc pewne przygotowanie. Jak najlepiej przygotować się na odbiór sztuki?

GS: Często jest tak, że jak widzimy coś abstrakcyjnego, to zaraz wyobrażamy sobie np. jakiś krajobraz. Lepiej jest jednak trochę odczekać i pozwolić oddziaływać sztuce na nasze zmysły. Patrzeć i odkryć jakiś porządek, zwrócić uwagę na kolor i formy. Do tego potrzebna jest wielka dyscyplina. To można porównać z wysłuchaniem kogoś w bardzo uważny sposób. Słuchając tego kogoś zwracamy uwagę jakie uczucia i jakie skojarzenia jego słowa w nas wywołują.

DW: Dziękuję Ojcu za tę rozmowę.

Rozmawiał Bartosz Dudek

* O. Gustav Schörghofer (ur. 1953), austriacki jezuita, historyk sztuki i archeolog. W l. 1998-2013 proboszcz kościoła uniwersyteckiego w Wiedniu. Duszpasterz środowisk twórczych w stolicy Austrii.