Borelioza adieu! Jak naukowcy chcą wygrać z kleszczami
13 października 2021
– Jesteśmy na dobrej drodze, aby wyeliminować boreliozę – mówi Kim Lewis, profesor biologii i dyrektor Antimicrobial Discovery Center na Northeastern University w Bostonie. Powodem do optymizmu jest (ponowne) odkrycie substancji chemicznej, która jest śmiertelna dla bakterii wywołującej boreliozę, ale nieszkodliwa dla zwierząt.
Choroba z Lyme jest wywoływana przez bakterię zwaną Borrelia burgdorferi, która czai się w małych gryzoniach, takich jak szczury czy myszy, ale także w zwierzynie płowej. Nie wykazują one żadnych objawów choroby. Kleszcze służą jako wektory, co oznacza, że zarażają się, gdy żywią się krwią i przenoszą bakterie na nowych żywicieli – takich jak ludzie.
Czy mam zakażenie?
Jeśli jest się zarażonym boreliozą po ukąszeniu przez kleszcza, może to objawiać się wieloma symptomami. Jednym z najczęstszych objawów jest typowy okrągły rumień, który tworzy się wokół ukąszenia kleszcza i rozprzestrzenia się w postaci pierścienia. Rumień wędrujący (erythema migrans) występuje u 80 do 90 na 100 zakażonych osób.
Borelioza może jednak objawiać się także w inny sposób. Chociażby, w ciągu pierwszych kilku tygodni po ukąszeniu kleszcza, osoba zakażona może mieć objawy grypopodobne, takie jak zmęczenie, bóle stawów, bóle mięśni, podwyższoną temperaturę lub nocne poty. Mogą także wystąpić zaburzenia rytmu serca, ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa lub ból nerwów. Instytut Roberta Kocha (RKI) zebrał najważniejsze informacje dotyczące okresów inkubacji, możliwych objawów i diagnostyki.
Nie pozwól, by kleszcze cię dopadły
Nie ma jeszcze możliwości zapobiegania boreliozie. Należy więc unikać ukąszeń kleszczy – również po to, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia innych chorób, takich jak kleszczowe zapalenie mózgu.
Oznacza to, że ten, kto przebywa na łąkach i w lasach, powinien nosić możliwie jak najdłuższe ubrania, szczególnie na nogach. Wysokie skarpety również mogą utrudnić życie pajęczakom, szczególnie jeśli są one naciągnięte na spodnie.
Kleszcze są bardziej widoczne na jasnych ubraniach. Spray przeciw kleszczom trzyma kleszcze z dala, przynajmniej przez określony czas, ale nie wszystkie produkty są równie niezawodne.
W domu należy dokładnie sprawdzać, czy na ciele nie ma kleszczy. Jeśli znajdzie się kleszcza, powinno się go natychmiast usunąć. Im szybciej, tym lepiej!
Jak leczy się boreliozę?
We wczesnym stadium borelioza może być leczona antybiotykami, takimi jak doksycyklina. Jednak może to również zaburzyć mikrobiom jelitowy, co z kolei może prowadzić do takich objawów jak biegunka. W najgorszym przypadku antybiotyk sprzyja rozwojowi oporności na antybiotyki. Jeśli jednak borelioza nie jest leczona, staje się chorobą przewlekłą i ciągle powraca.
W USA i Kanadzie istniała szczepionka przeciwko boreliozie o nazwie LYMErix. W 1998 roku została zatwierdzona dla pacjentów wysokiego ryzyka, ale cztery lata później firma GlaxoSmithKline zaprzestała produkcji szczepionki, argumentując, że słabo się sprzedaje.
Obecnie można się zaszczepić tylko przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Natomiast szczepionki przeciwko boreliozie są nadal dostępne w medycynie weterynaryjnej, chociażby dla psów. Muszą być one jednak co roku odnawiane.
Nowość dotycząca szczepionki przeciwko boreliozie dla ludzi pojawiła się w ubiegłym miesiącu, kiedy to dwie firmy farmaceutyczne Valnea i Pfizer opublikowały pozytywne wyniki dotyczące kandydata na szczepionkę VLA15.
– Borelioza stanowi niezaspokojoną potrzebę medyczną, która wpływa na życie milionów ludzi na półkuli północnej. Cieszymy się z tych dodatkowych wyników II fazy, które przybliżają nas do wniesienia istotnego wkładu w walkę z tą poważną chorobą, pod warunkiem uzyskania zgody organów wydających odpowiednią zgodę na jej stosowanie – skomentował dyrektor medyczny firmy Valneva, Juan Carlos Jaramillo.
Ukierunkowana terapia boreliozy
Ale wracając do optymistycznych wieści, od których zaczął się ten artykuł: W najnowszym badaniu zespół kierowany przez Kim Lewis z Northeastern University odkrył, że związek o nazwie higromycyna A jest całkowicie nieszkodliwy dla zwierząt i ma niewielki wpływ na większość bakterii – z wyjątkiem bakterii Spirochaetes (krętki). Dla nich jest to śmiertelne. To właśnie do nich zaliczana jest Borrelia burgdorferii.
Hygromycyna A jest środkiem przeciwbakteryjnym występującym w glebie. Składnik ten został pierwotnie odkryty w 1953 roku. Wówczas jednak naukowcy uznali go za nieskuteczny. Prawdopodobnie był on zbyt słaby w zderzeniu z normalnymi patogenami, ale jeśli chodzi bakterię Spirochaetes Lewis uważa go za „wyjątkowo skuteczny".
Zespół Lewisa odkrył skuteczność hygromycyny A podczas badania mikroorganizmów w glebie w poszukiwaniu związków przeciwdrobnoustrojowych. – – Postanowiliśmy znaleźć taki związek, który selektywnie zabijałby Borrelia burgdorferi. Założyliśmy się niemal, że matka natura zadała sobie już trud opracowania związku, który selektywnie wybijałby żyjące w glebie spirochety – mówi Lewis. I rzeczywiście tak jest.
Zespół przetestował hygromycynę A w leczeniu boreliozy na myszach i stwierdził, że, jak to ujął Lewis, „bardzo dobrze eliminuje chorobę". Po pięciu dniach leczenia hygromycyną A, infekcja została wyleczona podobnie jak w grupie kontrolnej, która otrzymała antybiotyk Ceftriaxson. Korzyść: Hygromycyna A działa ukierunkowanie przeciwko Borreli burgdorferi, podczas gdy Ceftriaxson działa przeciwko wielu różnym bakteriom.
Naukowcy udzielili już licencji na ten składnik firmie Flightpath specjalizującej się w leczeniu boreliozy, w celu przeprowadzenia badań i przyspieszenia produkcji tego leku.
Zwalczyć boreliozę
– Mam nadzieję, że proces ten będzie rozwijany i stanie się pierwszą terapią w leczeniu boreliozy – mówi Lewis. – Bardzo ważne będzie sprawdzenie, czy leczenie hygromycyną A zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju przewlekłej boreliozy.
Ale plany sięgają dalej: Zespół Lewis wykazał również, że karmienie myszy przynętą nasączoną hygromycyną może wyeliminować infekcję. Czysto teoretycznie, umieszczenie takich przynęt mogłoby wyeliminować boreliozę z całych obszarów, a nawet całych krajów.
Pomysł ten nie jest całkiem nowy. Próba terenowa z użyciem przynęt z doksycykliną zakończyła się sukcesem. Powszechne stosowanie leku w tym celu nie jest jednak pożądane, gdyż mogłoby doprowadzić do wytworzenia przez wiele drobnoustrojów odporności na antybiotyki. Z kolei badania Lewisa sugerują, że Borrelii burgdorferi jest niezwykle trudno rozwinąć oporność na hygromycynę.
Pierwsza próba w terenie przeciwko Borrelii burgdorferi ma się rozpocząć latem przyszłego roku. Zespół Lewisa bada również, czy hyromycyna A może leczyć inne choroby wywoływane przez krętki, takie jak kiła, która jest wywoływana przez bakterię Treponema pallidum (krętek blady).