Berlin. Obywatelstwo – historia przynależności

„Obywatelstwa. Francja, Polska, Niemcy po roku 1789” to tytuł wystawy, którą przygotowało Niemieckie Muzeum Historyczne (DHM) w Berlinie. Na przykładzie trzech europejskich krajów autorzy ekspozycji postanowili pokazać, jak aktualnym – mimo wszechobecnego trendu do unifikacji i globalizacji – pozostaje pojęcie obywatelstwa.

– Obywatelstwo jest obietnicą równości, a jednocześnie tworzy nierówność, oddzielając wnętrze od tego, co na zewnątrz. Ta ambiwalencja kształtuje świat państw od czasów rewolucji francuskiej. Pokazuje to historia Francji, Polski i Niemiec – trzech krajów, które toczyły egzystencjalne konflikty o swoje granice i przynależność państwową, zanim nawiązały współpracę polityczną, której symbolem jest obywatelstwo europejskie – mówi Dieter Gosewinkel, kurator wystawy, tłumacząc dlaczego akurat na podstawie tych trzech państw zdecydowano się zająć tematem. 

Nie traci na aktualności

Autorzy wystawy przekonują, że mimo wszechobecnego trendu dążenia do globalizacji i unifikacji, obywatelstwo nie jest zjawiskiem, które straciło na znaczeniu. Na przykładzie wydarzeń ostatnich lat (m.in. brexitu i skutków pandemii koronawirusa) dowodzą, że pojęcie to jest nad wyraz aktualne.

– Wspaniałomyślna swoboda poruszania się wynikająca z obywatelstwa europejskiego została w ciągu zaledwie kilku dni, a może nawet i godzin, w wyniku pandemii koronawirusa drastycznie ograniczona poprzez zamknięcie granicznych szlabanów – zauważa Gosewinkel.

Podczas przygotowywania wystawy okazało się, że także bieżące wydarzenia, jak napaść Rosji na Ukrainę, rzucają nowe spojrzenie na temat obywatelstwa. – Obecne wydarzenia w Europie, wojna Rosji z Ukrainą, sprawiły, że niektóre z tematów wystawy nabrały aktualności, której nie przewidzieliśmy: przynależność obywatelska i prawa obywatelskie zależą od nienaruszalnych granic państwa – mówi Raphael Gross, dyrektor Niemieckiego Muzeum Historycznego w Berlinie.

Równość nie dla wszystkich

Wystawa składa się z sześciu działów. W części historycznej pokazuje m.in. jak w przeszłości wiedza obywatelska była przekazywana przede wszystkim przez dwie instytucje: szkołę i wojsko. „Dopiero po zawieszeniu obowiązkowej służby wojskowej w Niemczech i Polsce oraz jej zniesieniu we Francji, obywatelstwo jest obecnie definiowane głównie w kategoriach cywilnych" – piszą autorzy w katalogu do wystawy.

Innym tematem poruszanym na ekspozycji jest dyskryminacja w zakresie praw obywatelskich kobiet, Żydów oraz mieszkańców dawnych francuskich i niemieckich terytoriów kolonialnych. Za najciemniejszy rozdział koncepcji obywatelstwa autorzy wystawy uznali norymberskie ustawy rasowe, zgodnie z którymi prawo do obywatelstwa zostało wykorzystane jako instrument wykluczenia i prześladowań w czasie Holokaustu. 

W części współczesnej odwiedzajacy mogą poznać m.in. nowoczesne techniki potwierdzania i kontrolowania tożsamości, a także dowiedzieć się, jak wygląda w Polsce, w Niemczech i we Francji procedura nadawania obywatelstwa. Mogą też posłuchać wywiadów z osobami posiadającymi dwa obywatelstwa, m.in. Paulem Ziemiakiem, pochodzącym ze Szczecina byłym sekretarzem generalnym partii CDU. Historie związane z nadawaniem i odbieraniem obywatelstwa ilustrują pamiątki oraz przedmioty codziennego użytku zabrane przez emigrantów podczas opuszczania ojczystego kraju.

Wystawa „Obywatelstwa. Francja, Polska, Niemcy po roku 1789” zostanie udostępniona publiczności w piatek, 1 lipca. Będzie ją można oglądać do 15 stycznia 2023 r. Ekspozycji towarzyszy program uzupełniający, na który składają się dyskusje i pokazy filmowe, a także oprowadzania skierowane zarówno do dorosłych, jak i młodzieży szkolnej, w tym również w języku polskim.