Ballada o Lechu, Czechu, Rusie i sprytnym Niemcu

Genezę powstania ponad 200 lat temu w Lipsku Towarzystwa Naukowego Jabłonowskich, które obecnie promuje polsko-niemieckie relacje w dziedzinie nauki i kultury, jest warto poznać, bowiem ukazuje ona pewną normalność funkcjonowania tych relacji w Europie, a do tego jest zabawna.

Kłopoty z dowodami na genezę państwa polskiego

Książęce Towarzystwo Naukowe Societas Jablonoviana na Uniwersytecie Lipskim założył pod koniec w 1769 r. książe Aleksander Józef Jabłonowski (1711–1777), mecenas nauk i kultury. Jego celem było „uniwersalne wspieranie i propagowanie nauk“ - wyjaśnia historyk, dr Ewa Tomicka-Krumrey, sekretarz generalna Societas.

Nasuwa się tylko pytanie, dlaczego polski książe nie zrealizował swoich celów w Polsce? Potomek znanego polskiego rodu, owszem podjął we własnym kraju próby tworzenia towarzystw naukowych na wzór działających już w Europie Akademie Francaise, której był członkiem, czy Royal Society w Londynie. Zaczął od Warszawy po czym udał się do Gdańska. Lecz w Gdańsku jego przedsięwzięcie się też nie powiodło. Jabłonowski zainicjował tam rozpisywanie konkursów naukowych. Dominowały w nich za jego życia pytania szczególnie dotyczące genezy państwa polskiego. Uczestnicy gdańskiego konkursu mieli za zadanie dostarczenia dowodu na istnienie legendarnych postaci Lecha, Czecha i Rusa. W konkursie udział wziął też August Ludwig Schlözer. W pracy, której gdańscy uczeni przyznali pierwszą nagrodę, nie konsultując tego z jej fundatorem, niemiecki historyk napisał, że trzej bracia są postaciami wymyślonymi, i że nie ma żadnych dowodów na ich istnienie. Książe „obruszył się, wycofał pieniądze, które przekazał na nagrodę i obrażony opuścił Polskę udając się do Lipska", gdzie wreszcie zrealizował swój cel.

Z zamiarem założenia w Saksonii towarzystwa naukowego nosił się od dawna Gottfried Leibniz, filozof i matematyk, ale nie było na to środków. Kiedy więc w Lipsku pojawił się Polak z pełną kiesą, gotów sfinansować podobny pomysł, przyjęto go niezwykle serdecznie. Za przykładem europejskich akademii Jabłonowski stworzył w Societas trzy klasy: historyczną z silnym akcentem położonym na historię Polski oraz klasy nauk ścisłych i ekonomicznych. Co roku rozpisywano konkursy na bieżące tematy z tych dziedzin; powtórzono też konkurs na temat ogłoszony w Gdańsku. I tym razem w konkursie udział wziął August Ludwig Schlözer. A że Niemiec szanował i pewnie lubił polskiego księcia, zweryfikował swoje zdanie. Napisał w swojej rozprawie, że wprawdzie nie ma pisemnych dowodów na istnienie Lecha, Czecha i Rusa, ale prawdopodobieństwo, że są realnymi postaciami, jest ogromne.

Działalnością w Lipsku na rzecz badań dotyczących historii Polski i innych krajów książe Jabłonowski zaskarbił sobie uznanie jako prekursor badań na słowiańszczyzną.

Societas zalążkiem Saksońskiej Akademii Nauk

Działalność Societas Jablonoviana rozbudziła w Saksonii potrzebę stworzenia akademii, która nie tylko rozdawałaby nagrody, ale była szerokim forum wymiany naukowej. Tak powstała Królewska Saksońska Akademia Nauk, na której stworzenie Towarzystwo Jabłońskiego przeznaczyło nadwyżki swoich funduszy. Societas Jablonoviana przetrwała kolejne wojny światowe i reżim enerdowski. Z niebytu w tamtych czasach uratowano ją w 1978 roku. Reaktywowane towarzystwo przejęło rolę wspierania polsko-niemieckich kontaktów naukowych i kulturalnych. Dzisiaj członkami Towarzystwa jest grono renomowanych polskich i niemieckich naukowców.
Societas Jablonoviana organizuje doroczne konferencje i kolokwia na tematy „o wysokiej aktualności społecznej” - zaznacza Ewa Tomicka-Krumrey. Poruszano na nich już temat pamięci o roku 1956 w Europie środkowo-wschodniej, utraty dóbr narodowych w wyniku wojny czy wypędzeń w kontekście polskich i niemieckich migracji XIX i XX wieku. W ubiegłym roku Towarzystwo zorganizowało doroczną konferencję poświęconą postrzeganiu bitwy pod Grunwaldem przez Polaków, Litwinów i Niemców.

Tematem tegorocznej konferencji naukowej odbywającej się tym razem w Warszawie (27.-29.05.11) jest „Kultura wiedzy a polsko-niemieckie relacje”. Organizatorami konferencji oprócz Societas Jablonoviana są Niemiecki Instytut Historyczny, Instytut Historii i Archiwistyki z Torunia, Instytut Europy Wschodniej z Gießen oraz Instytut Herdera z Marburga

Co dwa lata Societas Jablonoviana przyznaje też Nagrodę Jabłonowskiego - medal bity na wzór historycznego Medalu oraz nagrodę pieniężną w wysokości 1500 euro ufundowaną przez Uniwersytet Lipski. Jaj tegorocznym laureatem jest dziennikarz i politolog Piotr Buras. Kapituła Nagrody wskazuje na jego artykuły analizujące kulturę Niemiec, publikowane w licznych polskich i niemieckich mediach i wyostrzające spojrzenie na Niemcy. Po raz pierwszy nagrodę wręczono w Polsce w pierwszym dniu konferencji, która odbywa się w warszawskiej siedzibie Niemieckiego Instytutu Historycznego w Alejach Ujazdowskich.

Marzenie o polsko-niemieckiej PAN

Ponad dwustuletnie Towarzystwo Naukowe Jabłonowskiego w Lipsku wspierające rozwój stosunków naukowych między Polską a Niemcami może stać się Polsko-Niemiecką Akademią Nauk – takie są ciche marzenia jej członków. Nie zrobiono w tym kierunku jeszcze nic konkretnego, ale pomysły przelano już na papier; są one też dyskutowane w kręgach Towarzystwa - zdradza Ewa Tomicka-Krumrey. Towarzystwo ma swoją siedzibę w Centrum Nauk Humanistycznych w Speckshof naprzeciwko kościoła św. Mikołaja i chętnie podejmuje gości.

www.uni-leipzig.de/jablonoviana

Autor: Barbara Cöllen

Red.odp.: Małgorzata Matzke