Ból i cierpienie

W chrześcijańskiej tradycji kulturowej Europy ból oraz cierpienie są nieodłącznym motywem Wielkiego Tygodnia. Nabierają szczególnego znaczenia w Wielki Piątek, Dzień Ukrzyżowania Chrystusa Pana. Jego męka na Krzyżu były źródłem inspiracji pokoleń malarzy, rzeźbiarzy, kompozytorów i teologów.

Organizatorzy wystawy „Ból” postanowili spojrzeć nań z różnej perspektywy. Nic więc dziwnego, że w salach wystawowych muzeum sztuki nowoczesnej „Hamburger Bahnhof”, mieszczącym się w dawnym, kolejowym dworcu czołowym, znalazły się też eksponaty wypożyczone z bogatych zbiorów muzeum historii medycyny kliniki uniwersyteckiej „Charite”.

- „Kto odwiedzi tę wystawę musi mieć silne nerwy i przygotować się na drastyczne niespodzianki. Już w westybulu muzeum zderzy się oko w oko z metrowym, poczerniałym ze starości drewnianym drągiem, noszącym liczne ślady ukąszeń. Ten drąg służył kiedyś pacjentom, poddanym bolesnej operacji, jako namiastka narkozy. Żeby nie wyć z bólu podczas zabiegu, nieszczęśni operowani mogli wbić weń zęby, co ponoć pomagało im przetrwać katusze. „

Nowoczesną oprawę tego eksponatu stanowią wideoisnstalacje, wśród nich tak znane, jak „Tortury clowna” jednego z klasyków kierunku Bruce Naumanna. Od razu trzeba powiedzieć, że fotografia i film pełnią dominującą rolę na wystawie w jej części poświęconej sztuce współczesnej. Pewnie dlatego, że dokumentują najwierniej cierpienie w jego rozlicznych postaciach. I tu jednak nie brak licznych odniesień do Męki Pańskiej. To zrozumiałe. Ukrzyżowanie Chrystusa było przez wieki jednym z centralnych motywów sztuki jako jej odpowiedź na pytanie: czym jest ból? Jak mówi dyrektor muzeum „Hamburger Bahnhof” Eugen Blume:

- „Wystawiamy między innymi szesnastowieczny obraz anonimowego artysty z okolic Salzburga przedstawiający Tron Łaski, należący do najważniejszych sposobów ikonograficznego przedstawienia Osób Boskich. Obraz, o którym mówię, ukazuje w niemal fotograficzny sposób narzędzia męki Pańskiej. (…) Chrystus został na nim ukazany w sposób, który przewija się sztuce od XVI do XX wieku. Wystarczy wspomnieć tu „Trzy studia do Ukrzyżowania” Francisa Bacona ze zbiorów monachijskiej Pinakoteki. O ile pierwszy obraz nieznanego malarza oddaje uczucie zwątpienia cechujące wiek XVI, o tyle drugi, stanowi jego ukoronowanie, wyrażające się zbrodnią Auschwitz”.

Uzupełnieniem dzieł sztuki, są na wystawie „Ból” preparaty ze zbiorów muzeum historii medycyny kliniki Charite. Obok nich można obejrzeń dokumentację fotograficzną przypadków, którymi zajmują się specjaliści z zakresu medycyny sądowej. Kto chciałby pogłębić swą wiedzę na ten temat, może odwiedzić wystawę preparatów, ukazujących patologiczne zmiany w ciele chorych. Jest ona stałą częścią zbiorów kliniki Charite. Jak mówi Thomas Schnalke kurator tej ekspozycji, zapytany: czym jest ból w szerszym znaczeniu:

- „Mówiąc o bólu niemal zawsze zadajemy sobie pytanie, czy jest on wyłącznie negatywnym, przykrym doświadczeniem cierpiących, czy też zawiera w sobie elementy pozytywne. Czy możemy doświadczyć uczucia bólu świadomie, w sposób który nas wewnętrznie wzbogaca, bo pogłębia naszą wiedzą o nas samych? Ten aspekt w ciekawy sposób poruszył Nietsche twierdząc, że bez bólu nie można mówić o uzyskaniu pełni człowieczeństwa. Warto się nad tym zastanowić, aby dojść do wniosku, że ból ma, lub może mieć też swoją dobrą stronę”.