80. urodziny mistrza Harnoncourta

"Nie jestem artystą, lecz kimś, kto interpretuje dzieła muzyczne, starając się w jak największym stopniu uwzględniać ich twórców. Zarówno, jeśli chodzi o aspekt czysto techniczny, jak również (w o wiele większym stopniu) o aspekt emocjonalny" - tak scharakteryzował siebie Nikolaus Harnoncourt, który właściwie już 40 lat temu mógł spocząć na laurach. Jego prawdziwa wielkość polega na zdolności stałego odnajdywania się na nowo, na poszukiwaniu „idealnego kształtu dzieła". Wymaga to w pierwszym rzędzie precyzyjnych badań muzykologicznych. Mimo to, jak stwierdza Harnoncourt, „dosłowność nie oznacza jeszcze wierności wobec dzieła. Pytanie o sens musi wyprzedzać wykonywanie przepisów."

Uznanie w oczach Herberta von Karajana

Wywodzący się z lotaryńskiej rodziny rycerskiej, Nikolaus Graf de la Fontanie und Harnoncourt-Unverzagt, jak brzmi pełne nazwisko dyrygenta, spokrewniony jest po kądzieli z Habsburgami. Urodził się 6 grudnia 1929 roku w Berlinie, dzieciństwo spędził w Grazu, a wykształcenie muzyczne otrzymał w Wiedniu. W 1952 roku, w wieku niespełna 23 lat, Harnoncourt został zatrudniony przez słynnego dyrygenta Herberta von Karajana jako wiolonczelista w orkiestrze Wiedeńskich Symfoników (Wiener Sinfoniker).

Konflikt dwóch wybitnych osobowości muzycznych prowadzący do renesansu muzyki dawnej

Współpraca z Karajanem była jednak, jak się wyraził, „najbardziej nieszczęśliwym" okresem jego życia. Pomysł maksymalnej wierności wobec dzieła i jego twórcy narodził się właśnie w okresie oporu wobec Karajana i jego bardzo dowolnego stylu interpretacji dzieł muzycznych. W 1953 roku Nikolaus Harnoncourt założył więc własny zespół muzyki barokowej „Concentus Musicus Wien", w którym zatrudnił szereg młodych przyjaciół-muzyków, jak również swoją żonę i znaną skrzypaczkę Alice Harnoncourt. Był nie tylko kierownikiem artystycznym i dyrygentem zespołu, grał w nim również na wiolonczeli i violi da gamba. Wszyscy muzycy z „Concentus Musicus Wien" grali na instrumentach historycznych lub wykonanych w dawnym stylu. Cała interpretacja utworów muzycznych opierała się na dokładnym studiowaniu źródeł, a jej celem było jak najwierniejsze odtworzenie oryginalnego dźwięku muzyki dawnej.

Harnoncourt tchnął nowe życie w muzykę dawną

Jako dyrygent operowy Nikolaus Harnoncourt debiutuje w 1971 roku w „Powrocie Ulissesa do ojczyzny" Claudio Monteverdiego. Dzięki jego interpretacji opera, uważana za nieco nudną i trącącą myszką, brzmi w uszach słuchaczy jak fascynujące dzieło muzyczne. A przecież Harnoncourt starał się jedynie przestrzegać zaleceń Claudio Monteverdiego, dla którego „muzyka jest mową dźwięków". W przeciwieństwie do bombastycznego, gładkiego i miękkiego dźwięku Karajana, Harnoncourt zaprezentował precyzyjny styl, nie uciekający od silnych akcentów i skoncentrowany na przekazywaniu konkretnych treści. Dawna muzyka Monteverdiego i innych kompozytorów barokowych, opierająca się na muzykologicznych badaniach naukowych, zawierała nagle w sobie współczesne uczucia i przemawiała tymi uczuciami do słuchaczy.

Muzyczny Don Kichot

Autorka biografii dyrygenta, Monika Mertl, porównuje go z jego ulubioną postacią literacką Don Kichotem, hiszpańskiego autora Miguela Cervantesa. Podobnie jak smętny rycerz z La Manchy, Harnoncourt stara się stale dokonywać w muzyce nowych czynów bohaterskich. W minionych trzydziestu latach stworzył prawie 500 nagrań – wiele z nich zdobyło nagrody, jak na przykład Grammy (2001), Kioto (2005) i Lipski Medal Bachowski (2007). Harnoncourt zdobył w międzyczasie w sensie muzycznym również wiek XIX i praktykowana przez niego „historyczna interpretacja dzieł muzycznych" już od dawna nie jest zjawiskiem marginesowym. Obecnie już prawie że nie ma dziedziny muzyki poważnej, która nie znajdowałaby się pod wpływem Harnoncourta. 6 grudnia ten wybitny i oryginalny dyrygent obchodził swoje 80. urodziny z wieloma przyjaciółmi w Wiedniu.

Anastassia Boutsko/Andrzej Krause

red. odp. Monika Sędzierska