دیدنی‌های همدان؛ از پایتخت مادها تا سرزمین مقدس یهودیان
استان همدان بخش مهمی از ایران کهن و جایگاه مقبره‌های مقدس یهودیان است. مرکز این استان شهر همدان توسط مادها، هگمتانه خوانده می‌شد. در این مجموعه تنها گوشه‌ی کوچکی از مناطق تاریخی و دیدنی این استان گردآوری شده است.
استان همدان یکی مناطق دیدنی ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی و کهن همدان است که هرودوت بنای آن را در سده هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به دست دیاکو ذکر کرده است. استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌شود. عکس: غار علی‌صدر
غار علی‌صدر تنها غار تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. علی‌صدر بزرگ‌ترین غار آبی جهان می‌باشد. محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعدد دارد. از مجموعه رشته آب‌ها، دریاچه بزرگی در درون غار بوجود آمده، از این رو نفوذ به غار تنها با قایق میسر است. زمین‌شناسان قدمت سنگ‌های این غار را به دوره ژوراسیک از دوران دوم زمین‌شناسی (۱۹۰-۱۳۶ میلیون سال قبل) نسبت می‌دهند.
مجسمه شیر سنگی احتمالاً متعلق به دوره مادها است. تپه‌ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی آن واقع شده تپه باستانی است زیرا تابوت متعلق به دوره اشکانی در محل کشف شد. در سال ۳۱۹ ه. ق مردآویج دیلمی قصد داشت یکی از آن‌ها را به ری منتقل کند ولی چون موفق نشد، پنجه‌های یکی از شیرها را شکست و دیگری را به طور کامل تخریب کرد. مهندس سیحون طراح و معمار آرامگاه بوعلی آن را در محل فعلی نصب کرد.
هگمتانه پایتخت شاهنشاهی مادها و پایتخت تابستانی هخامنشیان و اشکانیان بود. این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم است. یونانیان هگمتانه را اِکباتان می‌خواندند که یونانی شده هگمتانه است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.
تکوک (ريتون) طلایی بز کوهی هگمتانه از آثار باستانی دوره هخامنشی است که در هگمتانه کشف شده است. این ریتون به شکل سر یک بز کوهی ساخته شده است. تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه در "موزه ایران باستان" نگهداری می‌شود.
سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه نوشتارهایی از دوران داریوش و خشایارشاه است که بر دل یکی از صخره‌های کوه الوند حکاکی شده‌است. کتیبه‌ها هر کدام در ۳ ستون ۲۰ سطری به زبان‌های پارسی باستان، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته‌است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی‌متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قرار دارد.
گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی "میدان امامزاده عبدالله" شهر همدان قرار دارد. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام در همدان است. بر اساس شناسنامه فنی بنا، این گنبد یکی از یادمانهای متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده بود. در دوره‌های بعد با ایجاد سردابی در زیر زمین به مقبره آن خاندان تبدیل گردیده است.
برج قربان یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است که در محل زندهای شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان ابن سینا واقع است این بنا مدفن شیخ السلام حسن بن عطار حافظ ابو العلاء همدانی و جمعی از امرای سلجوقی است. عثکل جد اعلای او عرب تبار بوده ولی او و پدرانش همدانی بوده‌اند.
مسجد جامع همدان. در کتاب هگمتانه آمده که این مسجد نیز به سبک مساجد دورۀ فتحعلی شاه قاجار در تهران، قزوین، و چند شهر دیگر ساخته شده است و امکان دارد شروع ساخت این بنا در زمان فتحعلی شاه و یا آغاز سلطنت محمدشاه قاجار بوده باشد. از حسین بن محمدتقی، مشهور به عندلیب، نقل شده که مسجد بنای قدیم‌تری داشته و بعد‌ها تعدادی از شبستان‌های آن تجدید بنا شده است.
آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای جزء مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده است. در بالای دیوار مقبره، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچ‌بری شده است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچ‌بری‌های برجسته، متعلق به سده‌های هشتم و نهم هجری است.
بر اساس یک روایت تاریخی خشایارشاه با دختری از یهود به نام استر، که خواهر‌زاده‌ی مردخای بود، ازدواج کرد. در این بین، شخصی به نام هامان نسبت به نفوذ یهودیان حسادت کرد و فرمان قتل یهودیان را از خشایارشاه گرفت. اما مردخای با کمک استر این فرمان را از شاه پس گرفت و یهودیان را از کشتار نجات داد. از آن پس، یهودیان در اواخر اسفند و اوایل فروردین در سالروز نجات از قتل‌عام، جشن پوریم را برگزار می‌کنند.
آرامگاه حبقوق متعلق به یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل که حدود ۷۰۰ قبل از میلاد زندگی می‌کرده و نگهبان معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده است. بر اساس یک روایت در سال ۵۴۸ قبل از میلاد، کورش پادشاه ایران، در جنگی بابل را تصرف و دستور آزادی کلیه اسرا و زندانیان یهود را صادر کرد. حبقوق پس از آزادی به ایران مهاجرت کرد و در شهر تویسرکان ساکن شد. این آرامگاه یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود.
مقبره باباطاهر در دو شهر همدان و خرم‌آباد وجود دارد. آرامگاه باباطاهر عریان مربوط به دوره معاصر در میدان باباطاهر همدان واقع شده است. باباطاهر كه حدوداً در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری می‌زیسته، از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش است.
مقبره باباطاهر در خرم‌آباد یکی از بناهای تاریخی و فرهنگی این شهر است. ساختمان مقبره که مربوط به دوره خوارزمشاهی است در ضلع غربی قلعه فلک‌الافلاک و در محله‌ای که نزد مردم خرم‌آباد به دَرب باوطاهر معروف است قرار گرفته است.
آرامگاه بوعلی سینا بنای یادبود شیخ‌الرئیس ابن سینا فیلسوف، دانشمند و طبیب مشهور ایرانی است که در میدان بوعلی سینا در مرکز شهر همدان واقع شده است. بنای ابتدایی این آرامگاه در زمان قاجاریه ساخته شد. در سال ۱۳۳۰ طرح و نقشه بنای فعلی توسط مهندس هوشنگ سیحون به سبک معماری قرنی که بوعلی سینا در آن می‌زیسته از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دار اسلامی یعنی برج گنبد قابوس در شهر گنبد کاووس اقتباس شد.
مقبره سیف‌الدوله از نوع گورهای غیرمذهبی است و دارای پلان ۴ ضلعی می‌باشد. ۴ ضلعی گنبد دارای پیشینه‌ی دوگانه است که یک بخش آن‌‌همان آتشکده ساسانیان و یا ۴ طاق است و دیگری به دوره قاجاریه و حتی بعد از آن می‌رسد. در این مقبره علاوه بر قبر سیف‌الدوله، گورهای امیرالمؤید و نوه سیف الدوله و ۷ قبر دیگر قرار دارد.
قلعه اردلان (اشتران) مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان تویسرکان، روستای اشتران واقع شده است. این قلعه یادآور جنگ‌های ایران و روسیه است.
شهر پنهان یا زیرزمینی سامن که احتمالاً شهری مخفی در دوره پیش از اشکانی بوده، در شهر سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر قرار دارد. این شهر زیرزمینی احتمالاً به دوره پیش از اشکانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای خاکسپاری مردگان استفاده شده است. بر اساس یافته‌ها می‌توان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً آیین میترا، مورد استفاده بوده است.
یخچال میرفتاح در دوران قاجاریه ساخته شده و ارتفاع آن از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ ۴ متر است. این یخچال قدیمی داراى دو در، یکى به شکل دهلیز مخصوص ریزش و تخلیه یخ و دیگرى در اصلى است که با پلکان به قسمت انتهایى یخدان و محل برداشت یخ منتهى مى‌شود. در قسمت بیرونى و داخلى یخدان دو ردیف خشت به کار رفته که حالت عایق داشته و در تابستان مانع از نفوذ گرما و ذوب شدن یخ مى‌شده است.
آرامگاه یوشع بن نوح (پیامبر یهود) در نزدیکی ملایر در دامنه باغات روستای سیاه کمر ساخته شده است. این برج که به مقبره بابا حسین (یا ددحسین) معروف است، آرامگاه یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل، حضرت یوشع بن نوح است که در گذشته مورد توجه یهودیان ساکن منطقه بوده است.
حمام حاج آقاتراب نهاوند از آثار دوره قاجار است كه در بافت قدیمی شهر نهاوند واقع شده و از قسمت‌های تون، حمام سرد و گرم، حجره شاه نشیر، خزینه تشكیل شده، و شامل تزئیناتی نظیر نبرد رستم با دیر سفید، آهك‌بری و كاشی‌كاری است.