Швајцарски весник: „Тито никого не остава рамнодушен“

„Забрането е да се гаи убаво сеќавање за Тито и неговата Југославија“, го цитира весникот Ноје цирхер цајтунг (НЦЦ) градоначалникот на општина Кумровец, во долгата статија објавена минатиот викенд. Автори на текстот се Ксенија Цветковиќ-Сандер и Мартин Сандер.

Кумровец има околу 300 жители, тоа е место на северозапад од Хрватска, блиску до границата со Словенија. Јосип Броз е роден во Кумровец во 1892 година за време на Хабсбуршката монархија, како седмо од 15-те деца во семејството на мајка Словенка и татко Хрват.

Како што пишува швајцарскиот весник, Броз веќе на 15 години го напуштил родното место, побегнал, велат, од глад. Подоцна го научил браварскиот занает и станал професионален револуционер, велат авторите на текстот. „Како маршал, Тито триумфирал во Југословенската народно-ослободителна борба против Хитлерова Германија и нејзините сојузници, а подоцна се спротивстави на својот поранешен ментор Сталин. Подоцна Тито, до неговата смрт во 1980 година, управуваше со Југославија, неврзана федерација на рамноправни републики“, пишува НЦЦ.

„Кај стариот“ во Кумровац

Авторите на текстот беа во Кумровац, ја посетија гостилницата „Кај Стариот“ која се наоѓа веднаш до родното место на Тито и споменикот на Броз. Во интервју за еден швајцарски весник, градоначалникот Шплајт вели дека е горд на Тито, „како што се и повеќето жители на селото. За градоначалникот, Тито е „светски бренд“. Тој е задоволен од бројот на посетители, вели дека во текот на 2023 година Кумровец го посетиле 30.000 Американци, а околу 100.000 жители на други поранешни југословенски републики, главно Словенци, Босанци и Црногорци.

„Кумровец нема проблем со светот и со остатокот од поранешна Југославија, вели Шплајт, но има со Хрватска. Затоа што Хрватите, а пред се национално ориентираната владејачка партија ХДЗ, го поврзуваат Тито првенствено со комунизмот и злосторствата што неговите партизани ги извршија врз фашистичките усташи на крајот на Втората светска војна“, пишува НЦЦ.

Градоначалникот се жали дека Тито и денес го „кочи“ развојот на Кумровец. Вели дека Тито не смее премногу често да се споменува, додава дека тој и неговата Југославија се толку озлогласени меѓу (актуелната) политичка класа во Хрватска што дури и претседателот Зоран Милановиќ го избегнува Кумровец во предизборен период.

Швајцарскиот весник ги пренесува изјавите на Анита Паун-Гаџа, управителката на музејот „Старо Село Кумровец“, која вели дека има чувство дека Тито многумина во селото го чувствуваат како пречка. И додава дека многу ученици кои го посетуваат селото го посетуваат музејот, но влегуваат во куќата на Тито само со „изречна дозвола“ од нивните наставници: „Порано родителите се жалеа на обиколката на родното место на Тито, се сомневаа дека тоа е политичка индоктринација“, пишува швајцарскиот весник.

„Подобро беше со Тито...

Во Јајце нема такви стравови, пишува НЦЦ. Босанскиот град е следната станица во репортажата која беше објавена минатиот викенд. Јајце се опишува како град каде што вечерале „христијанските босански кралеви“ во средниот век до доаѓањето на османските освојувачи, град кој бил центар на индустријата за време на СФРЈ, место каде што повеќе или помалку коегзистирале католичките Хрвати и муслиманските Бошњаци по непријателствата во текот на 90-тите години на минатиот век. Тито бил и останува херој во Јајце, пишува НЦЦ. Станува збор за град во кој постарите се обединети во својата оценка: „Со Тито беше подобро, посигурно, повеќе благосостојба – едноставно нормалност“.

„Титова Југославија не беше идеална земја“, вели Мирсад Дурановиќ. Тој имал 12 години кога умре Тито, со тага се сеќава на СФРЈ, но и забележува дека не може да се оправда постоењето на казнениот логор Голи Оток. Денес Дурановиќ работи како кустос во музејот АВНОЈ во Јајце. Вели дека луѓето „го почитувале Тито затоа што воспоставил успешен модел на соживот на различни народи во Босна“.

Тито „посебно е популарен меѓу муслиманските жители на Босна, кои од пред три децении официјално се нарекуваат Бошњаци. Социјалистичка Југославија признава дека го шиканирала исламот, како и сите религии. Но, тој им даде на муслиманите статус на посебна нација, пред тоа луѓето од муслиманските семејства беа принудени да ја изберат својата националност или како Срби или како Хрвати.

Авторите на текстот го продолжуваат своето патување низ БиХ, преку Бугојно (во кое еден соговорник зборува за тоа како „денес владее беззаконието во земјата, а корумпираните национални партии на Хрватите, Србите и Бошњаците ја користат лошата ситуација во БиХ за себе, оставајќи зад себе хаос за нормални граѓани“), за да стигнат до Мостар. Градот на Неретва е опишан како поделен, исто како што се поделени мислењата на жителите на Мостар за Тито. „Линијата на одвојување се протега меѓу претежно бошњачкиот исток и претежно хрватскиот запад. Војната во Босна ја зацврсти таа поделба“, се наведува во текстот.

Со Мостар, главниот град на Херцеговина, денес се управува заеднички, пишува НЦЦ. Јазот е навидум непремостлив ментално. Во западен Мостар, „националните Хрвати“ играат одлучувачка улога, пишува НЦЦ: „...и тие повеќе би сакале да го припојат тој град и цела Херцеговина кон Република Хрватска“. Никаде ова не може да се види толку јасно како на партизанските гробишта. Некрополата на повеќе од 600 партизани од сите етникуми од Мостар и неговата околина е уништена со децении, забележуваат авторите. „Политичката одговорност ја носат национално-хрватските политичари во градот, за кои гробиштата се само болен потсетник за братството и единството на југословенските народи.

Контроверзи околу Куќата на цвеќето

На крајот од опширната статија во викенд изданието на НЦЦ посветена на Тито и контроверзите околу Тито, авторите заминуваат за Белград. Во Србија денес, како што пишуваат, „за време на претседателот Александар Вучиќ, фашистичкиот национализам на Слободан Милошевиќ повторно зајакна, додека мистицизмот на Путин го зазеде местото на марксистичките поуки од времето на Тито“.

„За српските националисти, Титова Југославија е олицетворение на систем кој им ги одзеде традиционалните права како државна нација, што дури им го одзеде и Косово“, пишуваат авторите на овој напис. НЦЦ забележува дека и покрај сето ова, во Белград се уште постои музеј каде посетителите се информираат за Тито и неговата Југославија. Тоа е Музејот на Југославија, во кој се наоѓа и Куќата на цвеќето, каде што се наоѓа гробот на Тито.

А, меѓу посетителите доминираат младите од земјите создадени со распадот на Југославија. Тие не сакаат враќање на Југославија, изјави за НЦЦ долгогодишниот кустос на музејот Веселинка Кастратовиќ Ристиќ. Според неа, младите сакаат прекуграничен простор за културна соработка и дружење: „Нова ера без националистичка омраза, тоа е она што тие сакаат да го преземат од Титова Југославија во иднина“.

А тоа, продолжува весникот, е трн во око на партиските пријатели на српскиот претседател. Швајцарскиот весник потсетува на неодамнешната иницијатива на Александар Шапиќ, в.д. градоначалник на Белград. Тој рече дека повеќе би сакал да ги испрати посмртните останки на Тито од Куќата на цвеќето во Кумровец. И тука завршува кругот, оваа приказна се враќа на својот почеток. Во Кумровец. Градоначалникот Шплајт, како што пишува НЦЦ, речиси со ентузијазам реагирал на најавите на Шапиќ: „Гробот на Тито во неговото родно место може да и донесе до милион посетители на малата хрватска општина - од година во година“.