۶۰ سال با بازی‌های آسیایی
۱۳۸۹ آبان ۱۶, یکشنبه
المپیک ۱۹۴۸ لندن از ماندگارترین جلوه‌های تاریخ ورزش است، زیرا سربازان دیروز جنگ جهانی دوم، مجدداً به نبرد با هم پرداختند اما این بار در قالب ورزش. در متن این رقابت‌ها هم‌چنین اتفاقات تاریخ‌ساز مهمی رخ دادند. طرح برگزاری رقابت‌هایی برای آسیب‌دیدگان جنگ که بعداً عنوان "پار المپیک" به خود گرفت، از این جمله است.
یکی دیگر از مهم‌ترین رویدادهای حاشیه‌ای المپیک لندن، پایه‌گذاری بازی‌های آسیایی بود. در لندن، ورزشکاران چینی و فیلیپینی با یکدیگر صحبت کردند تا پس از وقفه‌ای طولانی، بازی‌های شرق آسیا را دوباره برگزار کنند. اشاره آنها به بازی‌هایی بود که سال ۱۹۱۳ در مانیل (پایتخت فیلیپین) به انجام رسیده بودند و تا ۱۹۳۴، یعنی آستانه جنگ جهانی دوم تداوم داشتند.
بازی‌های غرب آسیا هم نخستین بار در سال ۱۹۳۴ در هندوستان و با حضور پاکستان، افغانستان و سیلان به انجام رسیدند. این بازی‌ها نیز تا قبل از جنگ جهانی دوم برگزار شدند.
امروزه تیم‌های آن روز غرب آسیا، همگی در رقابت‌هایی با عنوان جنوب آسیا شرکت می‌کنند و مسابقات غرب آسیا به ایران و سایر کشورهای خاورمیانه اختصاص دارد.
اولین دوره – هندوستان
در متن رقابت‌های المپیک لندن، ساندهی گورو دات از کمیته المپیک هندوستان، ایده بهتری داشت: برگزاری رقابت‌هایی با در بر گرفتن تمام نقاط آسیا. قرار شد اولین دوره هم دو سال بعد یعنی ۱۹۵۰ در هندوستان و به رهبری جواهر نعل نهرو (اولین نخست‌وزیر هند پس از اعلام استقلال در ۱۵ اوت ۱۹۴۷) برگزار شود.
میزبان در تدارک رقابت‌ها با مشکل مواجه شد و به این ترتیب، اولین دوره با یک سال تاخیر یعنی چهارم مارس ۱۹۵۱، با حضور یازده کشور به انجام رسید. طبیعتاً هنوز خبری از کشورهای عربی نبود و ایران یگانه نماینده خاورمیانه در این دوره بود.
در پایان هم ژاپن، هندوستان و ایران به ترتیب در رده‌های اول تا سوم مجموع رده‌بندی مدال‌ها قرار گرفتند. رکوردها مطابق انتظار بسیار پایین بودند. مثلاً پرتاب قهرمان پرتاب دیسک حتی به ۴۰ متر هم نرسید و در ۱۰۰ متر، نفر دوم حد نصاب ۱۱ ثانیه را به جا گذاشت.
دومین دوره – مانیل
ایران در بازی‌های سال ۱۹۵۴ به دلیل حوادث داخلی مرتبط با ماجراهای کودتای ۲۸ مرداد غایب بود اما کره جنوبی، چین و اسرائیل به بازی‌ها پیوستند و تعداد کشورها به عدد ۱۹ افزایش یافت. ژاپنی‌ها باز هم حرف اول را زدند. مثل دوره قبلی، باز هم میزبان در رده دوم قرار گرفت.
رقابت‌ها را رامون ماگسایسای، رئیس دولت فیلیپین، در ورزشگاه "ریزال مموریال" افتتاح کرد.
سومین دوره – توکیو
ایران پس از یک دوره غیبت به بازی‌ها برگشت. تعداد ورزشکاران کشورها به ۲۰ کاروان افزایش یافت. این بار هم ژاپنی‌ها روی سکوی نخست، و بالاتر از کره جنوبی و چین قرار گرفتند تا شرق آسیا حرف اول و آخر بازی‌ها را بزند. ایران هم به رده هفتم سقوط کرد.
گشایش بازی‌ها بر عهده امپراتور هیروهیتو بود و مشعل را نیز میکیو اودا، قهرمان پرش سه گام بازی‌های المپیک ۱۹۲۸ آمستردام روشن کرد.
چهارمین دوره – جاکارتا
سال ۱۹۶۲ نیز ایران غایب بود. اسرائیل و چین هم حضور نداشتند. تعداد تیم‌ها نسبت به دوره قبلی کاهش یافت و فقط ۱۶ کشور نظاره‌گر قهرمانی مجدد ژاپنی‌ها بودند. آنها ۷۳ مدال طلا کسب کردند که بیش از مجموع مدال‌های طلای سایر کشورهای شرکت‌کننده بود!
در این دوره نیز میزبان به مقام دوم رسید. بازی‌ها را رئیس جمهور سوکارنو در ورزشگاه "بونگ کارنو" افتتاح کرد.
پنجمین دوره – بانکوک
ایران، چین و اسرائیل به رقابت‌ها بازگشتند. بازی‌ها را سلطان بومیپول با حضور ۱۸ کشور برای مصاف در ۱۴ رشته ورزشی افتتاح کرد. تعداد مدال‌های طلای ژاپنی‌ها باز هم از مجموع مدال‌های طلای سایر کشورها بیشتر بود.
ایران دوباره در رده هفتم قرار گرفت، اما چین، امپراتور آینده ورزش جهان، را پشت سر گذاشت!
ششمین دوره – بانکوک
در اتفاقی نادر، دو دوره پیاپی از یک رویداد مهم ورزشی به میزبانی یک کشور به انجام رسید و بانکوک دوباره برگزار کننده بازی‌های آسیایی لقب گرفت. کره جنوبی میزبان بود اما به خاطر مشکلات مالی کنار کشید و تایلند پذیرفت که بازی‌ها را برگزار کند. افتخار افتتاح بازی‌ها نیز مجدداً نصیب سلطان بومیپول شد.
ژاپن همچنان سلطان بی‌چون و چرای ورزش آسیا باقی ماند. چینی‌ها فقط به یک مدال طلا بسنده کردند! ایران نیز با ۹ طلا که شش تای آن در کشتی بود، در رده چهارم ایستاد.
هفتمین دوره – تهران
بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، نقطه عطفی در تاریخ کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است. زیرا در این دوره، تیم‌هایی مثل کویت و بحرین، برای نخستین بار در مسابقات حضور یافتند تا رکورد تعداد کشورها نیز به عدد جالب ۲۵ برسد.
ژاپن برای هفتمین دوره پیاپی باقی تیم‌ها را پشت سر گذاشت. ایران با ۳۶ مدال طلا که ۲۳ تای آن در کشتی آزاد، فرنگی و وزنه‌برداری به دست آمد، در رده دوم قاره پهناور ایستاد که بهترین نتیجه ایران در تاریخ ورزش آسیا محسوب می‌شود.
رقابت‌ها را محمدرضا شاه پهلوی در ایران افتتاح کرد، سوگند ورزشکاران را منصور برزگر ادا کرد و گلوردی پیمانی از دو و میدانی، مشعل بازی‌ها را افروخت. پیمانی آخرین رئیس فدراسیون دو و میدانی قبل از انقلاب اسلامی است.
هشتمین دوره – بانکوک
سلطان بومیپول برای سومین بار، گشایش بازی‌ها را بر عهده گرفت. ایران، میزبان دوره قبلی، این بار به دلیل حوادث مربوط به انقلاب اسلامی در رقابت‌ها حاضر نشد.
اسرائیل هم از صحنه ورزش آسیا خارج شد. آخرین حضور ورزشکاران این کشور، بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران محسوب می‌شود. در این دوره، ژاپن با ۷۰ طلا در صدر ایستاد و چین با ۵۱ مدال طلا دوم شد تا جهش ناگهانی ورزش خود را به جهان اعلام کند. پنج کشور برتر این مسابقات، همگی از شرق آسیا بودند.
نهمین دوره – هندوستان
بازی‌ها به مبدا خود بازگشت و هندوستان با مهیا کردن ورزشگاهی از چوب و طناب که جواهر لعل نهرو نامیده شد، رقابت‌ها را برگزار کرد. زالی سینگ، رئیس دولت، گشایش بازی‌ها با شرکت ۳۳ کشور را بر عهده گرفت.
ایران پس از انقلاب در شرایطی به بازی‌ها بازگشت و برترین تیم غرب آسیا لقب گرفت که نام کشورهایی مثل قطر نیز برای نخستین بار در جمع تیم‌ها دیده می‌شد. در این دوره سرانجام، استیلای ژاپنی‌ها بر ورزش آسیا پایان یافت و چین موفق شد با اختلاف ۴ مدال طلا قهرمان شود.
دهمین دوره – سئول
یکی از بهترین ادوار برگزاری بازی‌های آسیایی، مسابقات سال ۱۹۸۶ بود؛ جایی که چینی‌ها به رکورد حیرت آور ۹۴ مدال طلا رسیدند. جالب این‌که کره جنوبی هم توانست ۹۳ نشان طلا بگیرد!
شاید بیشترین کمک را ایران به چین کرد. زیرا در کشتی که چین حرفی برای گفتن نداشت، کشتی‌گیران کره جنوبی ۴ مدال طلا را در کیسه ایران دیدند. ۱۸۷ مدال طلا به چین و کره رسید و بقیه کشورها جمعاً ۹۰ طلا هم نگرفتند.
در دو و میدانی مردان، تمام طلاها در دو ها، پرتاب‌ها و پرش‌ها به چین، ژاپن و کره جنوبی رسید، غیر از ۱۰۰ متر و ۴۰۰ متر با مانع. در دوی ۱۰۰ متر طلال منصور قطری قهرمان شد و در ۴۰۰ متر هم احمد جاسم بحرینی.
یازدهمین دوره – پکن
۳۸ کشور نظاره گر قهرمانی بی رحمانه چینی‌ها با ۱۸۳ مدال طلا بودند. تیم‌های بالای جدول به قدری عالی ظاهر شدند که برای تیم چهارم یعنی ایران، تنها ۴ مدال طلا باقی ماند!
بازی‌ها در ورزشگاه کارگران گشایش یافتند و سوگند ورزشکاران را چن لون کانگ، پینگ پنگیست مشهور خواند. در این دوره، کره شمالی نیز حضور یافت و رده سوم را به خود اختصاص داد. ورزشکاران این کشور حتی در فوتبال نیز عالی ظاهر شدند و مدال طلا را در ضربات پنالتی و به خاطر درخشش احمدرضا عابدزاده، به ایران واگذار کردند.
دوازدهمین دوره – هیروشیما
نیم قرن پس از فاجعه اتمی هیروشیما، این شهر میزبان مهم‌ترین رویداد ورزشی آسیا شد. ۴۲ کشور شرکت‌کننده با حدود ۶ هزار و ۹۰۰ ورزشکار در رقابت‌هایی حضور یافتند که توسط امپراتور آکی هیتو گشایش یافت.
ژاپنی‌ها به رغم میزبانی، فقط نصف چینی‌ها به مدال‌های طلا دست یافتند. در این دوره کشورهای آسیای میانه هم با فروپاشی شوروی حضور یافتند و معادلات ورزش آسیا را تغییر دادند. ازبکستان به محض ورود با درخشش ایگور شکورین، طلای فوتبال را گرفت. قزاقستان هم ۲۵ طلا گرفت تا در رده سوم بایستد.
ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان اما از همان بدو ورود به صحنه ورزش آسیا تا امروز، همواره به تک‌ستاره‌های ورزش خود قناعت کرده‌اند. ایران به یُمن درخشش کشتی‌گیران خود به رده ششم دست یافت و اگر آسیای میانه‌ای‌ها نبودند، چهارم می‌شد.
سیزدهمین دوره – بانکوک
در سال ۱۹۹۸ باز هم بانکوک میزبان بازی‌ها شد. سلطان بومیپول که در چهار سالگی تاج‌گذاری و در ۲۰ سالگی اولین بازی‌های آسیایی به میزبانی تایلند را افتتاح کرده بود، برای چهارمین باری رقابت‌ها را افتتاح می‌کرد.
چینی‌ها دیگر در آسیا دست‌نیافتنی شده بودند. کره جنوبی، ژاپن و تایلند هم به اتفاق چینی‌ها مربع قدرت ورزش آسیا را تشکیل دادند. قزاق‌ها مثل دوره قبلی درخشیدند. ایران هم موفق شد از ازبکستان پیش بیافتد و با ۱۰ طلا در رده هفتم بایستد. تایوان در این دوره با کسب ۱۹ طلا و درخشش در بازی‌ها، حضوری آزاردهنده برای چینی‌ها به حساب می‌آمد.
چهاردهمین دوره – بوسان
کره جنوبی بار دیگر میزبانی را بر عهده گرفت. ۷ هزار و ۶۰۰ ورزشکار از ۴۴ کشور گرد هم آمدند تا نظاره‌گر درو کردن ۱۵۰ مدال طلا از سوی کاروان محیرالعقول ورزش چین باشند.
کیم دائه جونگ، رئیس جمهور کره جنوبی، بازی‌ها را افتتاح کرد. کره شمالی هم در مسابقات حضور داشت و با کسب ۹ مدال طلا، یک پله بالاتر از ایران در رده نهم بایستد. با نزول کشتی‌گیران ایرانی، در مجموع رده‌بندی مدال‌ها، عربستان سعودی فقط یک طلا کمتر از ایران گرفت.
قهرمانی فوتبال ایران در شرایطی که کره ای‌ها از چهره‌هایی مثل پارک جی سونگ نیز سود می‌بردند، از اتفاقات جالب این دوره از بازی‌ها بود.
پانزدهمین دوره – دوحه (قطر)
کشوری که خود از بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲ به جمع شرکت‌کنندگان این رقابت‌ها پیوسته بود، در سال ۲۰۰۶ میزبانی درخشانی ارائه کرد و در مراسم افتتاحیه نیز همچون سامان‌دهی رقابت‌ها، چشم‌ها را خیره کرد. قطر با مشارکت اروپایی‌ها و تیم برگزار کننده المپیک ۲۰۰۴ آتن، از هیچ هزینه‌ای برای ارتقای کیفیت بازی‌ها فروگذار نبود.
رقابت‌ها را شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر افتتاح و مشعل را هم شیخ محمد بن حمد آل ثانی روشن کرد. ۱۳ هزار نفر از ۴۵ کشور به بازی‌ها آمدند که از تعداد ورزشکاران حاضر در آخرین دوره بازی‌های المپیک نیز حدود سه هزار نفر بیشتر بود!
چین، کره جنوبی و ژاپن مثلث قدرت را تشکیل دادند و قزاقستان با پیشرفتی چشمگیر چهارم شد. ایران نیز ششم شد تا بهترین تیم غرب آسیا باشد. میزبان هم با چند خطا که در داوری رقابت‌ها وجود داشت، ۹ مدال طلا گرفت و نهم شد.
در این دوره هم‌چنین چند ورزشکار در رشته‌های پرورش اندام و وزنه‌برداری به خاطر دوپینگ با محرومیت مواجه شدند. مرگ کیم هیونگ چیل، سوارکار کره جنوبی، هم از حوادث تلخ این بازی‌ها بود.