۲۱ فوریه ۱۹۱۶: کارزار بدفرجامی که می‌بایست درسی می‌شد

دو سالی از جنگ جهانی اول می‌گذشت و رئیس ستاد ارتش ژنرال اریش فون فالکنهاین (Erich von Falkenhayn) به ادعای خود در یک نامه خصوصی به قیصرش وعده داده بود که می‌تواند سرنوشت جنگ را به سود آلمان در کارزار شهر وردَن (Verdun) در شمال شرقی فرانسه تعیین کند.

قیصر آلمان هم به او اجازه داده بود که لشکر پنجم کشور را تا ۵۷۰ هزار سپاهی بالا ببرد. آلمانی‌ها می‌خواستند نیروهای فرانسه را از جبهه‌های دیگر به این کارزار بکشند و شکست بزرگ فرانسویان را نماد برتری خود بر ارتش‌های کشورهای دیگر قرار دهند.

گرد کروم‌آیش (Gerd Krumeich) استاد سر‌شناس تاریخ که به تازگی کتابی درباره اهمیت جنگ جهانی اول نوشته می‌گوید که گویی تمام اراده افراطی دو کشور و توان تکنیکی آن‌ها در یک جبهه گرد آمده و به یکدیگر برخورد کرده باشد.

در روز آغاز نبرد در عرض ۹ ساعت، ۲ میلیون بمب و توپ و نارنجک کارزار وردَن را زیر ضرب گرفت.

آلمانی‌ها می‌پنداشتند که با حمله‌ای برق‌آسا، سپاه فرانسه نه تنها از وردَن که از جبهه‌های دیگر هم فراری خواهد شد. اما فرانسویان پایداری کردند و نبرد بیش از ۹ ماه طول کشید، ۳۰۰ هزار قربانی داد و گورستانی باقی گذاشت که از بزرگ‌ترین آرامگاه‌های جهان به شمار می‌رود.

تنها در محلی که «اندام‌سرای بزرگ» نام گرفته، اندام‌های ۱۳۰ هزار قربانی گمنام به خاک سپرده شده است. برای نخستین بار بمب‌های شیمیایی که فریتس هابر (Fritz Haber) اختراع کرده بود و هواپیماهایی که تازه به صحنه جنگ وارد شده بودند، نیروهای فرانسه را هدف قرار دادند.

نیروهای آلمانی به آسانی از فاجعه وردَن درس نگرفتند. آدولف هیتلر در سال ۱۹۴۰ پیروزی بر نیروهای فرانسه را در جنگ جهانی دوم در وردَن جشن گرفت تا شکست پیشین را جبران کرده باشد. تازه در سال ۱۹۸۴ بود که رهبران آلمان و فرانسه هلموت کول و فرانسوا میتران در وردَن دیدار کردند و به نشان آشتی، خط بطلانی بر این جنگ بیهوده و خانمان‌سوز کشیدند.

هم اکنون در همه شهرهای فرانسه به یاد پایداری نیروهای کشور در آن زمان، دستکم یک خیابان وردَن وجود دارد.