گشتی در "۱۷۰۰ جزیره تخیل" در نمایشگاه کتاب فرانکفورت
۱۳۹۴ مهر ۲۰, دوشنبه
کشور مسلمان اندونزی "میهمان ویژه‌ی" شصت و هفتمین دوره‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت است که از ۱۴ تا ۱۸ اکتبر (۲۲ تا ۲۶ مهر) در این شهر برگزار می‌شود.
نزدیک به ۷۰ نویسنده، شاعر، ناشر، هنرمند و روزنامه‌نگار در برنامه‌های گوناگون این کشور که عنوان آن "۱۷۰۰ جزیره‌ی تخیل" است، شرکت می‌کنند و با روخوانی از آثار نثر و نظم خود و معرفی کارهای تازه منتشرشده در این کشور ۲۵۰ میلیونی، چشم‌انداز گسترده‌ا‌ی از زندگی ادبی ـ هنری آن ارائه می‌دهند.
اندونزی کشور شعر، غزل، نمایش‌های خیابانی، رقص‌های فولکلوریک و برگزاری مسابقات متعدد قرائت قرآن است. در جلسات شعرخوانی جاکارتا، پایتخت این کشور، که معمولا در استادیوم‌های ورزشی برپا می‌شود، صدها علاقمند شرکت می‌کنند.
هر چند ۹۳ درصد جمعیت اندونزی از سواد خواندن و نوشتن برخوردار است، ولی با این حال سنت نگارش، چاپ کتاب و فرهنگ نوشتاری در این کشور چندان دیرپا نیست: شمار ناشران این چهارمین کشور پرجمعیت جهان، کمتر از ۱۴۰۰ بنگاه و میانگین سالانه‌ی نشر کتاب در آن، نزدیک به ۲۴ هزار عنوان است. در آلمان شمار ناشران و نیز نشر عنوان‌های سالانه، چندین برابر اندونزی است.
کتاب‌های پرفروش
بازار کتاب اندونزی مملو از آثار پرفروش نویسندگان غربی است که اغلب از انگلیسی به زبان اندونزیایی ترجمه می‌شوند. جان مک گلین، ناشر بریتانیایی و کارشناس ادبیات، می‌گوید که این نوع کتاب‌ها مورد علاقه‌ی خوانندگان جوان این کشور است. هر چند در مدارس آثاری که "نشانی از فرهنگ غرب" داشته باشد، تدریس نمی‌شوند.
موضوع اغلب کتاب‌های پرفروش نویسندگان اندونزیایی که بیشتر آثار سرگرم‌کننده و عامه‌پسند تولید می‌کنند، ساده و بی‌ادعا با ساختاری عاری از پیچیدگی و رنگی مذهبی است.
مک گلین در این رابطه می‌گوید: «قهرمان این‌داستان‌ها اغلب زنانی هستند که ابتدا به مذهب روی می‌آورند، خدا را می‌یابند و بعد هم همسر مطلوب خود را.» به گفته‌ی او، هر چند تیراژ کتاب در چند سال گذشته بالا رفته، ولی شیوه‌ی نگارش داستان‌ها هم‌چنان بی‌خون و ضعیف است.
حضور اندونزی در فرانکفورت
کلودیا کایزر، از مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت، حضور اندونزی در این دوره‌ی نمایشگاه را فرصتی مغتنم برای خوانندگان آلمانی می‌داند که بتوانند این سرزمین ناشناخته را از طریق ادبیات "کشف کنند". به گفته‌ی او، آثار نویسندگان این دیار پرکشش، پر ماجرا و کنجکاوی‌برانگیز است.
او از نویسندگانی مانند پرامودیا آنانتا که چندی پیش درگذشت، لیلا چودری و لاکسمی پامونتیاک نام می‌برد و می‌گوید که "آثار آهنگین" آنان نشان از سنت غزل‌سرایی در اندونزی دارد.
مارکو اشتال‌هوت، کارشناس فلسفه و ادبیات، در نوشته‌ای که در روزنامه‌ی "فرانکفورتر آلگماینه" منتشر شد، در رابطه با "کیفیت و کمیت آثار ارائه شده" در این نمایشگاه می‌نویسد که "سطح توقع را باید پایین آورد".
اشتال‌هوت به ویژه به عدم برنامه‌‌ریزی درست برای ترجمه‌ی آثار نویسندگان اندونزیایی اشاره می‌کند که به عهده‌ی وزارت فرهنگ و آموزش این کشور گذاشته شده بود. این وزارت‌خانه تازه در پاییز سال گذشته مجوز پرداخت یک میلیون دلار هزینه‌ی ترجمه‌ی این کارها را به زبان آلمانی و انگلیسی صادر کرد.
اشتال‌هوت معتقد است که این مدت کوتاه برای "ترجمه‌ی ۲۰۰ عنوانی" که بنا بر گزارش‌های رسمی قرار است در نمایشگاه معرفی شود، کافی نیست و می‌تواند بر کیفیت ترجمه‌ها تاثیر منفی بگذارد.
برزیل به عنوان "میهمان ویژه" این نمایشگاه، ۳ سال برای برگردان رمان‌های نویسندگان این کشور در نظر گرفته بود که میانگین مدت زمانی است که سایر کشورهای میهمان رعایت می‌کنند. فنلاند حتی ۶ سال را به این کار اختصاص داده بود.
نویسندگان حاضر در نمایشگاه
رمان‌های ۶ نویسنده‌ی زن و یک نویسنده‌ی مرد اندونزیایی‌ای که در این نمایشگاه معرفی می‌شوند، البته از این "تاثیر منفی" در امان مانده‌اند و ناشران آلمانی کار چاپ این آثار را طبق برنامه پیش برده‌اند. به‌طورکلی نزدیک به ۳۰ عنوان ادبی در برنامه‌ی ترجمه‌ی نمایشگاه گنجانده شده است و دیگر عنوان‌ها سفرنامه‌ها، مجموعه‌ای از خاطرات و کتاب‌های آشپزی و ورزشی را در برمی‌گیرند.
به گفته‌ی جان مک گلین، اغلب آثاری که در نمایشگاه فرانکفورت عرضه می‌شود، از قلم نویسندگان نسل جوان این کشور تراویده که بسیار فعالند: «این نویسندگان مذهب مشترکی ندارند، ولی همگی علیه بنیادگرایان، نژادپرستان و سکسیست‌ها قلم می‌زنند.»
لئا پامونگ‌کاس که پس از کودتای سال ۱۹۶۵ توسط ژنرال سوهارتو از این کشور گریخت و به هلند پناهنده شد، از جمله‌ی این نویسندگان است. در ابتدا هیچ ناشری حاضر نشد یکی از داستان‌های کوتاه او را که زندگی یک جوان مسلمان تروریست دستمایه‌ی آن بود، به چاپ برساند. پامونگ‌کاس سرانجام ناگزیز این داستان را در اینترنت منتشر ساخت.
لیلا چودوری، یکی دیگر از نویسندگان حاضر در نمایشگاه، در آثار خود بیشتر به مسایل تاریخی می‌پردازد. تازه‌ترین اثر او با عنوان "بازگشت" رویدادهای پس از کودتا و قتل عام کمونیست‌های این کشور به دست ماموران سوهارتو را بازگو می‌کند. او معتقد است که این جنایت‌ها نباید از یاد برود: «دولت تا کنون مسئولیت آن‌چه رخ داده را نپذیرفته است». به گفته‌ی چودوری، مقامات رسمی تا کنون درباره‌ی این کشتار فجیع گروهی، سکوت کرده‌اند.
از دیگر نویسندگان سرشناس اندونزی که در نمایشگاه فرانکفورت شرکت دارد، لاکسمی پامونتیاک است که در رمان خود با عنوان "همه رنگ‌ها: سرخ" در نکوهش مجازات اعدام می‌نویسد. لیندا کریستانتی با کتاب "ننویس که ما تروریست هستیم" گزارشی مستند از فعالیت‌های اسلام‌گرایان افراطی در اندونزی ارائه می‌دهد. او برای نگارش این کتاب، با نمایندگان بسیاری از این گروه‌های تندرو گفت‌وگو کرده است.
دورتیا رزا هرلیانی و آیو اوتامی به مسایل مربوط به زنان می‌پردازند؛ اولی از خشونت خانگی و تجاوز جنسی به زنان انتقاد می‌کند و دومی در رمان "سمان" اشعاری در ستایش تن‌خواهی و رواداری می‌سراید. تئوتی هراتی نیز، روابط و مناسبات حاکم بر وضعیت زنان در این کشور را با طنزی گزنده به تصویر می‌کشد.
آندرآ هیراتا تنها مرد نویسنده‌ی اندونزی در این نمایشگاه است. دو رمان او به نام‌های "گروه رنگین‌کمان" و "خیال‌باف" ـ که در ماه مارس به زبان آلمانی به بازار آمده - در سطح جهانی از موفق‌ترین رمان‌های یک نویسنده‌ی اندونزیایی بوده است.
در این داستان‌ها جوانی از خانواده‌ای بی‌بضاعت با سعی و کوشش بسیار، مدارج دانشگاهی را طی می‌کند و به مقامات مهم دست می‌یابد. منتقدان از شیوه‌ی ساده نگارش این رمان‌ها انتقاد می‌کنند. به نظر برخی، موفقیت این رمان‌ها در ترسیم واقع‌گرایانه‌ی نابرابری‌های اجتماعی در این مجمع‌الجزایر فقرزده نهفته است.
اندونزی در نمایشگاه کتاب لایپزیگ آلمان نیز که در ماه مارس برگزار شد، حضور داشت و برنامه‌های گوناگون آن با استقبال گسترده‌ی بازدیدکنندگان روبرو شد.