گزارش اخیر آژانس: فصلی جدید در پرونده اتمی ایران

در آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های اتمی ایران، عنوان شده که فعالیت‌های هسته‌ای اخیر ایران نگرانی‌ها را در این مورد که این کشور به دنبال ساخت سلاح اتمی است، افزایش داده است.

این اولین گزارش مدیرکل جدید آژانس اتمی، یوکیا آمانو است که از حدود دو ماه پیش به جای محمد البرادعی مصری بر کرسی ریاست آژانس نشسته است.

بسیاری از تحلیلگران، لحن این گزارش را تندتر از گزارش‌های البرادعی در مورد ایران ارزیابی کرده‌اند. برخی دیگر نیز معتقدند که نه تنها لحن که محتوای این گزارش نیز از گزارش‌های قبلی آژانس تندتر است.

رضا تقی‌زاده کارشناس انرژی در گلاسکو از جمله کسانی است که معتقد است گزارش جدید آژانس هم از لحاظ فرم و هم از نظر محتوا با گزارش‌های البرادعی متفاوت است. او می‌گوید: «در حقیقت آقای البرادعی همیشه در گزارش‏های خود جنبه‏های تشویقی و تنبیهی را همراه هم می‏آورد. برای این که به نوعی اعتماد ایران را جلب کند و از این راه بتواند به اطلاعات بیشتری در مورد برنامه‏ی اتمی ایران دست پیدا کند. در حالی که آقای آمانو، دبیرکل ژاپنی آژانس بین‏المللی انرژی هسته‏ای، برخلاف آقای البرادعی خیلی مایل به بازی سیاسی و تعارفات معموله‏ی دیپلماتیک نیست و گزارش اخیرش نشان می‏دهد که فقط جنبه‏های فنی این گزارش مورد نظر او است».

دکتر بهروز بیات کارشناس مستقل سازمان انرژی اتمی اما می‌گوید از محتوای این گزارش نمی‌توان فهمید که اطلاعات آژانس در مورد ایران کامل‌تر از قبل شده و یا چیزهایی فهمیده که قبلا بدان آگاه نبوده است بلکه تنها لحن گزارش تغییر کرده: «به نظر من، باید در پرتو اتفاقات اخیر که در مورد غنی‏سازی ۲۰درصدی افتاده است، به این گزارش نگاه کرد. به این ترتیب که جوهر اصلی آن‏چه که نقل شده، نقل یک سری اسناد است که در زمان آقای البرادعی هم در آژانس وجود داشته است. منتها نحوه‏ی گزارش‏دهی از این اسناد اندکی فرق کرده است. برای نمونه، آقای البرادعی در آخرین گزارش خود آورده بود که یک سری اطلاعات وجود دارد که دلالت بر کار کردن ایران روی کلاهک‏هایی است که بتوان با آن‏ها سلاح هسته‏ای انتقال داد و گفته بود که این گزارش‏ها معقول‏اند؛ با عقل سلیم می‏خوانند. به زبان ساده، گزارش الکی‏ای نیست و مبنا دارد. از ایران هم خواسته بود در این مورد به او جواب بدهد. در گزارش حال حاضر آژانس، این زبان تغییر کرده و تشدید شده است. آژانس هنوز هم بر این عقیده نیست که حتماً چیزی وجود دارد اما زبان تشدید پیدا کرده و مثلاً می‏گوید: اطلاعاتی که در دسترس آژانس است، اولا گسترده است و ثانیا بخش‏های مختلف آن، جزییات تکنیکی، چهارچوب زمانی و کارشناسان و سازمان‏هایی که در آن دخالت دارند، با هم همسازند و در خور اعتماد».

دکتر منصور فرهنگ استاد علوم سیاسی در امریکا معتقد است مهمترین تفاوت این گزارش با گزارش‌های البرادعی در این است که ایران نمی‌تواند در لابلای کلمات آن به دنبال نکاتی به نفع خودش باشد: «آن‏چه بسیار مهم است، این است که این اولین گزارشی است که در زمان ریاست یوکیا آمانو منتشر می‏شود و زبان و لحن این گزارش بر خلاف گزارش‏های گذشته بسیار قاطع است و جمهوری اسلامی نمی‏تواند در این گزارش دنبال عبارات و جملات و یا نکاتی بگردد که به نفع خودش از آن‏ها استفاده‏ی تبلیغاتی بکند».

گزارش آژانس: نتیجه رفتارهای اخیر جمهوری اسلامی

عملکرد دولت جمهوری اسلامی در ماه‌های اخیر چه در عرصه داخلی و چه در سیاست خارجی به نظر بسیاری از تحلیلگران و ناظران تحریک‌آمیز بوده است. رفتار ایران با آژانس و پیشنهاد مبادله اورانیوم که ابتدا با آن موافقت کرده بود و سپس اعلام آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی و نیز نحوه برخورد با معترضان داخلی در هشت ماهه اخیر شاهدی بر این مدعا هستند.

دکتر بهروز بیات می‌گوید: «رفتار شبهه‏برانگیز دولت ایران در هفته‏ها و ماه‏های اخیر به آن‏جا انجامیده که فشار بین‏المللی افزایش پیدا کند و نتیجه‏اش هم این است که نحوه‏ی برخورد با کل موضوع تغییر کرده است. دست‏‏کم از متن گزارش، تا آن‏جایی که در دسترس است، برنمی‏آید که اطلاعات جدیدی در دست هستند، بلکه نوعی تفسیر دیگر از اطلاعاتی است که وجود داشتند».

دکتر منصور فرهنگ نیز می‌گوید: «این گزارش درست در زمانی منتشر می‏شود که تهدیدات آقای احمدی‏نژاد در روزهای اخیر راجع به موجودیت اسراییل تشدید شده است. واقعاً اگر دست راستی‏های امریکایی و راست‏ترین سیاست‏مداران اسراییلی می‏خواستند سیاست‏مداری در ایران سفارش بدهند که رفتار و گفتار او تایید کننده‏ی مواضع آن‏ها باشد، نمی‏توانستند فرد بهتری از احمدی‏نژاد را پیدا کنند».

اما رضا تقی‌زاده معتقد است گزارش اخیر آژانس کاملا فنی و به دور از مسايل سیاسی تهیه شده است. این کارشناس می‌گوید: «گزارش آژانس نمی‏تواند متأثر از شائبه‏های سیاسی باشد و بیشتر متکی به دلایل فنی و یا اطلاعات موثقی است که آژانس به‏دست می‏آورد. در بخشی از این گزارش هم اعلام شده که منابع این گزارش، منابع متعددی هستند. بنابراین در تردیدهای آژانس نسبت به هدف‏های برنامه‏ی اتمی ایران شک زیادی نمی‏تواند وجود داشته باشد. اعتراض ایران هم تا به حال در مورد صحت مفاد گزارش آژانس نبوده است».

سیاست‌های ایران: کوبیدن بر طبل جنگ

شاید در این که محتوای این گزارش تندتر از گزارش‌های قبلی آژانس هست اتفاق نظر وجود نداشته باشد، در رنگ و بوی سیاسی داشتن آن نیز تحلیلگران وفاق کامل ندارند اما آنچه در این گزارش اکثریت تحلیلگران و ناظران را نگران کرده این است که انتشار آن می‌تواند سرآغاز فصل جدیدی در پرونده اتمی ایران باشد.

دکتر منصور فرهنگ در مورد برخورد امریکا با این گزارش چنین می‌گوید: «دولت امریکا و هم‏چنین دولت‏های اروپایی از این گزارش به عنوان سندی که مواضع آن‏ها را نسبت به ایران تایید می‏کند استفاده می‏کنند؛ به این شکل که ایران در برنامه‏ی هسته‏ای‏اش پنهان‏کاری می‏کند و این گزارش ادعاهای گذشته‏ی امریکا را ثابت می‏کند.به‏طور کلی امریکا و همین‏طور اروپا، از گزینه‏ی دیپلماسی برای حل و فصل مسئله‏ی هسته‏ای ایران ناامید شده‏اند. این ناامیدی بدون چون و چرا عناصری را که همیشه دنبال تقابل با ایران بودند و از مذاکره با ایران پرهیز می‏کردند، تقویت می‏کند. گزینه‏ی دیپلماسی و حل و فصل مسالمت‏آمیز این مساله در امریکا تضعیف شده و اوباما هم چاره‏ای ندارد جز این که سیاستی اتخاذ کند که کم‏وبیش همانند سیاست دولت بوش خواهد بود».

رضا تقی‌زاده معتقد است اگر رفتار دولت ایران در روزهای آتی تغییر نکند، انتشار این گزارش می‌تواند عواقب وخیمی برای ایران داشته باشد: «آقای احمدی‏نژاد شاید با تصور این که از یک قدرت بی‏حد و اندازه‏ی جهانی برخوردار است، در طول به خصوص روزهای اخیر، جنبه‏های تهدیدی در مصاحبه‏ها و گفته‏های خود را افزایش داده است. اگر همین روال در دیپلماسی ایران ادامه پیدا کند، انتظار این است که بعد از اعمال تنبیهات تازه و تصویب تحریم‏های تازه علیه ایران، ایران مبادرت به تلافی‏جویی کند. ولی امکانات ایران، امکانات محدودی است و این تلافی‏جویی شاید تا حد زیادی متأثر از مفاد تحریم‏هایی باشد که علیه ایران اعمال می‏شود. اگر این تحریم‏ها به خصوص نفت و صادرات نفت ایران را دربر بگیرد و تا حدودی سپاه پاسداران را در تجارت خارجی، خرید تسلیحاتی، عملیات بانکی و… محدودتر از سابق بکند، ممکن است این عکس‏العمل تند باشد و اگر عکس‏العمل مثلا به تهدید کشتی‏های نفت‏کش در خلیج فارس مربوط بشود، آن وقت می‏توانیم انتظار داشته باشیم که زمینه‏ی برخورد نظامی را فراهم‏تر از هر وقت دیگری از پیش ببینیم. الان دولت دارد بر طبل مخالفت و تلافی‏جویی می‏کوبد که در حقیقت و در عمل، کوبیدن بر طبل جنگ است».

دکتر بهروز بیات به جلسه شورای حکام سازمان انرژی اتمی اشاره می‌کند. این جلسه در هفته‌ی اول ماه مارس، ماه آینده میلادی برگزار می‌شود و مبنای آن، گزارش اخیر مدیرکل آژانس خواهد بود. دکتر بیات می‌گوید: «قطعاً از این جلسه‏ی شورای حکام درخواست تحریم‏ها یا درخواست اقدامات شدیدتری بر ضد ایران بیرون خواهد آمد. به این ترتیب، فکر می‏کنم به نفع ایران نخواهد بود. دولت ایران در روزهای آخری که آقای البرادعی هنوز دبیرکل آژانس بود، فرصت خوبی داشت و با پل‏هایی که ایشان برای ایران ساخته بود، امکان توافق آبرومندانه‏ای وجود داشت که متاسفانه از آن استفاده نشد. متاسفانه دولت ایران با این رفتار، به خاطر چیزی که به هیچ وجه با منافع ملی انطباق ندارد، کل کشور را دچار بحران می‏کند و عواقب وخیمی می‏توان انتظار داشت».

میترا شجاعی

تحریریه: مصطفی ملکان