چرا کشورهای ثروتمند عربی پناهجوی سوری نمی‌پذیرند؟
۱۳۹۴ شهریور ۱۹, پنجشنبه
چند کشور همسایه سوریه بیشترین شمار آوارگان جنگ داخلی در این کشور را در خاک خود پذیرفته‌اند. کشور کوچک لبنان با ۶ میلیون نفر جمعیت، در حال حاضر بیش از ۳ /۱ میلیون آواره در خاک خود ثبت‌نام کرده است که بیشتر آنان سوری هستند. البته رقم واقعی احتمالا به ۵ /۱ میلیون نفر می‌رسد و کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHCR) اعلام کرده که شمار آوارگان در لبنان تا پایان سال جاری میلادی به ۲ میلیون نفر خواهد رسید.
در اردن با جمعیتی حدود ۷ میلیون نفر نیز وضعیت تقریبا مشابهی حاکم است. شمار آوارگان سوری در این کشور در حال حاضر ۷۵۰ هزار تن است و به گفته سازمان ملل این رقم تا پایان سال جاری میلادی به حدود ۹۰۰ هزار تن افزایش خواهد یافت.
انتظار می‌رود در ترکیه نیز شمار آوارگان سوری افزایش یابد. در حال حاضر ۵ /۱ میلیون آواره سوری در ترکیه زندگی می‌کنند و این رقم تا پایان سال جاری به ۷ /۱ میلیون تن افزایش خواهد یافت.
حتی بخشی از آوارگان سوری به کشور عراق گریخته‌اند که خود درگیر نبردهای خونین داخلی است و هنوز پس از سال‌ها رنگ ثبات و آرامش به خود ندیده است. کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان تخمین می‌زند که حدود ۱۰۰ هزار سوری به عراق گریخته‌اند. این در حالی است که بین ۵ /۱ تا ۴ میلیون آواره داخلی در خود عراق وجود دارد و از سال ۲۰۰۶ تا کنون حدود ۲ میلیون عراقی از کشور خود به خارج گریخته‌اند.
به شمار آوارگان سوری در کشورهای دیگر باید رقم ۵ /۶ میلیون آواره سوری در خود خاک سوریه را نیز افزود. این‌ها کسانی هستند که از مناطق جنگی به دیگر مناطق در این کشور فرار کرده‌اند یا هنوز در خاک سوریه سرگردان‌اند و در پی فرصتی برای خروج از این کشور می‌گردند.
هم‌اکنون انتقادهای زیادی متوجه کشورهای ثروتمند عربی حاشیه خلیج فارس مانند عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، کویت، بحرین و عمان است. نه تنها رسانه‌ها و افکار عمومی در غرب، بلکه بسیاری از آوارگان سوری می‌پرسند که چرا این کشورها در چنین وضعیت فلاکت‌باری مرزهای خود را به روی پناهجویان سوری نمی‌گشایند؟
سیاست کشورهای عربی در قبال پناهجویان
سیاست کشورهای ثروتمند عرب حاشیه خلیج فارس در قبال پناهجویان سوری بسیار مناقشه‌برانگیز است. شمار زیادی از ناظران سیاسی در غرب و کشورهای منطقه می‌پرسند که چرا این کشورها به‌رغم هم‌زبانی و قرابت‌های مذهبی و فرهنگی مرزهای خود را به روی آوارگان سوری نمی‌گشایند؟
در این میان خشم و سرخوردگی آوارگان سوری از سیاست کنونی این کشورها بیش از همه است. بسیاری از این پناهجویان که در کشورهای مختلف آواره‌اند در گفت‌وگو با رسانه‌ها، سیاست کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در قبال آوارگان سوری را "شرم‌آور و ننگین" می‌خوانند. آنان بویژه از آن جهت به سیاست کشورهای ثروتمند عربی انتقاد می‌کنند، زیرا معتقدند که بیشتر این کشورها بطور همزمان از گروه‌های مختلف شورشی در سوریه پشتیبانی می‌کنند. هم‌اکنون در شبکه اجتماعی توییتر "هشتگی" عربی راه‌اندازی شده که پذیرش آوارگان سوری را وظیفه کشورهای عربی می‌داند.
اما نگاهی به برخی از وجوه سیاست کشورهایی مانند عربستان، قطر، کویت، امارات متحده عربی، بحرین و عمان در قبال معضل آوارگان جنگ داخلی در سوریه و یافتن پاسخ برای چند پرسش در این زمینه شاید خالی از فایده نباشد: آیا کشورهای ثروتمند عربی به گونه‌ای به آوارگان سوری کمک می‌کنند؟ چرا این کشورها آوارگان سوری را در خاک خود نمی‌پذیرند و چنین سیاستی را چگونه توجیه می‌کنند؟ واکنش افکار عمومی این کشورها به چنین سیاستی چگونه است؟
تنها ۳۳ پناهجوی سوری در ۴ سال
گفتنی است که درخواست پناهندگی از کشورهای عربی حوزه‌خلیج فارس بطور مستقیم ممکن نیست. این کشورها تنها در چارچوب برنامه مهاجرت و جا‌به‌جایی سازمان ملل به درخواست پناهندگی رسیدگی می‌کنند. این راه دشواری است و به همین دلیل از آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ تا کنون فقط ۳۳ پناهجوی سوری موفق شده‌اند از طریق برنامه سازمان ملل به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پناهنده شوند.
البته سوری‌ها می‌توانند از طریق روادید شغلی یا توریستی به این کشورها سفر کنند. برای نمونه از سال ۲۰۱۱ تا کنون حدود نیم میلیون سوری به عنوان "کارگر میهمان" به عربستان سعودی رفته‌اند. البته بیشتر این افراد در نخستین سال‌های بروز منازعه در سوریه چنین روادیدی دریافت کردند و این روند الان خیلی دشوارتر از پیش است. کمک دولتی به این افراد نیز قطع شده است. آمار دقیق سوری‌های ساکن در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز ناروشن است. برای نمونه شماری از سوری‌ها با روادید توریستی به امارات متحده عربی رفته‌اند و به دلیل جنگ داخلی دیگر به سوریه بازنگشته‌اند. این افراد هم‌اکنون بطور غیرقانونی در آنجا زندگی می‌کنند.
کشورهای ثروتمند عربی در توجیه این سیاست خود چنین استدلال می‌کنند که پذیرفتن آوارگان سوری نمی‌تواند راه‌حلی دائمی باشد. دولت‌های این کشورها غرب را سرزنش می‌کنند که به اندازه کافی برای پایان دادن به جنگ داخلی در سوریه تلاش نمی‌کند.
اما سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری این توجیه را نمی‌پذیرند و سیاست کشورهای عربی را شرم‌آور می‌خوانند. برای نمونه سازمان عفو بین‌المللی معتقد است که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به دلیل قرابت‌های زبانی و مذهبی و نیز ثروتی که در اختیار دارند باید در راس کشورهایی باشند که به آوارگان سوری سرپناه می‌دهند.
بیشتر بخوانید:"۸۵۰ هزار پناهجوی دیگر تا پایان سال ۲۰۱۶ وارد اروپا می‌شوند"
کمک کشورهای ثروتمند عربی به آوارگان
البته باید افزود که دولت‌های ثروتمند عربی سالانه میلیون‌ها دلار برای یاری به آوارگان به سازمان ملل کمک می‌کنند. ولی این کاری است که بسیاری از کشورهای غربی هم می‌کنند. در میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، نقش کویت از همه برجسته‌تر است. این کشور در سال ۲۰۱۵ پس از ایالات متحده آمریکا و ژاپن بیش از دیگر کشورها به صندوق آوارگان سازمان ملل کمک کرده است.
در کنفرانس کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برای کمک به آوارگان در سال ۲۰۱۳ روی هم ۹۱۰ میلیون دلار جمع‌آوری شد که ۲۱۳ میلیون دلار آن را عربستان سعودی داده بود. ولی سهم کویت در مقایسه با آن ۳۲۵ میلیون دلار بود. عربستان سعودی در سال ۲۰۱۴ سهم کمک خود را افزایش داد و آن را به ۷۵۵ میلیون دلار رساند که البته همه این مبلغ فقط به آوارگان سوری اختصاص نداشت، بلکه شامل کمک‌های انسان‌دوستانه به دیگر کشورها هم می‌شد.
افزون بر آن مردم کشورهای ثروتمند عربی حاشیه خلیج فارس جزو سخاوتمندترین‌ها در دادن کمک‌های مالی به آوارگان سوری هستند. آنان هر سال میلیون‌ها دلار فقط برای صندوق آوارگان سازمان ملل گردآوری می‌کنند. البته برخی از این کمک‌های مالی نیز به چشم تردید نگریسته می‌شود، زیرا به حساب سازمان‌های محافظه‌کار اسلامی واریز می‌شود که فقط حاضرند به سنیان سوریه کمک کنند. همچنین شماری از دولت‌های حاشیه خلیج فارس هر سال میلیون‌ها دلار به گروه‌های تندروی اسلامگرا در سوریه کمک می‌کنند.
کشورهای عربی از چه می‌ترسند؟
پرسشی که مطرح است این است که چرا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به‌رغم کمک‌های مالی حاضر به پذیرفتن آوارگان سوری نیستند؟ باید در نظر داشت که همه این کشورها دارای نظام‌های سیاسی اقتدارگرا هستند و بیش از هر چیز از ناآرامی‌های اجتماعی و نارضایتی مردم خود بیم دارند. آنها حاضر به این ریسک نیستند که آوارگان دیگر کشورهای عربی را برای مدتی نامعلوم در خاک خود بپذیرند و هزینه‌های آنان را تامین کنند.
مشکل دیگر ترکیب جمعیتی این کشورهاست. دریافت تابعیت از بیشتر این کشورها و بویژه قطر و امارات متحده عربی تقریبا ناممکن است. برای خارجیان همچنین بسیار دشوار است که بدون اجازه کار در این کشورها سکونت کنند. گفتنی است که از جمعیت ۲۹ میلیونی عربستان سعودی ۶ میلیون نفر کارگران خارجی هستند که برای کار از دیگر کشورهای اسلامی در آسیا به عربستان مهاجرت کرده‌اند.
شمار خارجیان در دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از این هم بیشتر است. ۶۰ درصد جمعیت کویت، ۸۰ درصد جمعیت امارات متحده عربی و حتی ۹۰ درصد جمعیت قطر را خارجیان تشکیل می‌دهند. پذیرش پناهجویان، رقم خارجیان مقیم این کشورها را به زیان شهروندان آنها باز هم بیشتر دگرگون می‌کند. ترس این کشورها از تغییرات جمعیتی، بیشتر از آمادگی آنها برای پذیرش آوارگان سوری یا عراقی است. بیهوده نیست که برخی از این کشورها حتی اجازه اقامت خارجیانی را تمدید نمی‌کنند که مهلت روادید شغلی آنان به پایان رسیده است. برای نمونه عربستان سعودی در سال ۲۰۱۴ حدود ۳۷۰ هزار تن را که مهلت روادید شغلی آنان به پایان رسیده بود از این کشور اخراج کرد تا به گفته مقامات سعودی، برای شهروندان این کشور فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد کند.
نکته دیگر اینکه مردم سوریه علیه رژیم دیکتاتوری بشار اسد قیام کردند و حرکت آنها را باید در ادامه خیزش‌هایی در کشورهای عربی ارزیابی کرد که به "بهار عربی" معروف شد. خواست این جنبش‌ها در وهله‌ی نخست باز کردن فضای سیاسی جامعه، آزادی‌های بیشتر،مبارزه با فساد و ارتشاء و دستیابی به عدالت اجتماعی بیشتر بود. کشورهای ثروتمند عربی حاشیه‌ی خلیج فارس از این خیزش‌های توده‌ای در امان ماندند، ولی از پیامدهای آن کماکان بیم دارند. اکنون برای نظام بسته سیاسی آنها پذیرفتن آوارگانی دشوار است که بالقوه می‌توانند حاملان افکار و اندیشه‌های "بهار عربی" باشند.