نیم‌نگاهی به تاریخچه نمایشگاه جهانی کتاب فرانکفورت
۱۳۸۸ مهر ۲۱, سه‌شنبه
در سال ۱۵۶۴ میلادی برای نخستین بار نمایشگاهی از سوی ناشران کتاب در فرانکفورت برگزار شد. این‌گونه نمایشگاه‌ها تا میانه‌ی سده هجدهم میلادی با چند بار وقفه هر سال در این شهر برگزار می‌شد، اما رفته‌رفته به شهر لایپزیگ انتقال یافت.
تا اواخر سده هجدهم میلادی مبادله کتاب به صورت جنسی بود، یعنی ناشران و بازاریاب‌ها، کتاب‌های خود را با یکدیگر معاوضه می‌کردند، تا اینکه آرام آرام خرید و فروش نقدی کتاب، جای خود را میان علاقه‌مندان و دست‌اندرکاران این رشته، توسط همین نمایشگاه‌ها باز کرد.
آغازی تازه پس از جنگ جهانی دوم
در سال ۱۹۴۹ میلادی اولین نمایشگاه کتاب پس از دوران جنگ جهانى، در کلیسای مشهور پاول در فرانکفورت از سوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان ایالت هِسِن Hessen برگزار شد. در این نمایشگاه ۸۵۰۰ عنوان کتاب از ۲۵۰ ناشر، به نمایش گذاشته شد و ۱۴ هزار نفر از آن دیدن کردند.
یک سال بعد، یعنی در دومین نمایشگاه در این دوره، ناشران بین‌المللی نیز در این نمایشگاه حضور یافتند. در این نمایشگاه بود که برای نخستین بار کتابفروشان هامبورگى اقدام به اعطای جایزه‌ای غیردولتی با نام جایزه صلح کردند. این جایزه در آن سال به ماکس تاو Max Tau تعلق گرفت، نویسنده‌ای که در نروژ در تبعید بسر می‌برد.
جایزه‌ی این دوره، یعنی ۲۰۰۹ به کاترین اشمیت، نویسنده‌ی ۵۱ ساله آلمانی اعطا شده است. رمان "تو نمی‌میری" از این نویسنده‌ی معاصر، سرگذشت زنی را تصویر می‌کند که یک بار دیگر به زندگی بازگشته است.
نقل مکان دوباره
در سپتامبر سال ۱۹۵۱ یعنی در سومین نمایشگاه پس از دوران جنگ، برای نخستین بار نمایشگاه کتاب در مرکز دائمی نمایشگاه‌ها در فرانکفورت برگزار شد. در این سال بخش ویژه‌ای نیز به شکیل‌ترین کتاب‌های سال اختصاص یافت. اما از سال ۱۹۷۴ به بعد، این بخش ویژه نمایشگاه حذف گردید.
گفتنی است که در سال یادشده، یعنی ۱۹۵۱ جایزه صلح به آلبرت شوایتزر تعلق گرفت. از میان کسانی که در این فاصله جایزه صلح فرانکفورت را دریافت کردند، یکی هم نویسنده مشهور آلمانی هرمان هسه بوده است. در سال ۱۹۵۵ برای نخستین بار شماری از کشورهای بلوک شرق نیز در نمایشگاه کتاب حضور یافتند.
در بیستمین نمایشگاه کتاب در سال ۱۹۶۸ در فرانکفورت، ۳۰۰۰ ناشر از ۵۵ کشور شرکت داشتند. در این سال بود که بخش ویژه‌ای زیر عنوان کشورهای در حال رشد، در نمایشگاه فرانکفورت آغاز به کار کرد. در این بخش ابتدا هر سال سه ناشر از سه قاره آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، میهمان ویژه نمایشگاه بودند. امروزه اما حدود ۴۰ تا ۵۰ ناشر به این بخش دعوت می‌شوند.
نمایشگاه کتاب در سال ۱۹۷۶ به ادبیات آمریکای لاتین پرداخت و در سال ۱۹۷۸ موضوع کودک و کتاب را برگزید. در سال ۱۹۷۸ که مصادف با سی‌امین نمایشگاه کتاب بود، بیش از ۲۰۰ هزار نفر از نمایشگاه دیدار کردند. در این سال برای نخستین بار، جایزه آلمانی ادبیات جوانان ایجاد و اعطا شد.
این نمایشگاه در سال ۱۹۸۰ میلادی به موضوع ویژه ادبیات آفریقای سیاه پرداخت. همین امر و پرداختن نمایشگاه به ادبیات کشورهای جهان سوم، انگیزه‌ای برای ترجمه ادبیات آسیایی افریقایی و آمریکای لاتین را پدید آورد. در سال‌های پس از آن، هر سال نمایشگاه با معرفی آثار ادبی یک کشور یا یک حوزه فرهنگی، نظر دیدارکنندگان را به خود جلب کرده است. امسال سرزمین پهناور و پرجمعیت چین میهمان ویژه‌ی نمایشگاه کتاب است.
استقبال روزافزون
سال ۱۹۹۸ مصادف با پنجاهمین سالگرد برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت، ۶۸۰۰ ناشر از ۱۰۵ کشور حضور یافتند و این دوره از نمایشگاه حدود ۲۹۰ هزار نفر دیدارکننده داشت. در این سال دفاتر خارج از کشور نمایشگاه کتاب فرانکفورت، در نیویورک و پکن گشایش یافتند و آلمان در همین سال میهمان افتخاری نمایشگاه کتاب در تایپه بود.
از سال ۲۰۰۱ بخشی از نمایشگاه به کتاب‌های شنیداری یا گویا تعلق گرفته است؛ کتابهایی که از سوی نویسندگان یا گویندگان خوش‌صدا بر روی نوار یا سى‌دى ضبط می‌شوند.
از پنج سال پیش، افزون بر حضور میهمان افتخاری در نمایشگاه، هر سال به موضوع ویژه‌ای نیز پرداخته می‌شود. برای مثال موضوع برگزیده در سال ۲۰۰۲ برابری و عدالت در دوران جهانی شدن بود. چهار سال پیش برای نخستین بار، مرکز بین‌المللی زبان‌ها و ترجمه، برنامه‌ای تخصصی در نمایشگاه را به خود اختصاص داد و همچنین موضوع تازه‌ی فیلم و تلویزیون، به این نمایشگاه راه یافت.
گسترش مرکزهای نامبرده در سال گذشته کاملا چشمگیر بوده و خبرنگاران از کشورهای گوناگون را قادر ساخته که به زبان مادری خود از چند و چون نمایشگاه آگاه شوند و اطلاعات بروز را دریافت کنند.
اسکندر آبادى
تحریریه: بابک بهمنش