نگاهى به برخى موضوعهاى نمايشگاه كتاب فرانكفورت
۱۳۸۴ مهر ۲۷, چهارشنبه
ح در نمايشگاه:
ستارگان ادبيات جهان ميهمان نمايشگاه كتاب فرانكفورت هستند، همچون نويسنده انگليسى كن فولت Ken Follet، نويسنده هلندى كيز نوت‌بوم Cees Nooteboom و نويسنده كانادايى مارگارت آت‌وود Margaret Atwood. همچنين نويسندگان برجسته آلمانى چون اووه تيم Uwe Timm و مارتين موزباخ Martin Mosebach در اين نمايشگاه حضور دارند. از اهداف مهم مدير جديد نمايشگاه يورگن بوس Jürgen Boos اين است كه نمايشگاه در زمينه سياست‌گذارى فرهنگى فعالتر باشد. امسال در نمايشگاه جهانى كتاب فرانكفورت كتابهاى بسيارى در باره فوتبال به چشم مىخورند. بازيهاى جام جهانى فوتبال سال ۲۰۰۶ از هم اكنون سايه خود را، تا نمايشگاه فرانكفورت هم، گسترانده است. براى اينكه شور و شوق و توجه بازديدكنندگان و خريداران برانگيخته شود، نمايشها و بازيهاى گوناگونى در نظر گرفته شده‌اند.
امسال بر دامنه موضوعهاى كتابهايى كه در نمايشگاه كتاب فرانكفورت عرضه مى‌شوند، افزوده است. حوزه‌هايى چون كارتون، فيلم و تلويزيون ديگر در نمايشگاه كتاب جاى خود را باز كرده‌اند. قرار است كه بخش جديدى نيز به كتابهاى مربوط به بازى اختصاص داده شود. اهميت كتابهاى ضبط شده روى نوار يا سى‌دى هم مدام بيشتر شده است. ”خواندن ازطريق گوش“ ديگر پديده‌اى بيگانه نيست و حتى بر محبوبيت آن روز به روز افزوده مىشود. بازاريابان كتاب به اين عرصه به عنوان بازارى نگاه مى‌كنند كه به طور دائم در حال گسترش است.
با اين همه مدير نمايشگاه كتاب فرانكفورت يورگن بوس مايل نيست كه تنها به چيزى توجه كند كه هم اكنون مد روز است. يورگن بوس از سه ستون نمايشگاه سخن مى‌گويد: اقتصاد، فرهنگ و سياست. بوس مايل است كه بخصوص ستون سوم نمايشگاه، يعنى سياست را تقويت كند. بوس مى‌گويد: ”طبيعى است كه تلاشى كه ما براى فرهنگ، ادبيات و آموزش مى‌كنيم عملى بسيار سياسى است. هستى ما – و هستى مشتريانمان، انتشاراتيهاى كوچك و بزرگ – وابسته است به آزادى كلام. كتاب چيزى است سياسى و سياسى هم خواهد ماند.“
در آخرين روز نمايشگاه كتاب فرانكفورت كه جايزه صلح ناشران آلمانى اعطا مىشود، معلوم خواهد شد كه كتاب تا چه حد سياسى است. امسال اين جايزه به نويسنده معروف ترك اورهان پاموك Orhan Pamuk داده مىشود. اورهان پاموك در مملكت خود تركيه متهم شده است به اينكه به باصطلاح ”تركيت، ترك بودن“ توهين كرده است. دليل اين اتهام اين است كه پاموك راجع به قتل عام ارمنيان به دست تركها نوشته است. البته پاموك پيش از آنكه در تركيه متهم شود، نامزد دريافت جايزه صلح ناشران آلمان شده بود. اما اينك اهداى جايزه صلح ناشران آلمان به او اهميت سياسى خاصى مى‌يابد. يوهانو اشتراسر Johano Strasser، رييس انجمن قلم آلمان در اين رابطه گفت: ”هيچ جاى ديگرى را چون نمايشگاه كتاب فرانكفورت پيدا نمى‌كنيد كه در آن تنوع آراء و چندگانگى نمايش و عرضه آنها را به اين روشنى ببينيد. اما همه ما مى‌دانيم كه در همه جاى دنيا به ارزشهايى كه بايد به رسميت شناخته شوند تا اين ثروت فرهنگى بتواند شكوفا شود، توجه نمى‌شود.“
موضوع سياسى ديگر در نمايشگاه كتاب فرانكفورت كره است به عنوان ميهمان ويژه نمايشگاه. در اصل از هر دو كشور كره جنوبى و كره شمالى به عنوان ميهمان ويژه دعوت شده بود. اما كره شمالى بى‌هيچ توضيحى دعوت نمايشگاه را رد كرد. اينك كره جنوبى باقى مانده است كه خود را به عنوان كشورى قديم با سنتى طولانى در كار نشر به نمايش مى‌گذارد. شاعر كره‌اى كو اون Ko Un در سخنرانى خود به مناسبت گشايش نمايشگاه كتاب فرانكفورت گفت: ”كره كشورى است كه در آن حدود ۵۰ سال پيش از گوتنبرگ چاپ اختراع شد. كره كشورى است كه راه را به روى عصر كتاب گشود. براى ما در كره كتاب به منزله ميراثى سنتى است.“
كره‌ايها در نمايشگاه كتاب فرانكفورت شيوه چاپ كتاب را در گذشته در كره به نمايش گذاشته‌اند. آثار باارزشى را در نمايشگاه فرانكفورت مى‌توان تماشا كرد كه نشان دهنده تاريخ انديشه و فرهنگ در كره هستند. اما تنها وجه سنتى كره نيست كه مى‌توان در نمايشگاه ديد، بلكه قطب مخالف آن، وجه مدرن و ديجيتال كره نيز در نمايشگاه حضور دارد: كتابهايى كه هر جا بخواهى فرامى‌خوانى‌شان: آن هم به وسيله تلفن موبايل. در حال حاضر تنها متن كوتاهى را براى مثال يك شعر را مى‌توان با موبايل خواند. در خود كره اين وسيله از محبوبيتى باورنكردنى برخوردار است. پيش بينى مىشود كه در آينده نزديك متنهاى طولانى‌تر را هم بتوان به وسيله موبايل خواند.
در حالى كه كره با اعتماد به نفس تواناييها و داشته‌هاى خود را در فرانكفورت به نمايش مى‌گذارد، حرفهايى خوش‌بينانه از سوى مديريت نمايشگاه به گوش مى‌رسد: گفته مىشود كه نسبت به سال پيش درآمد به دست آمده از راه فروش كتاب به اندازه ۰،۱ درصد افزايش خواهد يافت. شمار شركت‌كنندگان در نمايشگاه نيز به ۷۰۰۰ رسيده و نسبت به سال پيش بيشتر شده است. آنچه به هر حال روشن به نظر مى‌رسد اين است كه امسال نمايشگاه نقش سياسى – فرهنگى خود را به خوبى ايفا مى‌كند.