1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

نوبل صلح برای مموریال؛ سویه‌های یک پیام امیدوارکننده

منیره برادران
۱۴۰۱ مهر ۱۶, شنبه

نوبل صلح امسال به دو سازمان و یک شخص تعلق گرفت. یکی از برندگان "مموریال" روسیه بود که سال گذشته در این کشور ممنوع شد. منیره برادران، پژوهشگر و فعال حقوق بشر، اعطای این جایزه به مموریال را دارای پیامی دلگرم‌کننده می‌داند.

https://p.dw.com/p/4HwU5
ارج‌­گذاری به مموریال را می‌­توان توجه دادن به فعالیت­ و کوشش‌­هایی دانست که برای ثبت جنایت‌­های حکومتی صورت می‌­گیرد

انتخاب امسال کمیته نوبل برای اعطای جایزه نوبل صلح ۲۰۲۲، دو سازمان و یک شخص حقیقی بود: سازمان حقوق بشری روسیه "مموریال"، آلس بلیاتسکی وکیل و فعال حقوق بشر بلاروس، و نیز مرکز آزادی‌های مدنی اوکراین.

در بین این سه، انتخاب مموریال حاوی پیام دلگرم‌کننده‌ای برای مخالفان رژیم پوتین و تجاوز ارتش روسیه به اوکراین است. مموریال از همان ابتدا تجاوز روسیه به خاک اوکراین را محکوم کرده و صدای آن بخش از جامعه که وجدان بیدار روسیه را نمایندگی می­‌کند، بوده است. همان‌طور که پیش‌تر هم در افشای عملكرد ارتش روسيه در چچن عمل كرده بود.

سازمان مموریال (یادبود)

از اواخر دهه ۸۰ زندانیان سابق و فعالان حقوق بشر شروع کردند به جستجوی مکان‌های گولاگ و جمع‌آوری یادگاری‌­ها، نامه‌ها، عکس‌ها، اسناد، نام‌ها و هر آنچه ردپایی از محکومان آن اردوگاه‌­ها به دست می‌داد. به همت آنها در سال ۱۹۸۷ جامعه یادبود یا "مموریال" تشکیل شد. آندره ساخاروف، فیزیکدان ناراضی، از بنیانگذاران آن بود.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

روشنگری و شفاف‌سازی تاريخ سراسر تحريف‌ و سانسورشده توسط حكومت‌های شوروی و تمرکز بر تصفیه‌­های دوره استالین، از وظایف اصلی این سازمان بوده است. دست‌اندرکاران مموریال توانسته‌اند شهادت‌­های شفاهی بازماندگان گولاگ، نام و زندگی‌نامه قربانیان را جمع‌آوری و منتشر کنند. تا سال  ٢٠٠٤ بنا به اظهار نماينده اين سازمان در سميناری در شهر فرانكفورت، آنها توانسته بودند نام ۱۳۴۵۷۵۶ نفر از قربانيان تصفيه‌های گذشته را جمع‌آوری كنند؛ در حالی كه بنا به تخمين آنها، اين نام‌ها تنها يك هشتم قربانيان را دربرمی‌گيرد.

در کنار آرشیو نسبتا جامعی که با تلاش‌­های داوطلبانه همراهان مموریال صورت گرفته، اقدام ديگر حفظ مکان‌هایی است که زمانی اردوگاه بیگاری بوده­ و ميليون‌ها نفر در آنجا از سرما و گرسنگي جان باخته‌­اند. این مکان‌­ها، که بعدها به صورت خرابه بی‌نام و نشان رها شدند، راوی بخشی از تاریخ تیره جامعه روسیه می­‌باشند که نباید فراموش شوند.

با تلاش‌­های مموریال بعضی از اين مکان‌­ها به موزه  تبدیل شده‌اند و در بسیاری از این اردوگاه‌ها و زندان‌ها که به تمامی تخریب و یا تبدیل به بناهای دیگر شده‌اند، بناهای نمادین یادبود نصب شده است. نخستین بنای یادبود در ٣٠ اکتبر ١٩٩٠، روز زندانیان سیاسی، جلوی زندان بدنام لوبیانکا در مسکو بر پا گردید.

با هدف مقابله با فراموشی، آرشیو یادمانده­‌ها در آن مکان­‌های یادبود، که در نقاط مختلف روسیه پخش هستند، و نیز در خارج از این کشور به نمایش گذاشته می‌­شوند. در سال ۲۰۱۲ نمایشگاهی در شهر وایمار تحت عنوان "گولاگ" دایر بود که با اسناد و یادگارهای خصوصی، درد و رنج انسان‌هایی را که در دوره استالین به بیگاری و گرسنگی در شرایط طاقت‌فرسای اردوگاه‌ها محکوم شدند، نشان می‌داد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

مموريال نه تنها از پشتیبانی حکومت‌­های روسیه بی‌­بهره بوده، بلکه همواره با مانع و اشکال‌­تراشی آنها مواجه شده است. از سال ۲۰۱۶ مموریال مثل دیگر سازمان‌های حقوق بشری مستقل به بهانه دریافت کمک خارجی زیر کنترل دستگاه‌­های دولتی قرار گرفت. به آن اکتفا نشد و در سال ۲۰۲۱ آن را ممنوع اعلام کردند و حالا با اعلام خبر کمیته نوبل صلح، دفترش به حکم دادگاه مصادره گردیده است.

سوای فشارهای از بالا، مموریال از نوعی انزوا و بی‌تفاوتی در جامعه هم رنج می‌برد. استثنا دوره گلاسنوست در نیمه دوم دهه ۸۰ و سال‌های اول دهه ۹۰ بود که با خارج شدن اسناد سازمان‌­های مخوف امنیتی شوروی از رده‌بندی محرمانه و افشای آن، میل و علاقه به دانستن حقیقت فزونی گرفت.

کتاب­‌های زیادی از روش­‌های بی‌رحمانه سرکوب، تصفیه‌­های حزبی، اعدام و شکنجه مخالفان و روشنفکران به چاپ رسیدند. در ایران هم تعدادی از این کتاب‌­ها به فارسی منتشر و با استقبال زیادی مواجه شدند؛ از جمله کتاب دو جلدی "روشنفکران و عالیجنابان خاکستری" که این عنوان خود به واژه نمادین در تشریح سرکوب و به سکوت واداشتن روشنفکران در سیستم‌­های توتالیتر تبدیل شد.

اما تمایل به بازنگری تاریخ در سال‌­های اولیه پس از فروپاشی نظام شوروی به سرعت فروکش کرد و سياست‌های پوتین و نهادهایش نیز، كه می‌كوشند گذشته مسكوت بماند، بی‌اعتنایی موجود را تشدید کرده و به فضای بی‌تفاوتی نسبت به گذشته دامن زده است. در چنین فضایی تلاش برای به یاد سپردن، مقابله با فراموشی، کار بس دشواری است که مموریال پیش می‌­برد؛ با برگزاری سخنرانی‌­ها، اکسیون‌­ها و نمایشگاه‌­ها و دامن زدن به بحث و گفتگو.

مموریال نوعی از کمیسیون حقیقت

مموریال شکلی از کمیسیون حقیقت است، ولی با گستردگی زمانی بیشتر. برخلاف دیگر کمیسیون‌­های حقیقت که فعالیت­‌شان به یک دوره زمانی محدود می­‌شود، مموریال سازمانی با فعالیت دائمی است و در کنار تلاش برای ثبت جنایت‌­های گذشته، با مسائل روز، نقض حقوق بشر و افشای سیاست‌­های جنگ‌­افروزانه حکومت روسیه هم درگیر می­‌شود. و این بر حساسیت رژیم پوتین نسبت به فعالیت این سازمان می‌­افزاید.

تفاوت دیگر مموریال با کمیسیون حقیقت در سهم آن در امر دادخواهی است. روشن شدن حقیقت برای مموریال، که قربانیان و عاملان جنایت‌های تحت بررسی آن دهه‌­ها و حتی نزدیک به یک قرن است زیر خاک هستند، جنبه تاریخی دارد. مموریال با زدودن زنگار تحریف از تاریخ و راست­‌نویسی آن، می‌­کوشد بی‌­عدالتی را که بر قربانیان و خانوادهای آنها رفته، نشان دهد و این ادای دینی باشد بر رنج‌هایی که بر آنها در انزوا و سکوت دیگران تحمیل شده است.

اما اعطای جایزه نوبل صلح به مموریال از زاویه دیگری هم حائز اهمیت است. تصدیق و ارج‌­گذاری به آن را همچنین می‌­توان توجه دادن و دلگرمی نسبت به فعالیت­ و کوشش‌­های مشابهی دانست که برای ثبت جنایت‌­های حکومتی و به یاد سپردن سویه تیره تاریخ در سطح جهان و نیز در سرزمین­ ما با وجود مشقت‌­های فراوان، ممنوعیت‌ها و زندان و شکنجه، صورت می‌­گیرد.

* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.

منیره برادران پژوهشگر، جامعه‌شناس، فعال حقوق بشر و حقوق زنان