نامه خامنهای؛ چراغ قرمزی که می‌توان از آن عبور کرد
۱۳۹۴ مهر ۳۰, پنجشنبه
آیت‌الله علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی رئیس جمهوری، مصوبه شورای عالی امنیت ملی در مورد برجام (توافق اتمی) را با ۹ شرط تایید کرد.
سایت خامنهای با انتخاب تیتر "تایید مشروط" در حقیقت تاکید کرده که رهبر جمهوری اسلامی با شرایطی حاضر به تایید توافق اتمی شده است.
در ابتدای این نامه خامنهای تصریح کرده که متن برجام "دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعددی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه به لحظه می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود".
پرسش اینجاست که اگر این متن واقعا آنگونه که خامنهای معتقد است دچار ضعف‌های ساختاری است پس چرا آن را تایید کرده است؟
رضا علیجانی تحلیلگر و فعال سیاسی، در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید اگر خامنهای در متن برجام مشکل ساختاری می‌دید، قطعا قبلا جلوی آن را گرفته بود. او معتقد است نامه خامنهای تکرار همان اتفاقی است که چند روز پیش در مجلس روی داد یعنی بدون اینکه برجام را رد یا تایید کنند، در واقع با گذاشتن شرط و شروطی که خیلی هم به نظر جدی نمیآید آن را به طور ضمنی تایید کردند.
شرایط ۹ گانه‌ای که خامنهای برای برجام گذاشته از دید علیجانی به سه منظور صورت گرفته است. اول برای راضی نگه داشتن "پیاده نظامش" یعنی بسیج و سپاه و کسانی که به گفته علیجانی "با فرهنگ دشمنستیزی و توطئهمحوری تربیت شده‌اند". خامنهای با نوشتن این نامه میخواهد این پیاده نظام را همچنان در کنار خود نگه دارد.
دومین دلیل گذاشتن شرط و شروط برای برجام ازسوی خامنهای به نظر علیجانی، خنثی‌سازی امتیازی است که این توافق به تیم روحانی می‌دهد: «خامنهای میخواهد امتیاز پایاندادن به چالش بزرگ، ضد ملی و پرهزینه هستهای را که در سبد رای دولت آقای روحانی قرار دارد با تخفیف و تحقیر این توافقنامه خنثی کند.»
و دلیل سوم هم این است که خامنهای میخواهد به غرب نشان دهد که چندان شور و شوق و هلهله‌ای هم برای این توافق در ایران به پا نشده است. رضا علیجانی در یک جمله معتقد است نامه خامنهای بیشتر مصرف داخلی دارد.
تاکید بر دشمنی با آمریکا و غیر قابل اعتماد بودن حکومت این کشور نیز به نظر علیجانی در حقیقت خطاب به بسیج و سپاه است: «ایشان معتقدند که مذاکرات هستهای و مذاکره با آمریکا صرفا در چارچوب مسائل هستهای بوده و نه بیشتر و میخواهند شرایط سیاست خارجی کشور را به قبل از توافقنامه برگردانند. چون ایدئولوژی و گفتار مشروعیتبخش و هویتبخش نظام مستقر، دشمنستیزی و توطئهمحوری است. میخواهد بگوید که در بر همان پاشنه میچرخد و این استثنایی بوده برای برداشتن تحریمها.»
علیجانی تاکید می‌کند که در نامه خامنهای هیچ مطلبی وجود ندارد که توافقنامه را زیر سئوال برد و بتواند اجرای آن را متوقف کند.
"نامه خامنهای تاثیری بر اجرای برجام نخواهد داشت"
بسیاری از سخنان تندی که در جریان گفت‌وگوهای هستهای میان ایران و شش کشور جهان از سوی خامنهای یا دیگر مقامات جمهوری اسلامی ایران ادا می‌شد، هرچند مصرف داخلی داشت اما در برخی موارد با واکنش‌های مقامات غربی روبرو می‌شد.
در این میان سخنان خامنهای به دلیل جایگاه او و قدرت مطلقه‌ای که در صحنه سیاست ایران دارد، همواره از حساسیت بیشتری برخودار بوده است.
سعید محمودی کارشناس حقوق بین‌الملل اما معتقد است نامه اخیر خامنهای تاثیری بر اجرای توافق اتمی میان ایران و شش کشور جهان نخواهد داشت چرا که "این سخنان از نظر حقوقی مستدل و محکم بیان نشده به طوری که نتوان تفاسیر متعدد از آن داشت بلکه حتی شرایطی که خامنهای برای اجرای برجام گذاشته نیز شرایطی قابل تفسیر است."
این کارشناس امور بین‌الملل به دویچه‌وله می‌گوید: «برداشت من این است که رهبرجمهوری اسلامی به طور قطع تصمیم داشته که این توافق به نتیجه برسد و اجرا هم بشود و الان هم نظرش همین است. ولی با توجه به اینکه در داخل ایران نیروهای سیاسی وجود دارند که به طور جدی مخالف این مسئله هستند، بنابراین او ناچار شده که در این بیانیه عمومی همه جناحهای سیاسی را مدنظر قرار بدهد و به این صورت نظرش را فرموله بکند. من گمان نمیکنم این چیزی که در نامه ایشان به رئیس جمهور نوشته شده مانع از اجرای توافق بشود.»
سعید محمودی معتقد است هم آمریکا و هم آن پنج کشور دیگر دخیل در توافق اتمی از مشکلات داخلی ایران آگاهند و می‌دانند که این سخنان تنها مصرف داخلی دارد. به نظر او تنها کشوری که ممکن است از نامه اخیر خامنهای برآشفته شود و آن را نشانه‌ای بر عدم پایبندی ایران به توافق اتمی بداند، اسرائیل است.
خطوط قرمزی که رد شدند
در جریان گفت‌وگوهای اتمی ایران و شش کشور جهان، بارها پیش آمد که خامنهای خطوط قرمزی را برای ایران تعیین کرد اما این خطوط عملا و در جریان مذاکرات زیر پا گذاشته شدند.
رضا علیجانی نامه اخیر خامنهای را نیز از همین جنس و در رده "رجزخوانی‌های مرسوم در کشورهای شرقی" دانسته و می‌گوید: «آقای خامنهای معمولا خطوط قرمزی را ترسیم میکنند ولی دیگران به تدریج آن خطوط را زیرپا میگذارند و از آن عبور میکنند. چون بعضیهایش عملی نیست و خود ایشان هم میپذیرد. در صحبتی که ایشان با نمایندگان مجلس خبرگان داشت خودش اشاره کرد که ما اول این جوری گفتیم، آقایان آمدند گفتند که مثلا تحریمهایی که زیر نظر دولت آمریکا نیست و زیر نظر کنگره است ربطی به دولت ندارد و ما پذیرفتیم. یعنی خود ایشان مثالی از عبور از خطوط قرمز را زد. در مجموع فکر میکنم اینها چراغ قرمزی است که چشمکزن است و با احتیاط میشود از آن عبور کرد.»
بندی از نامه که "استخوان لای زخم" است
خامنهای در یکی از شرایطی که برای اجرای برجام برشمرده آورده است: «در دوره هشت ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته تروریسم و حقوق بشر) توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکره نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظف است فعالیت‌های برجام را متوقف کند.»
رضا علیجانی تنها بند نگران‌کننده نامه خامنهای را که مانند "استخوانی لای زخم است" این بند می‌داند و معتقد است در رابطه با مسائل حقوق بشری معمولا تحریمهایی سبک اعمال میشود و ایران نمی‌تواند به بهانه اعمال این تحریم‌های سبک دوباره برنامه اتمی‌اش را که می‌تواند تحریم‌های بسیار سنگین‌تری در پی داشته باشد از سر بگیرد.
او البته تاکید می‌کند: «این هم باز از همان چراغ‌های قرمز چشمکزن است، چون فکر نمیکنم در آینده در ایران خود آقای خامنهای یا دیگران حاضر باشند چنین ریسکی بکنند و به خاطر مثلا چند قطعنامهای که تحریم اقتصادی محدود ایران را در پی خواهد داشت، بخواهند دوباره صنعت هستهای را راه بیندازند و کشور را به بحران ببرند.»
سعید محمودی هم این بند را کمی نگران‌کننده دانسته و می‌گوید در طول هفت یا هشت سال آینده قطعا مواردی خواهد بود که ایران به دلیل نقض حقوق بشر مورد اعتراض کشورهای غربی قرار بگیرد اما او هم معتقد است دولت ایران این بخش از نامه خامنهای را به صورت یک بند لازم‌الاجرا تفسیر نخواهد کرد چرا که در این صورت ایران به همان جایی باز می‌گردد که پیش از حصول توافق بود.
رضا علیجانی می‌گوید مذاکرات اتمی و حصول توافق برای بدنه اجرایی حکومت ایران دو درس مهم در پی داشت: «یکی اینکه اقتصاد فرمانپذیر نیست، اقتصاد، خیابان‌های تهران و جنبش سبز و کهریزک نیست که بشود سرکوبش کرد. اقتصاد قوانین خودش را دارد. و دوم اینکه در مناسبات بینالمللی و توازن قوای سیاسی جهانی نمیتوان با شعار و ارادهگرایی چیزی را پیش برد. این دو درس را من فکر میکنم آقای خامنهای هم آموخته باشد.»
علیجانی از همین رو نتیجه می‌گیرد که حکومت ایران دیگر حاضر نیست از نظر اقتصادی به شرایط پیش از توافق اتمی بازگردد.