سینمای ایران در سال ۸۴
۱۳۸۴ اسفند ۲۱, یکشنبه
سادگی سرگرم می‌کند و سرمایه و سود تهیه‌کننده را به خطر نمی‌اندازد.
کم رونقی جشنواره‌ی فیلم امسال و غیبت بسیاری از بزرگان سینمای ایران در این جشنواره که به نوعی آینه‌ی دار و ندار یک سال سینمای ایران محسوب می‌شود، در نظر بسیاری از صاحب نظران زنگ خطری برای فیلمسازی ایران است.
بهار سینمای ایران هر سال اواسط زمستان آغاز می‌شود؛ ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه که دهه‌ی فجر نامگذاری شده و موسم برگزاری جشنواره‌ی فیلم است. این جشنواره که امسال به دلیل مصادف شدن با ایام سوگواری ماه محرم ده روزی زودتر شروع به کار کرد، دار و ندار یکسال سینمای ایران را به نمایش و در معرض دید و قضاوت همگان می‌گذارد. اما از آنجا که حضور یک فیلم در جشنواره به معنای داشتن پروانه نمایش عمومی نیست برخی از این فیلمها تا مدتها از دید مخاطب عام دور هستند. آخرین ساخته‌ی حاتمی‌کیا، «به نام پدر» که فیلم دیگرش «به رنگ ارغوان» حتا اجازه نمایش در جشنواره را دریافت نکرد تازه دو روز پیش موفق به اخذ پروانه‌ی نمایش عمومی شد.
وضع سینمای امروز ایران را هر کس طور دیگری می‌بیند. مدیرکل ارشاد استان خراسان در حاشیه‌ی ششمین جشنواره فیلمهای کوتاه، دو روز پیش اعلام کرد «سینما به عنوان هنر عصر جدید از تلاقی علم، هنر و صنعت شکل گرفته است که در جامعه دین مدار و معنویت گرای ما، بعد چهارمی نیز به سینما هویت و عینیت بخشیده و آن اخلاق و معنویت است که همین تفاوت، سینمای ما را از سینمای تجارت گرای بسیاری از نقاط جهان متمایز ساخته است.»
مجری برنامه‌های ۲۴ مین جشنواره فیلم فجر در شیراز نیز مدعی است سینمای ایران به واسطه کسب جوایز متعدد در جشنواره‌های بین‌المللی سومین سینمای جهان است! با این همه کم نیستند منتقدان و سینماگرانی که اقبال روزافزون مردم از فیلمهای مبتذل و سطحی را نگران کننده می‌دانند.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد که مسئولان و دولت جدید به اهمیت سینما و فیلم پی برده‌اند، گرچه تلقی خاصی از وظیفه و جایگاه این رسانه دارند که در برخی موارد جنبه‌ی تبلیغی و ایدئولوژیک آن قوی تر از دیگر جنبه‌هاست. با این همه ظاهرا وزارت ارشاد در تسهیل حضور فیلمهای ایرانی در جشنواره‌ها اقدامهای بسیاری انجام داده که یکی از نمونه‌های آن حضور شش فیلم ایرانی در فستیوال برلین است.
ظاهرا مسئولان حمایت از تولید و پخش کنندگان خصوصی برای راه یابی به بازهای جهانی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه‌ای که ۲۰ دی ماه به ریاست محمود احمدی‌نژاد برگزار کرد «ارائه الگوی مطلوب از حضور زن در سینما براساس ارزش های والای دینی و ملی» را به منظور آنچه «بهینه سازی حضور زن در سینما» خوانده شد به « شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و شورای هنر» محول کرد.
تلاش برای سوق دادن سینمای ایران به سوی یک سینمای «هدایت و نظارت» شده مسئله‌ی پیروزی احمدی‌نژاد و دولت جدید نیست. این تلاشها که از ابتدای انقلاب انجام می‌شد در ده سال گذشته به چالشهای بزرگی در میان دستگاههای دولتی ناظر بر کار سینما و بدنه‌ی سینمای ایران تبدیل شده. جنجال بر سر هشتمین جشن خانه‌ی سینما در سال گذشته، دستگیری و استعفای اجباری هیات مدیره سابق خانه سینما و انتخاب افراد جدید در این سمت و سپس جشن نهم و عدم استقبال سینماگران قدیمی نمونه‌ای از این درگیریها و اختلافهاست.
اما تجربه و آمار نشان می‌دهد که مسئولان دولتی نتوانسته‌اند سینمای مورد نظر خود را به سینمای محبوب مردم تبدیل کنند. در سالهای گذشته رکورد داران فروش، اغلب فیلمهای کمدی و سرگرم‌کننده و بعضا ساده پسند بوده‌اند. به نقل از آمار ارائه شده توسط بنیاد فارابی در میان فیلمهای پرفروش امسال نیز فیلمهای سرگرم کننده و کمدی همچنان جایگاه اصلی را اشغال کرده‌اند و فیلمهایی چون مکس، شارلاتان و مجردها صدرنشین آمار گیشه هستند.
(از میان ۴۳ فیلمی که در سال ۸۴ اکران عمومی شده‌اند «مكس» ساخته سامان مقدم با فروش بیش از ٤٩٣ میلیون تومان، «شارلاتان» به كارگردانی آرش معیریان با فروش بیش از ٤١١ میلیون تومان، «آكواریوم» ایرج قادری با فروش ٣٩٩ میلیون تومان، «مجردها» اصغرهاشمی با فروش ٣٦٠ میلیون تومان و «بید مجنون» مجید مجیدی با فروش ٣٣٩ میلیون تومان، پرفروشترین فیلم های سال ٨٤ بوده‌اند .)
فروش فیلم برای بقای سینماداران امری ضروری است. محمدرضا صابری مدیر امور سینمایی مجموعه شهیدچمران به خبرنگار همشهری گفته «ما می گوییم ما سینماداریم و برای سینمادار فیلم خوب، فیلمی است كه بفروشد. فیلم های طنز و ملودرام می فروشند. هر كس وظیفه ای دارد. معیار فیلم خوب برای ما این است. خب، گفتیم فیلم ارزشی هم ساخته بشود، ولی ارشاد باید حمایت كند و سوبسید بدهد،» [همشهری، ۶ دیماه ۸۴] با این درک و دید بدیهی است سینماداران در مورد چگونگی نمایش فیلمها با بعضی از تهیه کنندگان و کارگردانان به توافقی نرسند.
بحث اکران آزاد که دست سینماها را در انتخاب فیلم و مدت نمایش باز می‌گذارد و دو سالی است اجرا می‌شود مدتهاست با انتقاد کارگردانانی چون تهمینه میلانی، کمال تبریزی، مجید مجیدی و عده‌ای دیگر روبرو شده است.
اکنون قرار است آیین نامه‌ی جدیدی توسط شورای صنفی نمایش (متشكل از نمایندگان كانون كارگردانان، اتحادیه تهیه كنندگان انجمن سینماداران و نماینده وزارت ارشاد) برای سال آینده تدوین شود تا ساز و کار جدیدی برای نمایش فیلمها به اجرا درآید. اما بخش بزرگی از سیاستهای مربوط به نمایش فیلم در هر صورت به وسیله‌ی سینماداران تعیین می‌شود.
مجموعه‌ی شهید چمران وابسته به بنیاد مستضعفان صاحب تعداد زیادی سالن سینما (سینما آفریقا، قیام، پاراموند، سینما تئاتر جوان ۱ و ۲، سینما تئاتر كوچك در تهران و سینما نخل خرمشهر و سینما ساحل اهواز) در تهران و شهرستانهاست.
بحث در مورد کیفیت سینماهای تهران و تغییر کاربردی آنها نیز از بحثهای مهم امسال بوده است. سهیل سمیعی، مدیر سینما قیام در اینباره می‌گوید «واقعیت این است كه اكثر سینماها سوددهی آنچنانی ندارند و دلایل این ضرردهی، كیفیت فیلمها، سالن‌ها، صندلی، پرده، صدا و سرویس‌های بهداشتی بوده كه كمتر به آن توجه شده است.»
بسیاری از سینماداران و مدیران سینماها معتقدند با توجه به تغییر بافت جمعیت و موقعیت جغرافیایی سینماها، بسیاری از آنها عملا غیرقابل استفاده هستند و توان جذب تماشاگر را ندراند. شهرداری درصدد است با جلب نظر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ساخت سالنهای جدید را در تهران رونق بخشد.
در همین ارتباط اوایل بهمن ماه محمد باقر قالیباف در نشستی با دست اندرکاران سینما خبر از اختصاص بودجه‌ای بالغ بر ۵۰ میلیارد تومان برای ساخت سالنهای جدید سینما در تهران را داده است. با این همه بسیاری از دست‌اندرکاران سینمای ایران سیاستهای دولت جدید را چاره‌ای برای حل معضلات سینمای کشور نمی‌دانند.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران