سفری با توپ‌های جام جهانی؛ از تل‌استار مکزیک تا الرحله قطر

اولین توپ رسمی جام جهانی که به‌طور انحصاری از سوی شرکت آدیداس ارائه شد "تل‌استار" نام گرفت. این نخستین توپ سیاه و سفید فوتبال بود و از ۱۲ قطعه پنج‌ضلعی سیاه‌رنگ و ۲۰ قطعه شش‌‌ضلعی سفیدرنگ تشکیل می‌شد. انتخاب نام تل‌استار به این خاطر بود که مسابقات جام جهانی ۱۹۷۰ برای اولین بار به طور مستقیم از طریق تلویزیون پخش شد. دو رنگ بودن این توپ سبب می‌شد که بینندگان تلویزیون بهتر بتوانند آن را تشخیص دهند.

در جام جهانی ۱۹۷۴ آلمان نیز تل‌استار Telstar بار دیگر ستاره‌ی میدان بود. البته شرکت آدیداس نوشته‌ی روی توپ را که در جام جهانی ۱۹۷۰ به رنگ طلایی بود، این‌بار به رنگ سیاه عرضه کرد و از آن گذشته، نسخه‌ای دیگر نیز به رنگ کاملا سفید روانه بازار کرد که نام Telstar – Chile را یدک می‌کشید. انتخاب این نام بدین سبب بود که در جام جهانی ۱۹۶۲ شیلی، برای نخستین بار از توپی به رنگ یکدست سفید استفاده شده بود.

جهان فوتبال در سال ۱۹۷۸ شاهد انقلابی مهم در طراحی توپ فوتبال بود. شرکت آدیداس که برای جام جهانی آرژانتین توپ "تانگو" را عرضه کرد، از لحاظ دوخت و تعداد قطعات بکار رفته تغییری به وجود نیاورد، اما از نقشی سه‌گوش استفاده کرد که با هم ۱۲ دایره‌ی یکسان بر روی توپ پدید می‌آوردند و به آن ظاهری گردتر می‌بخشیدند. البته از لحاظ جنس و مقاوم بودن در برابر آب نیز "تانگو" به‌مراتب بهتر از "تل‌استار" بود.

در جام جهانی ۱۹۸۲ اسپانیا، نام توپ رسمی جام جهانی تغییری نکرد و از لحاظ طرح نیز کم و بیش ثابت ماند، اما از لحاظ فن‌آوری دستخوش تحولی مهم شد: "تانگو"ی اسپانیا اگر چه مانند توپ‌های قبلی صددرصد از جنس چرم بود، اما در دوخت قطعات از نخی ضد آب استفاده شده و لبه‌ی دوخت قطعات نیز ضد آب بود. به یاری این نوآوری بود که توپ درصورت بارانی بودن هوا آب کمتری جذب می‌کرد و سنگین نمی‌شد.

شرکت آدیداس در جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک نیز محصولی جدید ارائه کرد. توپی که در این دوره از مسابقات در گردش بود، "آزتکا" Azteca نام داشت و نخستین توپ فوتبالی بود که ۱۰۰ درصد از جنسی مصنوعی ساخته شده بود. این انقلاب سبب شد که توپ فوتبال هم از مقاومت و عمر بیشتری برخوردار شود و هم از لحاظ ضد آب بودن پیشرفت کند. طراحان برای نقش‌های روی توپ از معماری و نقاشی‌های قوم کهن مکزیک، یعنی آزتک‌ها، الهام گرفتند.

توپ رسمی جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا "اتروسکو اونیکو" Etrusco Unico نام داشت و در طراحی آن رد پای هنر و معماری ایتالیا به وضوح دیده می‌شد. این توپ از لحاظ فن‌آوری نسخه‌ی تکامل‌یافته‌ی توپ آزتکا بود، چون این بار طراحان آدیداس در قسمت داخلی توپ از لایه‌ای اسنفجی از جنس "پلی اوتان" استفاده کردند و به این ترتیب توپی صددرصد ضد آب به بازار دادند که در مقایسه با توپ‌های قبلی سریع‌تر نیز بود.

در جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا، تکنولوژی‌ای پیشرفته در زمینه تولید توپ به کار گرفته شد. توپ این دوره که "کوسترا" Questra نام داشت، نخستین توپ رسمی بود که از اسفنج پلی اتیلن ساخته شد و در مقایسه با توپ‌های پیشین سریع‌تر، دقیق‌تر و در عین حال مهارپذیر‌تر بود.

توپ رسمی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه که "تری‌کولور"Tricolore نام داشت، نخستین توپ جام جهانی بود که بر آن رنگ‌های مختلف نقش بسته بود. طراحان آدیداس در طراحی و تولید این توپ از پرچم سه رنگ فرانسه (آبی، سفید، قرمز) و نیز خروس معروف فرانسه الهام گرفته بودند. در این توپ نیز طرح اولیه‌ی توپ تانگوی ۱۹۷۸ آرژانتین، یعنی نقش‌های سه‌گوش استفاده شده بود.

در جام جهانی ۲۰۰۲ کره جنوبی و ژاپن اما بار دیگر طرحی کاملا متفاوت عرضه شد و عمر "سه‌گوش‌ها" به پایان رسید. توپ رسمی این دوره از مسابقات که از اسفنج مصنوعی ساخته شده بود، "فورنووا" Fevernova نام داشت و در طراحی آن نقش فرهنگ خاوردور به خوبی برجسته بود. این توپ که رویه‌ی آن از ۳ لایه تشکیل می‌شد، از لحاظ پرواز دقیق‌تر و ثابت‌تر از توپ‌های پیشین بود.

توپی که شرکت آدیداس به مناسبت جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان عرضه کرد، "روح تیمی" Teamgeist نام داشت و از لحاظ طرح و دوخت با توپ‌های دوره‌های پیشین تفاوت اساسی داشت. این توپ دیگر نه از ۳۲ قطعه‌ی ۵ضلعی و ۶ضلعی بلکه از ۱۴ قطعه به شکل‌های مختلف ساخته شده بود. با توجه به نوع دوخت و کم شدن قطعات، توپ "روح تیمی" گرد‌تر از توپ‌های پیشین بود و همچنین سریع‌تر.

توپ مسابقات ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی "جابولانی" نام داشت و از لحاظ طرح، جنس و دوخت، گامی دیگر در راه "گرد‌تر کردن" یا دقیق‌تر کردن توپ محسوب می‌شد. ۶ تکه‌ای تشکیل‌دهنده‌ی این توپ با استفاده از فرایندی گرمایی به هم چسبانده شده بودند. برآمدگی‌ها یا شیارهای ظریف قرار گرفته بر روی این توپ، سبب می‌شد که جابولانی در هر شرایطی، بالاترین میزان کنترل را به بازیکن بدهد و پروازی ثابت داشته باشد.

"برازوکا"، نام توپ رسمی جام ۲۰۱۴ برزیل، در ترجمه‌ای آزاد به معنای شور، غرور و گشاده‌رویی است. این توپ از ۶ تکه‌ی هم‌اندازه ساخته شده و به لحاظ کنترل، تعادل و ثبات در مسیر پرواز و همچنین ویژگی‌های آیرودینامیک بهتر از توپ دوره‌ی پیشین بود. نوارهای رنگی که در طراحی این توپ به کار رفته، نماد دستبندهای رنگی سنتی برای برآورده کردن آرزوهاست که برزیلی‌ها به دست می‌بندند.

توپ رسمی جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه به‌یادآورنده‌ توپ‌های تله‌استار در جام‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۷۴ بود. البته در این توپ مدرن قطعه‌ای الکترونیکی کارگذاری شد که می‌تواست اطلاعات مربوط به بازی را به موبایل تماشاگران منتقل کند. نوشته‌ها و علائم روی این توپ به رنگ طلایی است. "توپ تل‌استار ۱۸" برای نخستین بار در دیدار دوستانه تیم‌های ملی روسیه و آرژانتین در نوامبر ۲۰۱۷ به کار گرفته شد.

توپ رسمی مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ "الرحله" نام دارد. این توپ در ۳۰ مارس ۲۰۲۲ رونمایی شد. در طراحی "الرحله" از فرهنگ، معماری، قایق‌های نمادین و پرچم قطر الهام گرفته شده‌است. واژه الرحله در زمان عربی به معنای سفر است. این توپ با اولویت مقاومت بسیار بالا طراحی شده‌ و شرکت آدیداس در ساخت آن از برخی ویژگی‌های جدید استفاده کرده تا امکان سرعت و دقت توپ را بهبود بخشد.