دوست یا دشمن؟ نقش کشورهای عربی در مناقشه خاورمیانه
۱۴۰۳ مرداد ۱۸, پنجشنبه
یک هفته پس از کشته شدن اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی گروه تروریستی حماس در تهران و همچنین فواد شُکر، فرمانده ارشد حزب‌الله لبنان در بیروت خاورمیانه همچنان با خطر گسترش بحران روبرو است.
با توجه به تنش شدید بین ایران و اسرائيل، دولت تهران وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی با ۵۷ کشور عضو را در روز چهارشنبه ۷ اوت (۱۷ مرداد) به برگزاری یک نشست اضطراری در جده، عربستان سعودی فراخواند.
دولت تهران تلاش می‌کند در مناقشه با اسرائیل دولت‌های عربی را به جبهه خود بکشاند. بیانیه پایانی سازمان همکاری اسلامی، ضمن محکوم کردن کشتن اسماعیل هنیه، اسرائیل را مسئول این عمل دانسته و افزوده: «ادامه جنایات اسرائیل امنیت و ثبات منطقه را به‌خطر انداخته است».
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
بیانیه سازمان همکاری اسلامی از شورای امنیت سازمان ملل متحد خواسته تا "سریعا و بصورت موثر وارد عمل شود".
تهدیدهای جمهوری اسلامی اما جایی در بیانیه پایانی سازمان همکاری اسلامی نیافت. پیشتر علی باقری، سرپرست وزارت خارجه در سخنان خود گفته بود که "جواب ایران در زمان لازم و به صورتی متناسب انجام خواهد شد."
جمهوری اسلامی و گروه‌های نیابتی‌آن در خاورمیانه اسرائیل را به "انتقامی سخت" برای قتل رهبران حماس و حزب‌الله تهدید کرده‌اند.
کشورهای عربی اما خواستار گسترش تنش‌ها نیستند و تلاش می‌کنند به همراه آمریکا راه‌حلی بیابند. موضع کشورهای عربی در این مناقشه پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. آنها حتی در محکوم‌کردن کشته‌شدن هنیه نیز مواضع مشترکی نداشتند و برخی مانند امارات و بحرین و مراکش و موریتانی سکوت اختیار کردند.
بیشتر بخوانید: آمریکا: ایران و اسرائیل از تشدید تنش‌ها خودداری کنند
اردن و عربستان: حمله از حریم هوایی‌مان ممنوع
به گزارش رسانه‌ها اردن و عربستان برای حکومت ایران این موضوع را روشن کرده‌اند که اجازه استفاده و نقض حریم هوایی آنها برای حمله به اسرائيل را ندارد. به گزارش اسکای نیوز عربی، اردن به کشورهای آمریکا، اسرائیل و ایران پیام داده که اجازه نمی‌دهد از حریم هوایی این کشور برای جنگ استفاده شود.
بیشتر بخوانید: لغو پروازهای لوفت‌هانزا، بریتانیا و مصر از حریم هوایی ایران
فرستنده رسمی کان نیوز اسرائيل به نقل از یک مقام ارشد خانواده سلطنتی در عربستان گزارش داده که این کشور نیز به ایران اجازه عبور موشک‌ها و پهپادها از حریم هوایی را نخواهد داد.
ممنوع شدن استفاده از حریم هوایی اردن و عربستان برای حمله به اسرائیل، محدوده عمل جمهوری اسلامی برای حمله به اسرائیل از جنوب را تنگ‌تر می‌کند.
نادیده گرفتن خواست عربستان نیز با ریسک بالای تیره شدن دوباره روابط دوکشور همراه است.
مصر: در صورت حمله ایران به اسرائیل کمک نمی‌کنیم
مصر هم تلاش می‌کند در مناقشه بین ایران و اسرائيل بی‌طرفی خود را حفظ کند. به گزارش رسانه‌ها رهبران مصر به اسرائيل گفته‌اند که در ائتلاف دفاع از اسرائيل در مقابل حمله ایران شرکت نخواهند کرد.
از سوی دیگر مصر همراه با قطر در تلاش برای رسیدن به یک توافق بر سر آتش‌بس و آزاد‌کردن گروگان‌های اسرائیلی از نوار غزه است. مصر و برخی کشورهای عربی دیگر کاهش تنش میان ایران و اسرائیل را در گرو برقراری آتش‌بس در غزه می‌دانند.
نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل نیز روز چهارشنبه در پاسخ به سوالی درباره اینکه حماس اعلام کرده که اگر به آتش‌بس برسند، ایران از پاسخ علیه اسرائیل منصرف می‌شود، اعلام کرد: «ما به‌صورت همزمان دو اولویت را دنبال کرده‌ایم: اول، برقراری آتش‌بس پایدار در غزه و خروج اشغالگران از این سرزمین؛ دوم، مجازات متجاوز به خاطر ترور شهید هنیه، پیشگیری از تکرار تجاوزات تروریستی رژیم صهیونیستی و پشیمان کردن صهیونیست‌ها از ورود به چنین مسیری.». این اظهارات این تردید را به‌وچود آورد که شاید جمهوری اسلامی از قصد حمله به اسرائیل منصرف شده است، تردیدی که هنوز نشانه‌های بیشتری برای تایید آن در دست نیست.
اردن: تلاش برای تنش‌زدایی
در این میان ملک‌عبدالله پادشاه اردن نیز تلاش می‌کند تا سیاست متوازنی در قبال ایران و اسرائیل داشته باشد.
از آنجایی که بیش از نیمی‌از ساکنان اردن فلسطینی‌تبار هستند، عکس‌العمل سخت اسرائیل در قبال حمله هفتم اکتبر حماس به خاک این کشور این بیم را در رهبری اردن ایجاد کرد که محبوبیت حماس در میان اردنی‌های فلسطینی‌تبار افزایش یابد.
اردنی‌ها گرچه تاکنون همبستگی‌خود را با فلسطینی‌ها نشان داده‌اند، اما حماس تاکنون جایگاهی در اردن نداشته است.
ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن پس از کشته شدن اسماعیل هنیه در اقدامی نادر راهی تهران شد و در دیدار با علی باقری، سرپرست وزارت خارجه و همچنین مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران آن را یک" جنایت هولناک" خواند و محکوم کرد.
این نخستین دیدار یک وزیر خارجه اردنی از ایران از سال ۲۰۱۵ به این سو بود. پس از هشدار ملک عبدالله در سال ۲۰۰۴ در مورد تشکیل "هلال شیعه" روابط دو کشور رو به تیرگی گذاشت.
بسیاری از رسانه‌ها سفر صفدی را حاوی پیامی از سوی آمریکا برای جمهوری اسلامی تلقی کردند. تماس تلفنی ملک عبدالله با بایدن، بلافاصله پس از بازگشت صفدی از تهران نیز این موید این گمانه بود، هر چند که گفته شد صفدی در منصرف‌کردن ایران از حمله به اسرائیل ناموفق بوده است.
با این همه هشدار اردن و عربستان در باره ممنوعیت استفاده از قلمرو هوایی‌اشان برای حمله به اسرائیل تهران را در قیاس با حمله ۲۵ فروردین به اسرائیل با محدودیت‌هایی روبرو می‌کند و حمله به این کشور از مرزهای غربی و جنوبی تقریبا ناممکن می‌شود، مگر این که تهران ریسک تنش در مناسبات خود با امان و ریاض را هم بپذیرد.
فشار گروه‌های نیابتی به تهران
یکی دیگر از محورهای حمله ایران به اسرائيل از طریق مرز شمالی است که حریم هوایی کشورهای عراق و سوریه در آن قرار دارند.
جمهوری اسلامی از طریق گروه‌های نیابتی خود در عراق دارای نفوذ زیادی است. این گروه‌ها اکنون نسبت به عدم حمله متقابل ایران به اسرائيل لب به انتقاد گشوده‌اند. روز دوشنبه حمله‌ای از سوی این گروه‌ها به پایگاه هوایی عین الاسد در غرب عراق صورت گرفت که پنج سرباز و دو کارمند یک شرکت تامین امنیت مجروح شدند
بشار اسد، دیکتاتور سوریه اما حفظ قدرت خود را مدیون حکومت تهران است و عملا در جبهه جمهوری اسلامی قرار گرفته است. گرچه این کشور در در حملات مستقیم علیه اسرائیل شرکت نمی‌کند، ولی قلمرو هوایی و زمینی آن امکانات مناسبی را در اختیار جمهوری اسلامی و متحدانش برای اقدام علیه اسرائیل ایجاد کرده است.