خشمگین از روسیه، نگران از ترکیه

پس از سخنرانی دو هفته پیش محمود احمدی‌نژاد در کرمان که آشکارا مقام‌های کرملین را به باد انتقاد گرفت، حملات نهادها و شخصیت‌های دیگر جمهوری اسلامی به روسیه نیز شدت یافته است. در همین حال، روسیه نیز در هماهنگی با سیاست‌های آمریکا و کشورهای غرب نسبت به ایران هر روز گام‌های تازه‌تری برمی‌دارد.

روز یکشنبه دیمتری مدودیف، رئیس جمهور روسیه ضمن دیدار با صدراعظم آلمان از قطعی‌بودن تصویب تحریم‌ها علیه ایران سخن گفت. محمدرضا تاج‌الدینی، معاون پارلمانی احمدی‌نژاد روز دوشنبه در مصاحبه با خبرگزاری مهر این اظهارات مدودیف را "غیرقابل باور" خواند. او با طرح ا ین ادعا که پس از سخنان احمدی‌نژاد در کرمان، مقام‌های روس با مقام‌های ایران تماس گرفته‌اند و تغییر موضع (به سود ایران) در سخنانشان مشهود بوده است، حرف‌های جدید مدودیف در مخالفت با رویکرد هسته‌ای ایران را "سؤال‌برانگیز" توصیف کرد.

تاج‌الدینی با طرح این پیش‌بینی که «موضع‌گیری‌های سران روسیه به ضرر خودشان تمام خواهد شد»، از این که این کشور به بیانیه سه جانبه تهران بی‌اعتنا مانده و "تغییری در رفتارش نداده" لب به گلایه گشود. این در حالی است که ناظران سیاسی در کنار امتیازهایی که دولت اوباما در مسائل سیاسی و امنیتی و اقتصادی به مسکو داده، تعلل ایران در پذیرفتن توافق وین و دورزدن روسیه به سود کشورهایی همچون ترکیه و برزیل را از دلایل عمده‌ی دوری کرملین از جمهوری اسلامی و هماهنگی‌ بیشتر آن با سیاست‌ کشورهای غربی می‌دانند.

طبق توافق وین باید اورانیوم ۵ / ۳ درصد غنی‌شده ایران برای فرآوری تا غنای ۲۰ درصد به روسیه تحویل داده شود، سپس فرانسه آن را به میله‌های سوخت مورد نیاز رآکتور پژوهشی تهران تبدیل کند و آنگاه به ایران تحویل داده شود؛ روندی که یک سال برای آن زمان در نظر گرفته شده است. در بیانیه تهران، نه روسیه، بلکه ترکیه به عنوان محل نگهداری اورانیوم ایران در نظر گرفته شده است. در باره‌ی سایر مسائل اجرایی توافق وین هم ایران نامه‌ای به گروه وین، متشکل از روسیه و فرانسه و آمریکا داده که هنوز واکنشی از سوی این کشورها در پی نداشته است.

"تبانی همیشگی"

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در یک سخنرانی که خبرگزاری ایلنا آن را بازتاب داده روسیه را به "افتادن در مسیر خشن مورد نظر غرب و آمریکا متهم کرده است". او تغییر مواضع روسیه را سبب دشوارشدن موقعیت ایران می‌داند: « در رابطه میان قدرت‌های بزرگ و کوچک هرگاه در عرصه‌بین‌المللی و جهانی قدرت‌ها با هم به توافق نزدیک شوند و مسائل و اختلافات‌شان را به حداقل برسانند امکان بازی برای بازیگر کوچک و متوسط دشوارتراست».

فلاحت‌پیشه افزوده است: «اوباما به سمت چند جانبه گرایی و تعدیل اختلافات و تعلیق مسائل میان آمریکا و برخی کشورها مانند روسیه پیش رفت. زمانی که اختلافات جنگ سرد میان دو قدرت کنار گذاشته شد و به تعلیق درآمد اولین کاری که روس‌ها ـ مطابق رفتار همیشگی‌شان که تبانی با کشورهای دیگر است ـ انجام دادند، این بود که بر سر ایران هم تبانی کردند.» عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس سپس پیشنهاد کرده است که «در بلند مدت باید به سمتی پیش رویم که بیش از این به روس‌ها تکیه نکنیم و به فکر همراهی متقابل با دیگر کشورهای دنیا باشیم که از لحاظ تاریخی سابقه‌بهتری نسبت به روسیه داشته باشند.» ‌

ترکیه یار ایران یا یار ناتو؟

اما از قبل هم جایگزین کردن ترکیه به جای روسیه در نظر شماری از محافل سیاسی حاکم در ایران به عنوان یک گزینه‌ی مطلوب تلقی نمی‌شده است. ایران معمولاَ ترکیه را به عنوان رقیب منطقه‌ای خود می‌شناخته و بازکردن پای این کشور به ایفای نقش میانجیگرانه در مناقشه هسته‌ای عملاَ اعتباربخشیدن به این رقیب ارزیابی می‌شود. فعالیت ،تحرک و اعتبار بیشتر ترکیه در مسائل خاورمیانه در عین داشتن رابطه با اسرائیل نیز، از دیگر امتیازهای این کشور نسبت به ایران به حساب می‌آید. این نیز هست که عضویت ترکیه در ناتو نیز پیوسته با سوءظن شماری از مقام‌های جمهوری اسلامی همراه بوده است، به گونه‌ای که برخی انتقادهای داخلی به بیانیه تهران عمدتاَ بر این مبنا بوده که همین عضویت و نیز نقش ارتش ترکیه در مسائل امنیتی، این کشور را به لحاظ پایبندی به تعهدات در وضعیت بهتری نسبت به روسیه قرار نمی‌دهند.

اینک که محمود احمدی‌نژاد برای شرکت در کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا (سیکا) به ترکیه رفته است، کماکان بحث خوب و بد مناسبات تنگاتنگ با این کشور در معادلات منطقه‌ای و مناقشه هسته‌ای موضوع بحث محافل سیاسی تهران است. سایت خبر آنلاین، نزدیک به علی لاریجانی، از زبان محمود محمدی، سخنگوی سابق وزارت خارجه نوشته است:«ابتکار صلح استانبول» توسط ترکیه به جهت ایجاد صلح در مجموعه کشورهای خلیج فارس، آسیا، قفقاز ماموریت این کشور از سوی ناتو است... رویکرد ایران به ترکیه برای ایجاد شرایط مناسب جهت خروج از بن‌بست مذاکرات هسته‌ای مثبت ارزیابی می‌شود ولی ایران باید بر رفتار و عملکرد ترکیه کنترل و نظارت دقیق داشته باشد»

با نگاهی به مواضع و گزارش‌های بازتاب یافته در رسانه‌های ایران در هفته‌های اخیر به نظر می‌رسد نگرانی بازتاب‌یافته در سخنان فوق در میان طیف‌های متفاوتی از محافل حاکم در ایران عمومیت داشته باشد. این امر نشان می‌دهد که فاصله‌گرفتن از روسیه لزوماَ با گزینه‌ی مطمئن‌تری برای جمهوری اسلامی همراه نشده و نگرانی‌های دستگاه رهبری جمهوری اسلامی کماکان به میزان معینی باقی است. از نظر شماری از ناظران مادام که مناسبات ایران با آمریکا و جهان غرب و شماری از کشورهای منطقه دستخوش تلاطم باشد پایانی برای این نگرانی‌ها در جمهوری اسلامی متصور نیست.

FW/MM