جمهوری اسلامی و پیشنهاد جدید مصر برای احیای رابطه
۱۳۸۸ دی ۲۹, سه‌شنبه
حسنی مبارک، رئیس جمهور مصر در سخنانی در مراسم افتتاحیه بندرگاه صیادی در استان "کفر الشیخ" خواستار حل مشکلات امنیتی موجود میان قاهره - تهران به عنوان پیش شرط از سرگیری روابط دیپلماتیک دو کشور شد. مبارک با تآکید بر این که مصر بیشترین قربانی را برای مسئله فلسطین داده است به دیدارهای خود با علی لاریجانی رئیس مجلس و منوچهر متکی وزیر امور خارجه ایران اشاره کرد و افزود: «قاهره هیچ مشکلی با برقراری رابطه با هیچ کشوری از جمله ایران ندارد. من از لاریجانی و متکی خواستم تا برای ازسرگیری روابط با ایران در ابتدا مشکلات امنیتی موجود میان دو کشور را حل کنند.»
به نظر می‌رسد که منظور حسنی مبارک از "مشکلات امنیتی" نوع مناسبات جمهوری اسلامی با گروه‌هایی مانند حماس و حزب‌الله لبنان است. رهبران قاهره بر این عقیده‌اند که حمایت ایران از تندروی‌های گروه‌های مزبور، اوضاع منطقه را پیچیده‌تر و بغرنج‌تر کرده است. به ویژه از اوایل سال جاری خورشیدی حساسیت و نگرانی دولت مصر از ارتباط حزب‌الله و به تبع آن ایران با حماس، شدت و ابعاد بیشتری پیدا کرده است. در فروردین‌ماه امسال قاهره از دستگیری شبکه‌ای از اعضای حزب‌الله خبر داد که با انجام فعالیت‌هایی در خاک مصر قصد داشتند، از این کشور به غزه سلاح قاچاق کنند. از آن زمان تا کنون حزب‌الله به حملات تبلیغاتی تندی علیه دولت مصر مشغول است. دولت ایران گرچه در سطح رسمی پشتیبانی خود از حرکات حزب‌الله و حمایت تسلیحاتی آن از حماس از طریق مصر را پررنگ نکرده است، اما رسانه‌های جمهوری اسلامی دائماَ از این فعالیت‌ها با افتخار یاد کرده‌اند و آنها را ستوده‌اند.
مصر گسترده‌شدن مناسبات میان حزب‌الله و حماس و افزایش حضور ایران در این منطقه را فاکتوری می‌داند که صرفاَ بر مسائل مربوط به صلح خاورمیانه تاثیرگذار نیست، بلکه می‌تواند در جهت گسترش نفوذ گروه اسلامی پرنفوذ و در عین حال غیرقانونی اخوان‌المسلین در خود مصر نیز، تاثیر کند.
مشکلاتی چندگانه
مشکل دولت مصر با ایران اما صرفاَ به عرصه‌ی سیاسی این کشور و آن چه که در غزه می‌گذرد برنمی‌گردد و شماری از مسائل و مشکلات منطقه‌ای نیز بر مناسبات گسسته دو کشور سایه انداخته‌اند.
دولت حسنی مبارک نوع نگاه ایران به روند صلح خاورمیانه و تاکید این کشور بر لزوم نابودی اسرائیل را رد می‌کند. قدرت‌گیری حزب‌الله و مانور آن در عرصه سیاسی لبنان نیز از نگاه رهبران مصر در تناقض با سیاست‌ها و منافع عربی و منطقه‌ای این کشور است. در سایر کشورهای منطقه نیز چالش دیپلماسی ایران و قاهره امر ناملموسی نیست. برای مثال، حضور پررنگ گروه‌های شیعه هوادار جمهوری اسلامی در صحنه سیاسی عراق با مخالفت و نگرانی قاهره روبرو بوده است. برنامه اتمی ایران نیز در مصر، بسان همه‌ی کشورهای منطقه، با نگرانی و حساسیت نگریسته می‌شود.
این نیز هست که مصر، هم از لحاظ سیاسی و هم از جنبه مالی مناسبات تنگاتنگی با آمریکا و کشورهای عرب خلیج فارس دارد. طبیعی است که دولت حسنی مبارک در تلاش احتمالی برای بهبود مناسبات خود با تهران به حساسیت‌ها و ملاحظات واشنگتن و ریاض و سایر پایتخت‌های عربی خلیج فارس هم بی‌اعتنا نباشد. این که مناسبات با تهران بر رابطه با تل‌آویو نیز تاثیری منفی برجا نگذارد نیز، نکته‌ای است که رهبران قاهره به آن بی‌اعتنا نیستند.
زمینه‌ها و انگیزه‌ها
در این میان، افزایش تلاش‌های جمهوری اسلامی برای برقراری رابطه رسمی با مصر در سال‌های اخیر نیز این سوال را پیش آورده که انگیزه‌این تلاش‌ها چیست؟
آیا جمهوری اسلامی بیش از پیش به نقش و وزن مصر در معادلات منطقه‌ای واقف شده و ادامه قطع رابطه با این کشور را دیگر به صلاح نمی‌داند؟
آیا تهران برای کاستن از فشارها و انزوایی که از رهگذر مناقشه هسته‌ای عارضش شده صرفاَ به دنبال یارگیری‌های جدید در منطقه است؟
آیا رابطه فشرده‌تر با مصر قرار است در خدمت گسترش ارتباطات با حماس و سایر گروه‌های فلسطینی جهت تشدید "مبارزه علیه رژیم صهیونیستی" درآید؟
گرچه هیچ‌کدام از انگیزه‌های فوق را نمی‌توان کاملاَ منتفی دانست، اما از دیرباز در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی این درک وجود داشته که تیرگی همزمان رابطه با دو کشور عربی مهم، یعنی عربستان سعودی و مصر، اثراتی منفی بر مناسبات تهران با کل جهان عرب و با منطقه دارد. در همین حال، و در شرایطی که میان ریاض و قاهره رقابتی آشکار و پنهان بر سر میزان اقتدار و نفوذ در منطقه در جریان است، این درک در جمهوری اسلامی بی‌طرفدار نیست که شاید بتوان تیرگی مناسبات ایران با عربستان را به انگیزه‌ای برای ترغیب مصر برای بهبود مناسباتش با تهران بدل کرد.
ولی با توجه به مسائل و مشکلات برشمرده‌شده در راه احیای مناسبات میان مصر و ایران، به نظر نمی‌رسد که دولت حسنی مبارک در شرایط فعلی چندان تمایلی به برقراری مجدد روابط رسمی با جمهوری اسلامی داشته باشد. ضمن این که در ایران نیز برخی محافل تندرو همچنان صلح میان مصر و اسرائیل را خیانت به جهان اسلام می‌دانند و از ترور انور سادات به عنوان یکی از مبتکران این صلح ابراز خشنودی می‌کنند. آنها نیز از مخالفان سرسخت احیای مناسبات میان دو کشورند.
مطرح‌شدن شرط و شروط‌های واقعی‌تر
در سال‌های گذشته، گهگاه مصر برداشتن نام خالد اسلامبولی، قاتل انور سادات، از یکی از خیابان‌های تهران را شرط برقراری رابطه با جمهوری اسلامی اعلام می‌کرد. ولی بسیاری از ناظران با توجه به مشکلات پیچیده میان دو کشور، تردید داشتند که این شرط دلیل واقعی امتناع مصر از تجدید رابطه با ایران باشد.
در شرایطی که ایران درگیر یک بحران سیاسی داخلی است و آن گونه که خود رهبران حکومت می‌گویند، این بحران به وجهه و اعتبار جمهوری اسلامی در منطقه ضربه زده است، حسنی مبارک شرایط را فراهم دیده که شرط عمده‌تری (عدم حمایت ایران از حماس و حزب‌الله) را برای احیای رابطه با ایران پیش بگذارد، شرطی که مشکلات میان دو کشور را بهتر بازتاب می‌دهد. ولی لازمه اجرای این شرط چرخشی اساسی در رویکردهای منطقه‌ای جمهوری اسلامی است که تحقق آن چندان آسان به نظر نمی‌رسد.
فرید وحیدی
تحریریه: بهمن مهرداد