توافق نهایی در نشست ان‌پی‌تی، در پی انتشار گزارش محرمانه آژانس
۱۳۸۹ خرداد ۱۲, چهارشنبه
آخرین کنفرانس بزرگ برای مرور و اصلاح این معاهده در سال ۲۰۰۵ برگزار شد که به شکستی سخت و ناامیدکننده انجامید و این نگرانی وجود داشت که نشست امسال هم نتیجه مشابهی داشته باشد و آینده این معاهده هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام و تردید باقی بماند، اما اقدام آژانس در انتشار گزارشی محرمانه پیرامون برنامه هسته‌ای ایران و اشاره به ناپدید شدن تجهیزاتی که می‌توانست برای تجزیه پلوتونیوم غنی‌شده (تا سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح) به کار رود، معادلات را تغییر داده و منجر به برانگیختن سوالات متعددی پیرامون میزان پای‌بندی ایران به مفاد ان‌پی‌تی شد.
مجله تایم در گزارشی به قلم ایبن هارل می‌گوید این اتفاق درست در زمانی رخ داده که عمل به مفاد ان‌پی‌تی از هر زمان دیگری ضروری‌تر و حیاتی‌تر است و اقدام آژانس منجر به اتحاد جامعه جهانی و اجماع کشورها خواهد شد. پس از این اقدام غیرمنتظره که تایم آن را «از پیامدهای چندجانبه‌گرایی در جامعه جهانی» می‌داند، سازمان ملل ابزارهای قانونی قدرتمندتری برای اعمال فشار بر کشورهایی خواهد داشت که مظنون به پنهان‌کاری در برنامه هسته‌ای خود هستند، کشورهایی نظیر سوریه، کره شمالی و ایران. وزیر امور خارجه فرانسه روز سه‌شنبه گفت انتشار گزارش آژانس، شورای امنیت سازمان ملل را وادار خواهد کرد که «هرچه سریع‌تر دور جدید تحریم‌ها علیه ایران را به تصویب برساند.» تایم می‌گوید با انتشار این گزارش روح تازه‌ای به معاهده ان‌پی‌تی دمیده خواهد شد.
ان‌پی‌تی، امنیت و صلح جهانی و چالش‌های پیش‌رو
شاید تعداد معاهدات پراهمیت مرتبط با امنیت جهانی، همچون معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) که در سال ۱۹۶۸ به تصویب رسید، به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد. این معاهده کمک می‌کند از جاه‌طلبی کشورهایی که طمع تصاحب تسلیحات هسته‌ای را در سر دارند جلوگیری شود و بر کشورهایی که تسلیحات هسته‌ای در اختیار دارند فشار وارد می‌کند که در جهت انهدام آنها گام بردارند.
هیات‌های نمایندگی کشورهای گوناگون در ماه مه امسال در شهر نیویورک گرد هم آمدند تا در نشستی یک ماهه به بررسی این معاهده بپردازند، اما نسبت به نتیجه‌بخش بودن آن تردیدهای جدی وجود داشت. بسیاری از کشورها از جمله آمریکا چاره‌ای جز عقب‌نشینی از مواضع سرسختانه خود و تن دادن به نسخه‌هایی رقیق‌تر از آنچه در ذهن‌شان بود نداشتند، اما آن‌طور که تایم می‌گوید این چانه‌زنی‌ها و عقب‌نشینی‌ها اجتناب‌ناپذیر بود، چون سند نهایی باید به امضای همه ۱۸۹ کشور عضو ان‌پی‌تی برسد و جلب موافقت همه آنها کار دشواری است.
کنفرانس سال ۲۰۰۵ در رسیدن به اجماع ناکام ماند چون کشورهای غیرهسته‌ای این احساس را داشتند که قدرت‌های هسته‌ای - به‌خصوص آمریکای دوران جرج بوش - به تعهدات خود در قبال خلع سلاح مطابق مفاد ان‌پی‌تی پای‌بند نیستند و این نکته‌ای بود که در مذاکرات امسال هم بارها مورد بحث قرار گرفت و در جریان این مذاکرات کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها از کشورهایی همچون فرانسه، انگلیس، چین، روسیه و آمریکا خواستند که متعهد شوند تا سال ۲۰۲۵ همه تسلیحات هسته‌ای خود را منهدم کنند. هند و پاکستان و اسرائیل از کشورهایی هستند که تسلیحات هسته‌ای در اختیار دارند، اما هنوز معاهده منع گسترش را امضا نکرده‌اند، کره شمالی هم در سال ۲۰۰۳ از ان‌پی‌تی خارج شد.
معاهده ان‌پی‌تی سه رکن اساسی دارد: خلع سلاح کشورهای مجهز به تسلیحات هسته‌ای، حصول اطمینان از منع گسترش این تسلیحات به کشورهای فاقد تسلیحات هسته‌ای و ترغیب کشورها به بهره‌گیری صلح‌آمیز و غیرنظامی از فناوری هسته‌ای. در کنفرانس بررسی این معاهده که ماه گذشته میلادی برگزار شد، اقدامات منسجمی انجام شد که می‌توان برای کمک به تحقق این سه هدف در آینده از آنها بهره گرفت.
جهان عاری از تسلیحات هسته‌ای؛ تلاش برای تحقق یک رویا
به گزارش تایم، در مورد ذکر نام اسرائیل در پیش‌نویس نهایی و ترغیب این کشور به پیوستن به ان‌پی‌تی هم بحث‌های بسیاری صورت گرفت، اما ایالات متحده با انجام آن مخالفت کرد. اشاره به نام اسرائیل بسیار مهم است چون اگر قرار باشد این کشور به ان‌پی‌تی بپیوندد باید از گسترش ذخایر تسلیحات هسته‌ای خود صرف‌نظر کند. پس از اعلام مخالفت آمریکا، در سند نهایی تنها بر «اهمیت پیوستن اسرائیل به ان‌پی‌تی» تاکید شد. اقدام آمریکا در پذیرش ذکر نام اسرائیل در سند نهایی، هیات نمایندگی ایران را شگفت‌زده کرد و آن‌طور که واشنگتن پست گزارش داد، آنها درخواست کردند که جلسه نهایی به تعویق بیافتد تا بتوانند با مقامات ارشد دولت متبوع خود تماس بگیرند و کسب تکلیف کنند.
باراک اوباما در سخنرانی معروف سال گذشته خود در پراگ، خطاب به جهانیان گفت که آمریکا می‌کوشد تا به رویای «جهان عاری از تسلیحات هسته‌ای» جامه واقعیت بپوشاند.
به اعتقاد گزارشگر مجله تایم، اعلام دست‌یابی به توافق در روز پایانی کنفرانس،اقدامی بی‌سابقه بود که نشان می‌دهد خبرهای خوشی در راه است. به اعتقاد وی «بسیاری از کشورها به نتیجه‌بخش بودن این ایده‌ها امیدوارند و به تحقق آن کمک خواهند کرد و بخش عمده‌ای از آن ناشی از سرمایه اجتماعی چشمگیر باراک اوباما است. سخنرانی او در پراگ نشان داد که می‌توان به این هدف دست یافت.»
EN/AJ