تعجب کنید، انسان هستید
"تعجب" یکی از خصوصیات احساسی انسان است. محققان آمریکایی با انتشار نتایج تحقیقات خود اعلام کردهاند که رابطهای جالب بین "تعجب" با "کمک به همنوع"، "از خودگذشتگی" و "تعاون" وجود دارد.
انسان کیست، انسانیت چیست؟ چه عواملی باعث میشوند که انسانیت یک انسان رشد کند و چه عواملی باعث میشود که یک انسان به پلیدترین موجود تبدیل شود؟ محققان آمریکایی در تحقیقات خود درباره "انسانیت یک انسان" دریافتهاند که رابطهای جالب بین "تعجب و حیرت" با "کمک به همنوع"، "ازخودگذشتگی" و "تعاون" وجود دارد.
تعجب یا حیرت، عکسالعملی احساسی در مواجهه با وضعیت، پدیده یا سخنی"غیرمنتطره" است. تعجب باعث تحریک و برهمخوردن آرامش درونی و افزایش و همچنین تقویت انگیزه میشود.
افلاطون و ارسطو هر دو بر تعجب و حیرت بهعنوان زیربنای فلسفه تاکید داشتهاند. افلاطون میگوید: «حیرت خاص جویندگان دانش است و فلسفه با همین حیرت آغاز میشود». (افلاطون و ارسطو در مدرسه آتن، اثری از رافائل)
یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر و اندیشمند آلمانی، "تعجب و حیرت" را عالیترین وضعیت انسانی میداند که به او "مرزهایش" را گوشزد میکند.
"تعجب و حیرت" باعث شد تا ناصرخسرو از شاعران بزرگ فارسی زبان که زندگیاش با جنگها و حوادث گوناگون همراه بود، از زبان عیسی مسیح تذکری بشردوستانه بدهد: عیسی به رهی دید یکی کشته فتاده / حیران شد و بگرفت به دندان سر انگشت / گفتا که کرا کشتی، تا کشته شدی زار؟ / تا باز که او را بکشد آنکه تو را کشت؟" (ناصر خسرو)
پاول پیف و تیم تحقیقاتی روانشناسان دانشگاه ارواین کالیفرنیا نتایج تحقیقات خود را در زمینه رابطه "تعجب و حیرت" با "کمک به همنوع"، "ازخودگذشتگی" و "تعاون" در"ژورنال شخصیت و روانشاسی جامعه" منتشر کردهاند.
روانشناسان در گام نخست برای یافتن رابطه "تعجب" و "ازخودگذشتگی" از دو هزار داوطلب خواستند تا میزان "تعجب و حیرت" خود را برآورد کنند. سپس در بین آنها "لاتاری" تقسیم کردند که شانس برنده شدن داشتند و از آنها خواستند در صورت تمایل مقداری از "لاتاریها" را به دیگران هدیه بدهند. نتیجه اینکه: آنهایی که میزان تعجبشان بیشتر بود لاتاریهای بیشتری به دیگران دادند.
در آزمایش بعدی برای داوطلبان فیلمهای کمدی یا بی محتوا و خستهکننده و برای بعضی از آنها هم فیلمهایی در زمینه پدیدههای شگفتانگیز به نمایش گذاشته شد. افرادی که از دیدن صحنههای فیلم تعجبشان برانگیخته شد، همانها بودند که در آزمایشهای بعدی در زمینه "جلب دوستی"، کمک به دیگران" و "مقبول بودن در گروه" رتبه بالاتری به دست آورده بودند.
به عقیده محققان عامل "تعجب و حیرت" منجر به کاهش وزن مشکلات شخصی و در نتیجه باعث رشد زمینههای کمک به دیگران در انسان میشود.
بهنظر پژوهشگران، برانگیخته شدن "تعجب و حیرت" انسان در یک وضعیت خاص، پدیده یا سخنی"غیرمنتطره" احساس "سهیم بودن در چیزی بزرگتر از یک فرد" را در شخص به وجود میآورد.
به گفته پاول پیف، عنصر "تعجب و حیرت" باعث میشود که انسان از خودمحوری خارج شود و دیگر خود را "مرکز ثقل دنیا" نداند.
تحقیقات روانشناختی که در گذشته صورت گرفته نیز ثابت کردهاند، افرادی که دارای روحیه "باز" هستند و "قابلیت سورپرایز شدن" دارند، کمتر خودمحور هستند.
یکی دیگر از موضوعات مورد توجه دانشمندان، تاثیر انواع پدیدههای تعجبانگیز بر میزان "کمک به همنوع"، "ازخودگذشتگی" و "تعاون" بوده است.
به گفته پاول پیف، هیچ فرقی نمیکند چه چیزی تعجب شخصی را برانگیزد. مهم این است که افرادی که از ظرفیت بالای برانگیخته شدن تعجب برخوردار هستند از تواناییهای "کمک به همنوع"، "ازخودگذشتگی" و "تعاون" نیز برخوردار هستند.
بهنظر میرسد میزان مشکلات شخصی با "سن و سال" رابطه مستقیمی داشته باشد، زیرا کودکان از قابلیت "تعجب و حیرت" بیشتری برخوردار هستند تا بزرگسالان.
آیا افزایش میزان "تعجب و حیرت" میتواند تاثیری در افزایش میزان کمک به همنوع در یک جامعه داشته باشد؟ به گفته پاول پیف، هرچه بر تعداد دفعات "تعجب و حیرت" یک انسان افزوده میشود، به همان میزان هم میل به "کمک به همنوع" افزایش مییابد.