بورس‌ها، موسسه‌ها ونهادهای پژوهشی

بسیاری از برندگان جایزه‌ی نوبل در سال‌های گذشته، کسانی هستند که درآلمان به دنیا آمده‌اند ولی در خارج از کشور به‌ویژه در ایالات متّحده‌ی امریکا زندگی می‌کنند. این مسئله که پژوهشگران و دانشمندان آلمانی، کشورهای دیگر را برای پژوهش به آلمان ترجیح می‌دهند، برای دست‌اندرکاران زنگ‌خطر را به صدا درآورده‌است. افزون بر مسئله‌ی فرار مغزهای آلمانی به خارج از کشور، جذب پژوهشگران خارجی هم در سال‌های گذشته با مشکل‌های فراوانی روبرو بوده است. محقّقان دیگر کشورها به دلیل مراحل پیچیده‌ی اداری (بروکراسی) و کمبود امکاناتی که پژوهشِ متناسب با معیارهای بین‌المللی را ممکن می‌سازند، انگیزه‌ای برای سفر به آلمان و پژوهش دراین کشورنداشتند. امّا برای متوقّّف‌کردن این روند منفی، تدابیری اندیشیده شده است. امروزه آلمان در بخش پژوهش بیش از پیش به سرمایه‌گذاری می‌پردازد. به‌گونه‌ای که سالانه تقریباً ۴۵ میلیارد یورو به بخش پژوهش و توسعه تعلّق می‌گیرد. آلمان نه تنها به سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش سامان می‌دهد، بلکه با قوانین تازه‌ی مهاجرت، به پژوهشگران خارجی و همراهان آنها شانس و انگیزه‌ی بهتری برای سفر به آلمان می‌دهد. در یک کلام: آلمان میخواهد به کارخانه‌ی تولیدکننده‌ی ایده‌های نو تبدیل گردد. آلمان که از نظر اقتصادی یکی از بزرگترین صادرکنندگان در جهان محسوب می‌شود، سال‌هاست که با برنامه‌های گوناگون در صدد واردات سلول‌های خاکستری است. اعطای بورس‌های گوناگون از سوی مراکز پشتیبانی کننده‌ی پژوهشگران، ارائه‌ی موضوع‌های تحقیقاتی جدید از سوی مؤسّسه‌های علمی و مراکز آموزش عالی و برنامه‌های ویژه‌ی دولت فدرال آلمان در این خصوص، بیش از پیش آلمان را به عنوان مرکزی ایده‌آل برای پژوهش در سطح جهان مطرح کرده‌است و پژوهشگران را به خود جذب می‌کند.

در آلمان بنیادهای گوناگونی به پژوهشگران رشته‌های گوناگون بورس اعطا می‌کنند.

بنیاد الکساندر فُن هومبُلدْت (Die Alexander von Humboldt-Stiftung)

این بنیاد که به اختصار(AvH) خوانده می‌شود، مهمترین نهاد اعطا کننده‌ی بورس به پژوهشگران خارجی است. این نهاد سالیانه با بورسیه‌کردن بیش از ۵۰۰ پژوهشگر خارجیِ دارایِ مدرک دکترا، برای آنان امکان اقامتی نسبتاً طولانی در آلمان با اهدافی پژوهشی را فراهم می‌کند. دانشمندان و پژوهشگران تمامی کشورها و تمامی رشته‌ها، می‌توانند از این بنیاد درخواست بورس کنند. دو برنامه‌ی اصلی این بنیاد برای پژوهشگران برجسته‌ی خارجی با مدرک دکترا عبارتند از:

اعطلی بورس‌های پژوهشی برای دوره‌های ۶ تا ۱۲ ماهه

اعطای بیش از ۱۰۰ جایزه‌ی پژوهشی در سال به محقّقان برجسته‌ی بین‌المللی به همراه اقامتی ۴ تا ۱۲ ماهه برای کار بر روی موضعی که پژوهشگر خود شخصاً برگزیده است.

انجمن ماکس پلانک (Max- Planck)

دانشمندان جوان و مستعد که در رشته‌ی خود راندمان با ارزشی داشته‌اند، می‌توانند از این مؤسّسه درخواست بورس نمایند. به این دانشمندان جوان این امکان داده می‌شود که در چهارچوب برنامه‌های پژوهشی که دوره‌ی آن‌ها تا ۵ سال هم می‌رسد، در مسیر دست‌یابی به نقش‌های کلیدی در رشته‌های علمی مورد نظر آموزش ببینند. این برنامه‌های پژوهشی به گروههای نسل جوان مستقل معروفند.

انجمن تحقیقات آلمان (DFG)

این انجمن با همکاری وزارت امورخارجه‌ی آلمان، با برنامه‌هایی ویژه، برای پژوهشگران خارجی، با سفرهای تحقیقاتی، شرکت در کنگره‌های گوناگون و سخنرانی‌ها، امکان ارتباط با پژوهشگران و دانشمندان سایر کشورها را فراهم می‌کند.

مؤسّسه‌ی تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD)

این مؤسّسه هم با ارائه‌ی برنامه‌هایی گوناگون از فعّالیّت‌های پژوهشی دانشجویان دکترا و فوق دکترا پشتیبانی می‌کند.

مؤسّسه‌ها و نهادهای پژوهشی در آلمان

آلمان سرزمین مخترعان و پژوهشگران است. دانشمندان آلمانی در سراسر دنیا از شهرت بسیار خوبی برخوردارند. بسیاری از پژوهشگران خارجی امروزه در آلمان در رشته‌های گوناگون به تحقیق می‌پردازند. پژوهش در آلمان هم در دانشگاه‌ها و هم در مؤسّسه‌های دیگر که خارج از دانشگاه‌ها فعّال‌ند، انجام می‌شود. فراوانی مؤسّسه‌های پژوهشی و نهادهای پشتیبان‌کننده‌ی پژوهش و پژوهشگران، یکی از مشخّصه‌های مهم فضای تحقیقاتی در آلمان است. با همکاری تنگاتنگ بین مراکز آموزش عالی وبخش‌های اقتصادی، امکان تحقیقات بنیادی و کاربردی در آلمان میسّر می‌گردد. برخی ازسازمانهای علمی دولتی که مکمّل دانشگاه‌ها در زمینه‌های پژوهشی هستند، عبارتند از:

Die Max- Plank- Gesellschaft انجمن ماکس پلانک

Die Hermann von Helmholtz- Gemeinschaftانجمن هرمان فُن هلم هُلتز

Die Fraunhofer-Gesellschaftانجمن فرائِن هُفِر

Die Leibniz- Gemeinschaftانجمن لایب نیتس

Die deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG)انجمن تحقیقاتی آلمان l

مراکز آموزش عالی

اصل مهم در دانشگاه‌های آلمان، اصل یکپارچگی آموزش و پژوهش است. دانشگاه نه تنها مکانی برای آموزش بلکه همزمان مکانی است برای پژوهش.

دولت ویا نهادهای گوناگون، در چهارچوب قرارداد، امکانات مالی در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌دهند. علاوه بر این، مراکز آموزش عالی علمی می‌توانند برای انجام پروژه‌های پژوهشی ویژه (SFB) از جامعه‌ی تحقیقاتی آلمان (DFG) درخواست کمک مالی کنند.برای پیش‌برد پروژه‌های پژوهشی ویژه (SFB) معمولاً دوره‌های ۱۲ ساله در نظر گرفته می‌شود. این پروژه‌ها از سوی

دولت فدرال و ایالت‌ها حمایت مالی می‌شوند. مؤسّسه‌های پژوهشی غیر وابسته به دانشگاه هم می‌توانند با این پروژه‌ها همکاری کنند.

انجمن فراوئن هُفِر

که در سال ۱۹۴۹ تأسیس شده است، به انجام تحقیقات کاربردی به منظور بهره‌گیری مستقیم سازمانها و جامعه از نتایج تحقیقات، می پردازد.

اهداف این انجمن:

پژوهش در زمینه‌های عملی: این انجمن پژوهش‌هایی را در چهارچوب قرارداد برای بخش صنعت، سازمان‌های خدماتی و بخش دولتی انجام می‌دهد. مشتریان بخش‌های اقتصادی با این‌گونه قراردادها به این انجمن مأموریّت می‌دهند، برای آنان راه‌حل‌هایی برای مشکلات تکنیکی و یا سازمانی بیابد. این انجمنهمچنین راهکارهایی را برای رویارویی با مشکلات اقتصادی و اجتمایی که در سال‌های آینده پیش خواهند آمد، پیشنهاد می‌کند.هدف اصلی از پژوهش‌های این سازمان، انتقال دانش به‌روز به بخش عملی و کاربردی است.

این انجمن همچنین برای دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها امکان ادامه‌ی آموزش در قالب کارهای پژوهشی با زمینه‌های کاربردی را فراهم می‌نماید.

در چهارچوب برنامه‌های تکنولوژی اتّحادیّه اروپا این انجمن در کنسرسیوم‌های صنعتی در یافتن پاسخی برای پرسش‌های تکنیکی کمک می‌کند.

در حال حاضر ۸۰ مؤسّسه‌ی پژوهشی پراکنده در سراسر آلمان و شعبه‌هایی در اروپا، امریکا و آسیا زیر نظر این انجمن به فعالیّت می‌پردازند. بودجه‌ی سالانه‌ی این انجمن بالغ بر یک میلیارد یورو می‌باشد و ۱۲۷۰۰ نفر در ارتباط با این مؤسّسه به کار مشغولند.

انجمن هِرمان فُن هِلم هُلْتْز Hermann von Helmholtz

این انجمن با مراکز پژوهشی متعدّدی که در اختیار دارد، یکی از بزرگترین سازمان‌های علمی در آلمان محسوب می‌شود. ۲۴۰۰۰ کارمند این سازمان در زمینه‌های علمی ـ تخصّصی در حوزه‌های گوناگون فعّلیّت می‌کنند. در مراکز پژوهشی این سازمان از طریق بررسی سیستمهای پیچیده، به شناسایی و پیشنهاد راه‌حل برای موضوعات حاد اجتماعی، علمی و اقتصادی پرداخته می‌شود.

زمینه‌های پژوهشی این سازمان:

• ساختار
• مادّه کره‌ی زمین و محیط زیست
• حمل و نقل و فضا
• سلامتی
• انرژی تکنولوژی کلیدی

این سازمان برای اعضای خود زمینه را برای مبادله‌ی تجربه و اطّلاعات فراهم می‌کند و هماهنگی‌های لازم را برای فعالیّت‌های

آنان در بخش پژوهش و توسعه به عمل می‌آورد. افزون بر این، این سازمان همکاری بسیار نزدیکی با مراکز آموزش عالی دارد.

انجمن ماکس پلانک

این انجمن بیشتر در زمینه‌های پژوهش‌های بنیادی فعّال است. انستیتوهای این مؤسّسه در سطح بین‌المللی از اعتبار خاصی برخوردارند. از آغاز فعّالیّت این موسّسه در سال ۱۹۴۸ تا کنون ۱۵ پژوهشگر عضو ماکس پلانک موفّق به دریافت جایزه‌ی نوبل شده‌اند.

این انجمن با داشتن تقریباً ۸۰ مؤسّسه، تحقیقات پایه‌ای در زمینه‌های علوم انسانی و طبیعی انجام می‌دهد. پژوهش‌های پایه‌ای این انجمن در زمینه‌های زیر انجام می‌شوند:

این انجمن با داشتن تقریباً ۸۰ مؤسّسه، تحقیقات پایه‌ای در زمینه‌های علوم انسانی و طبیعی انجام می‌دهد. پژوهش‌های پایه‌ای این انجمن در زمینه‌های زیر انجام می‌شوند:

• در زمینه‌های بیولوژی و پزشکی
• در زمینه‌ی شیمی، فیزیک و تکنیک
• در زمینه‌ی علوم انسانی

در اثر همکاری این انجمن با دانشگاه‌ها " مدرسه‌های تحقیقاتی بین‌المللی ماکس پلانک" به وجود آمده‌اند. این مدرسه‌ها با برنامه‌هایی از قبیل پشتیبانی از دانشجویانی که قصد تحصیل در دوره‌های دکترا را دارند، به گسترش فعالیّت خود در زمینه‌ی همکاری‌های بین‌المللی می‌پردازد. دست‌کم نیمی از امکانات مالی این انجمن به متقاضیان خارجی تعلّق می‌گیرد.

انجمن لَیب نیتس (Leibniz)

انجمن لَیب نیتس ائتلافی است از ۸۰ انستیتو و با مراکز آموزش عالی، بخش صنعت، نهادهای سیاسی و دولتی همکاری نزدیک دارد. انستیتوهای این انجمن در سطح بین‌المللی به پژوهش‌های پایه‌ای با ویژگی‌های کاربردی می‌پردازند.

برخی از زمینه‌های گوناگون پژوهشی این انجمن عبارتند از:

- علوم انسانی

- علوم اجتماعی و اقتصادی

- علوم ریاضی، طبیعی و مهندسی

- مسائل زیست محیطی

هدف این انجمن از پژوهش در زمینه‌های گوناگون، یافتن راه‌‌کارهایی برای رویارویی با مسائل گوناکونی است که پژوهشگران هم امروزه با آن روبرو هستند وهم به عنوان مشکلات آینده دیده می‌شوند. بسیاری از انستیتوهای Leibniz برای حلّ مشکلاتی که جامعه با آن روبرو بوده، پایه‌گذاری شده‌اند.

انجمن تحقیقاتی آلمان (DFG)

این انجمن از فعالیّت‌های پژوهشی در مراکزآموزش عالی آلمان و مؤسّسه‌های پژوهشی دولتی پشتیبانی می‌کند. مراکز آموزش عالی آلمان می‌توانند برای پژوهش در زمینه‌های تحقیقاتی ویژه Sonderforschungsbereiche (SFB) از این سازمان کمک بگیرند.

در این انجمن دانشمندان بر روی موضوع‌های پژوهشی پیچیده و پرهزینه به کار مشغولند.

برای پژوهش در زمینه‌های تحقیقاتی ویژه معمولاً دوره‌ای ۱۲ ساله در نظر گرفته می‌شود و دولت فدرال و همچنین ایالت‌ها از این پروژه‌های پرهزینه‌ی دراز مدّت پشتیبانی میییییی‌کنند. به‌این ترتیب امکان پژوهش درازمدّت در دانشگاه‌ها و پشتیبانی از پژوهشگران جوان با وجود کمبود بودجه‌های تحقیقاتی، امکان‌پذییر می‌شود. موضوع‌های پژوهشی (SFB) بسیار گوناگون‌اند. (SFB)می‌تواند همچنین مؤسّسه‌های پژوهشی غیر دانشگاهی و بخش صنعت و اقتصاد را هم در پروژه‌های خود شریک کند واز سوی دیگر با سایر مراکز آموزش عالی و مؤسّسه‌های پژوهشی و همچنین با پژوهشگران دیگر کشورها ارتباط برقرار کند. در حال حاضر (DFG) از ۳۰۰ پروژه‌ی در زمینه‌های تحقیقاتی ویژه پشتیبانی می‌کند و سالانه با آغاز به کار ۲۵ پروزه‌ی جدید، که جایگزین پروژه‌های پایان یافته می‌شوند، موافقت می‌نماید.

فرهنگستان علوم آلمان

در آلمان به دلیل وجود سیستم فدرالی، انجمنی به عنوان" فرهنگستان ملی علوم" وجود نددددارد. اما به‌جای چنینن انجمنی، اتّحادیّه‌ی فرهنگستان‌های علوم آلمان" پایه‌گذاری شده که ترکیبی است از هفت فرهنگستان مختلف است. مقرّ اصلی این اتّحایّه در شهر ماینز است. این فرهنگستان‌ها در مجموع بیش از ۱۴۰۰ عضو دارند.

این فرهنگستان‌‌ها موظّف به پیشبرد پروژه‌های پژوهشی از طریق همکاری‌های میان‌رشته‌ای هستند.

نام‌های هفت فرهنگستان علوم آلمان:

فرهنگستانِ علومِ نُردْراین‌ـ وِست‌فالِن در دوسلدُرف

Nordrhein-Westfälische Akademie der Wissenschaften Die

فرهنگستان علوم برلین‌ـ بِراندِن‌بورگ

Berlin-Brandenburgische Akademie der WissenschaftenDie
فرهنگستان علوم بایرن در مونیخ

Bayerische Akademie der WissenschaftenDie

فرهنگستان علوم ساکسن در لایپزیگ
Sächsische Akademie der Wissenschaften zu LeipzigDie

فرهنگستان علوم هایدلبرگ
Heidelberger Akademie der Wissenschaften Die

فرهنگستان علوم گُتینگِن
Akademie der Wissenschaften zu GöttingenDie

فرهنگستان علوم و ادبیّات در ماینز

Akademie der Wissenschaften und der LiteraturDie

این فرهنگستان‌ها پلی میان دانش و جامعه هستند و از سوی دیگر همکاری‌های علمی در سطح بین‌المللی را برنامه‌ریزی می‌کنند. این فرهنگستان‌ها از سوی ایالت‌ها پشتیبانی مالی می‌شوند.

اتّحادیّه‌ی فرهنگستان‌های علومِ آلمان

نشانی:

Geschwister-Scholl-Straße 2
55131 Mainz

تلفن: ۰۰۴۹۶۱۳۱۲۱۸۵۲۸۱۰

نمابر: ۰۰۴۹۶۱۳۱۲۱۸۵۲۸۱۱

E-Mail:

uaw@mail.uni-mainz.de
www.akademienunion.de