آیا با درگذشت آمانو رفتار آژانس در قبال ایران تغییر می‌کند؟
۱۳۹۸ تیر ۳۱, دوشنبه
یوکیا آمانو، در یک دهه ریاست آژانس بینالمللی انرژی اتمی نقشی مهم در قبال ایران بازی کرد. او هم با گزارش‌اش از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سال ۱۳۸۸ به شورای امنیت سازمان ملل، کلید تحریم‌های گسترده را زد، و هم پس از یک گزارش پرحاشیه و توافقی پنهانی با ایران در سال پیش از به ثمر رسیدن توافق هسته‌ای میان ایران و ۵+۱ راه را برای برجام گشود.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
آمانو پس از روی کار آمدن دولت ترامپ نیز از حامیان برجام باقی ماند و تا آخرین گزارش خود (حتا پس از این‌که ایران مرز غنی‌سازی و ذخایر خود را افزایش داد) بر پایبندی ایران به تعهداتش در قبال توافق هسته‌ای تاکید کرد.
برخی او را به سیاسی‌کاری و چشم بستن بر نقاط مبهم برنامه هسته‌ای ایران متهم می‌کنند. برخی معتقدند از آنجا که بودجه اصلی این موسسه از سوی آمریکا تامین می‌شود، نهایتا آژانس نیز سمت و سویی غیر از ایستادگی بر فاکت‌ها و راستی‌آزمایی ممکن است در پیش گیرد.
بهروز بیات، کارشناس مسایل اتمی در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی درباره روش آژانس در قبال ایران و فقدان آمانو در راس آن می‌گوید: «در این لحظه حساس درگذشت آقای آمانو تاثیر مثبتی نخواهد داشت. او از بنیان‌گذاران توافق هسته‌ای و از مدافعین سرسخت برجام بود. جانشینان او رافائل گروسی، از آرژانتین و کرنل فیروتا، از رومانی از معاونان آقای آمانو هستند، اما پیش‌بینی این‌که تا چه حد مسیر او را ادامه دهند، ساده نیست. جانشین او را شورای حکام تعیین می‌کند و انتخاب در شورای حکام پیچیدگی‌های خود را دارد. هم‌چنانکه خود آقای آمانو نیز پس از شش دور انتخاب شد.»
به باور بهروز بیات با توجه به این پیچیدگی‌ها آژانس پس از این هم احتمالا همان مسیر آمانو را ادامه خواهد داد، زیرا: «ترکیب شورای حکام طوری است که سیاست آقای ترامپ نمی‌تواند در آنجا اکثریت را به دست آورد. مگر این که جمهوری اسلامی به سیم آخر بزند و با اروپایی‌ها هم دربیفتد.»
سوال دیگر این است که تصمیمات، بازرسی‌ها و گزارش‌های آژانس بینالمللی انرژی اتمی از این بازرسی‌ها تا چه اندازه تحت تاثیر سیاست و توازن قوای بینالمللی است و تا چه اندازه بر مبنای "راستی‌آزمایی" به لحاظ حرفه‌ای و فنی؟
بهروز بیات می‌گوید: «این بستگی به شرایط دارد. آنچه که در رسانه‌ها پس ازانتخاب آقای آمانو درز کرد (به طور مشخص در روزنامه گاردین) این بود که او پس از وعده‌هایی که داده بود که در جهت سیاست‌های آمریکا حرکت کند و در آغاز هم این کار را کرد، موفق شد به ریاست آژانس برسد. منتهی همین آقای آمانو در دوره ریاست خود تحول بزرگی پیدا کرد. به نظر من آمدن آقای آمانو یعنی شکستن مدرسه‌ای که من اسمش را می‌گذارم "مدرسه سوئدی" در آژانس بینالمللی انرژی اتمی. زیرا سیاستمداران این مدرسه مدت‌ها ریاست آژانس را بر عهده داشتند و آقای البرادعی هم به نوعی به این مدرسه تعلق داشت. اما آقای آمانو بر بسیاری موضوعات در مورد ابعاد نظامی هسته‌ای ایران انگشت گذاشت که در دوره البرادعی به بایگانی سپرده شده بودند و مختومه اعلام شده بودند.»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
به گفته این کارشناس، در نتیجه همین سیاست بود که آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سال ۲۰۰۹ گزارشی ارائه داد که نتیجه آن قطعنامه‌های متعدد، از جمله قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل و تحریم ایران بود. او می‌گوید «در مقابل، او در به ثمر رسیدن برجام نقش بسیار برجسته‌ای بازی کرد و در آنجا بود که می‌شد تحول بزرگی را در رفتار آقای آمانو دید.»
البته در دوره یاد شده سیاست کشورهای اروپایی و آمریکا که به شدت خواهان رسیدن به یک توافق با ایران بودند نیز نقش مهمی بازی کرد.
بهروز بیات درباره این شبهه که سایه سیاست بر آژانس سنگین‌تر است یا کار حرفه‌ای، می‌گوید که آژانس بینالمللی انرژی اتمی یک سازمان حرفه‌ای‌ست، «به این معنا که فاکت‌ها در فعالیت این نهاد اهمیت دارد و نمی‌تواند آنها را به کلی از نظر دور بدارد. منتهی تا چه حد فاکت‌ها موثر باشد و تا چه اندازه سیاست، بستگی به ریاست وقت این سازمان دارد و اطرافیان او. در حقیقت آمانو در طول دوره ریاستش هرچه بیشتر از سیاست به سمت فاکت‌ها و واقعیت‌ها چرخید.»
به نظر این کارشناس، یوکیا آمانو در مورد گزارش از پارچین، پیش از توافق هسته‌ای که پرحاشیه شد، نیز «به نفع حل مشکل و برپایی برجام حرکت کرد و این از کارهای بسیار با اهمیت» او بود. او می‌گوید: «به نظر من او با توجه به حساسیت جمهوری اسلامی به واقعیت‌هایی که لازم داشت، دست یافت، بدون این‌که آنرا بر در و دیوار علم کند. این یک حساسیت دیپلماتیک بود.»
فعالیت‌های بی‌سر و صدای آژانس
بهروز بیات در مورد فعالیت‌های آژانس به نکته‌ای با اهمیت اشاره می‌کند و آن این که این نهاد برخلاف اسم خود تمرکز خود را بیشتر کاربردهای غیرانرژتیک گذاشته است. مثلا در بخش پزشکی و کشاورزی و صنعت. به عبارتی «آژانس در این بخش‌ها همیشه فعالیت داشته ولی این چیزی نیست که جلب توجه کند. این آژانس هرچه جلوتر می‌رود به سمت کاربردهای غیر انرژی هسته‌ای حرکت کرده است.»
او در این رابطه به گذشته خود آمانو و کشوری که از آن می‌آید نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیشتر فعالیت‌های خود آقای آمانو نیز معطوف به خلعسلاح، به ویژه خلعسلاح هسته‌ای بود و این با توجه به صدماتی که ژاپن از انرژی هسته‌ای خورده در گذشته خورده قابل درک است.»