وايمار، شهری با دو چهره
۱۳۸۸ خرداد ۱۶, شنبه
شهر وایمار در ایالت تورینگن، یکی از ایالت‌های شرقی آلمان قرار دارد. این شهر با سابقه‌ی تاریخی بسیار طولانی بويژه در دو سده‌ی اخیر شاهد حوادث فرهنگی و سیاسی بسیاری بوده و جای ويژه‌ای در تاریخ کشور آلمان برای خود بازکرده است. از یکسو بزرگانی مانند گوته و شیلر در این شهر زندگی کردند و از سوی دیگر اردوگاه مرگ بوخن‌والد در نزدیکی وایمار یادآور دوران دیکتاتوری نازی‌ها و کشتار هزاران نفر در این منطقه است.
جمعیت وایمار امروزه به حدود ۶۲هزارنفر می‌رسد. ده سال پیش، این شهر به‌عنوان پایتخت فرهنگی اروپا انتخاب شد. در تاریخ سیاسی معاصر آلمان، نام وایمار با انقلاب سال ۱۹۱۸ میلادی پیوند خورده است. اولین قانون اساسی آزاد آلمان در سال ۱۹۱۹ میلادی توسط مجلس ملی این کشور در وایمار به تصویب رسید.
تأسیس اولین جمهوری دموکراتیک در آلمان"
جمهوری تازه تاسیس‌شده به نام «جمهوری وایمار» فقط چهارده‌سال به طول انجامید و در سال ۱۹۳۳ توسط حکومت دیکتاتوری ناسیونال‌سوسیالیست‌ها به پایان رسید. در این زمان رژیم نازی‌ها تمام احزاب موجود را ممنوع اعلام کرد و نهال آزادی کاشته‌شده به خشکی گرایید. این جمهوری اولین جمهوری دموکراتیک بعد از جنگ جهانی اول در آلمان محسوب می‌شود. مقبره‌ی نویسندگان قانون اساسی هنوز در این شهر باقی است.
وایمار، شهر ادیبان و هنرمندان
وایمار، از جمله شهرهای دیدنی آلمان است که سالانه هزاران گردشگر خارجی را به خود جلب می‌کند. علاوه بر آن در تمام طول سال وایمار مورد بازدید هزاران گروه دانش‌آموزان از مدارس مختلف سراسر آلمان نیز قرار می‌گیرد. گرت روسپیلد، مربی امور تربیتی و کارشناس زبان و ادبیات آلمانی در مورد علت این علاقمندی و توجه به وایمار معتقد است:
«وایمار شهر ويژه‌ای‌ست. شهری کوچک با معنای بزرگ فرهنگی و سیاسی در تاریخ آلمان. اگر من دانش‌آموزان را به وایمار می‌برم، برای این است که از یکسو آنان را با تاریخ فرهنگ آلمان آشنا کنم که با نام‌هایی چون گوته و شیلر، آهنگسازهایی مانند باخ و فرانتس لیست، هنرمندان و معماران بزرگ و همچنین فیلسوفانی مانند نیچه مربوط است. و از سوی دیگر معنای تاریخی و سیاسی این شهر را برای دانش‌آموزان روشن کنم که نه تنها به تاریخ آلمان و تشکیل جمهوری آلمان مربوط است، بلکه متاسفانه همچنین به اردوگاه کار اجباری "بوخن والد" در اتزبرگ در هشت کیلومتری این شهر ارتباط دارد. این اردوگاه از سوی حکومت نازی‌ها در آلمان مورد استفاده قرار گرفت و در آن حدود ۵۶ هزار نفر از یهودیان و مخالفان به قتل رسیدند.»
دو چهره فراموش نشدنی وایمار
وایمار دارای دو چهره‌ی فرهنگی ادبی درخشان از یکسو، و خاطرات تاسف‌آور تاریخ آلمان دوران حکومت دیکتاتوری نازی‌ها از سوی دیگر است. تناقضی که در اماکن بجامانده به‌عنوان یادگارهای تاریخی در این شهر به‌چشم می‌خورند، بیانگر واقعی تاریخ پرتلاطم این ایالت و آلمان است.
در وایمار آثاری تاریخی موجودند که بخشی از تاریخ فرهنگی آلمان و اروپا را تشکیل می‌دهند. اغلب نزدیکی این آثار تا حدی است که می‌توان با پای پیاده از یک محل تا محل دیگر رفت و از بخشی از تاریخ فرهنگ آلمان بازدید کرد. در واقع تمامی شهر مانند موزه‌ای دیدنی است. در قرن هجده میلادی بود که غنای فرهنگی وایمار به اوج خود رسید.
سابقه تاریخی فرهنگی
در آلمان، دولت مرکزی ـ مانند آنچه در فرانسه یا در ایران قدیم وجود داشته ـ حکومت نکرده و ایالت‌های مختلف توسط حکمرانان گوناگونی اداره می‌شدند. در شروع قرن هجدهم میلادی، تقریبا دویست‌سال پیش، بعد از مرگ ارنست آگوست دوک ایالت زاکسن وایمار آیزن باخ، همسر وی، آنا آمالیا (۱۷۳۰-۱۸۰۷) تا زمانی که پسرش به سن قانونی برسد، خود بر مسند حکومت این ایالت نشست، ایالتی که شهر وایمار در آن واقع بود.
با تلاش وسیع این زن بود که در مدت بیست‌سال وایمار رونق فرهنگی خود را به‌دست آورد. آنا آمالیا و بعدها پسرش کارل اگوست (۱۷۶۰-۱۸۳۵)، که به سنت فرهنگی وایمار وفادار ماند، از فیلسوفان، آهنگسازان و ادیبان آلمانی دعوت کردند تا به وایمار بیایند و در این شهر زندگی کنند. از جمله‌ی آنان گوته شاعر و نویسنده و ادیب نامی آلمانی بود. از دیگر شخصیت‌های بزرگ ادبی و فرهنگی و هنری آلمان که مدت زمانی از زندگی خود را در وایمار بسربردند، می‌توان از شیلر، باخ، نیچه، ریلکه و همینطور فرانتس لیست آهنگساز معروف مجاری، آدام میکیوویچ نویسنده‌ی لهستانی، پوشکین شاعر روسی و غیره نام برد. در این شهر است که یوهان سباستین باخ آهنگساز معروف آلمانی از سال ۱۷۰۸ تا ۱۷۱۷ میلادی زندگی کرد.
بزرگان ادب و هنر آلمان در وایمار
امروزه بیشتر بازدیدکنندگان وایمار در این شهر به‌دنبال نام گوته هستند. گوته به‌عنوان نابغه‌ی ادبی، شاعر و نویسنده و ادیب آلمانی از سال ۱۷۹۲ تا زمان مرگش ۱۸۳۲ میلادی در این شهر زیست. اثر معروف او به‌نام «فاوست» در وایمار به رشته‌ی تحریر درآمد. سالانه حدود دویست‌هزار نفر از خانه‌ی او در پارک گوته در وایمار دیدن می‌کنند. موزه‌ی ملی گوته که در کنار این خانه واقع است با کمک «بنیاد کلاسیک وایمار» محل جمع‌آوری آثار هنری‌ست.
شیلر شاعر، نویسنده و درام‌نویس معروف آلمانی هم چندسال در این شهر زندگی کرد. «ویلهلم تل» اثر معروف او هم در وایمار به روی صحنه رفت. او به همراه دوستش گوته شهر وایمار را به مرکزی برای تبادل ادبی و فرهنگی تبدیل کرد. آنها سبک ادبی کلاسیک را در وایمار پایه‌گذاری کردند. ده‌سال بعد از مرگ گوته، فرانتس لیست آهنگساز و پیانیست معروف مجاری نیز برای زندگی به وایمار آمد و علاقمندان به موسیقی را به دور خود جمع کرد. دوره‌ی زندگی طولانی گوته در وایمار به‌عنوان «دوره‌ی طلایی» و دوره‌ی زندگی فرانتس لیست به‌عنوان «دوره‌ی نقره‌ای» تاریخ وایمار معروف است.
تشکیل گروه هنری «باوهاوس» در وایمار
تعدادی از معماران و نقاشان معروف این دوره مانند پائول کلی، کاندینسکی، فاینیگر و غیره گروه هنری «باوهاوس» را در سال ۱۹۱۹ میلادی در این شهر بنیان نهادند. این گروه در نقاشی و معماری سبک جدیدی را پایه‌گذاری کرد. کتابخانه‌ی بزرگ قدیمی این شهر با ساختمان معماری «روکوکو» بنام «آنا آمالیا» مرکزی برای ادبیات و هنر معماری‌ست.
امروزه وایمار با برگزاری نمایشگاه‌ها و اجرای فستیوال‌های تئاتر و سخنرانی‌ها و دعوت از هنرمندان و موسیقی‌دانان سعی در حفظ سنت تاریخی و فرهنگی خود دارد. این امر بويژه از زمانی بیشتر شده است که وایمار به‌عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۱۹۹۹میلادی انتخاب شد.
حافظ و گوته
در وایمار بنای یادبودی در پارک گوته وجود دارد که نشان‌دهنده گفت‌وگوی فرهنگ‌هاست. این بنا شامل دو کرسی بزرگ از مرمر است که جایگاه نمادین دو ادیب برجسته گوته و حافظ محسوب می‌شود. گوته در اثر معروف خود دیوان غرب و شرق حافظ را بسیار ستوده است. به روی زمین در کنار این دو جایگاه اشعار حافظ با خط فارسی به روی لوحه‌ای فلزی در کنار اشعار گوته به چشم می‌خورند.
عمری‌ست تا به راه غمت رو نهاده‌ایم
روی و ریای خلق به یکسو نهاده‌ایم
طاق و رواق و مدرسه و قال‌وقیل علم
در راه جام و ساقی مه‌رو نهاده‌ایم
همچنان بدان نرگس جادو سپرده‌ایم
همدل بدان دو سنبل هندو نهاده‌ایم
عمری گذشت تا به امید اشارتی
چشمی بدان دو گوشه‌ی ابرو نهاده‌ایم
گفتی که حافظا، دل سرگشته‌ات کجاست؟
در حلقه‌های آن خم گیسو نهاده‌ایم
نویسنده: شیرین جزایری
تحریریه: بهرام محیی