مرکل و زنان
۱۳۹۹ آذر ۲, یکشنبه
او را در آغاز "دخترک کهل" می‌نامیدند، زیرا هلموت کهل، صدراعظم وقت مرکل جوان و بی‌تجربه در دنیای سیاست را به کابینه آورد. سپس آنگلا مرکل تبدیل شد به "مادر" ملت و قدرتمندترین زن جهان. اما خودِ صدراعظم آلمان به خودش چگونه می‌نگرد؟
مرکل خود درباره اینکه ۱۵ سال پیش به عنوان نخستین زن، قدرتمندترین نهاد دولتی آلمان را در اختیار گرفت، می‌گوید: "با یک گل بهار نمی‌شود" (ضرب‌المثل آلمانی: با یک چلچله تابستان نمی‌شود)؛ برای او مسئله کاملا امری واضح است و می‌افزاید: «این واقعیت، که من وجود دارم، را نباید با چیزی اشتباه گرفت که وجود ندارد.»
اما ادای سوگند آنگلا مرکل در مقام صدر اعظم آلمان در نوامبر ۲۰۰۵ واقعیتی پرصدا بود. این زن دموکرات مسیحی در آن زمان با یک کت تیره رنگ در برابر رئیس وقت پارلمان بوندستاگ آلمان، نوربرت لامرت، قرار گفت و سوگند خود را با این عبارت به پایان برد: "تا جایی که پروردگار مرا یاری کند".
دستاوردهای مرکل برای زنان چه بود؟
یاری‌رسانی اما پیش از مرکل، از سوی گرهارد شرودر، صدراعظمی با منش مردانه، آمده بود. در آن سال، پس از انتخابات پارلمانی آلمان، در میزگرد تلویزیونی دو شبکه پربیننده و سراسری آلمان که سران احزاب، ازجمله مرکل، در آن شرکت داشتند، شرودر که هنوز صدراعظم بود، با لحنی متکبرانه گفت: «جداً فکر می‌کنید حزب من پیشنهاد گفت‌وگو از سوی خانم مرکل را می‌پذیرد، که بیاید بگوید، می‌خواهد صدراعظم شود؟» شرودری که هنوز سرمست قدرت بود، سپس افزود: «به نظر من، همان بهتر که بگذاریم کلیسا در همان روستا بماند...»
در آن میزگرد تلویزیونی، مرکل ما مکثی توأم با تأمل، در حالی که حرف شرودر برایش کمی عجیب می‌نمود، بی‌آنکه کسی متوجه شود، کمی چشمانش را از سر شگفتی در حدقه چرخاند؛ اما چندی بعد حزب سوسیال دموکرات را به شرکت در کابینه کشاند. در پی این میزگرد نوربرت لامرت، رئیس پارلمان بوندستاگ آلمان، پس از ادای سوگند آنگلا مرکل در مقام صدراعظمی به او گفت: «شما نخستین زن برای ریاست دولت آلمان در انتخاباتی دموکراتیک هستید. این سیگنال پرتوانی است برای بسیاری زنان، و البته مطمئنا برای برخی مردان.»
اما مرکل برای زنان چه دستاوردی داشت؟ مسئله زنان تا چه اندازه در کانون توجه او بود؟ مرکل هرگز خود را یک فمینیست نخواند. هنگامی که در نشست زنانه سران کشورهای گروه ۲۰ در کنار ملکه هلند، ماکسیما، و دختر ترامپ، ایوانکا، در این باره از او می‌پرسند، مرکل نمی‌خواهد برچسب بخورد و می‌گوید: «تاریخ فمینیسم، تاریخی است که من با آن هم وجوه اشتراک دارم و هم افتراق. و من میل ندارم با لقبی خود را بیارایم که اصلا دارای آن نیستم.»
مرکل خود را "راهگشا"ی زنان می‌داند
اما مرکل خود را به نوعی یک "راهگشا" می‌داند، تنها به این دلیل که او کارکرد یک سرمشق را دارد. پیامی که او به دختران و زنان جوان می‌فرستد و در انگاره‌ای که از خود ارائه می‌دهد، این است که می‌خواهد بگوید: "شما می‌توانید دست یابید!" او در سال ۲۰۱۸ طی سخنانی به مناسبت "۱۰۰ سالگی حق رأی زنان" در مورد بیلان دستاوردهای تاکنونی برای زنان گفت: «دیگر در بسته نشد. اما هنوز گاهی وقت‌ها به نوعی پا را محکم لای جرز در می‌گذارند.» او اما به روشنی گفت که برای برابرحقوقی واقعی زنان و مردان، به ۱۰۰ سال دیگر نیاز نیست.
مرکل در مورد سیاست زنان، از همان آغاز رویکردی دوپهلو داشته است. او نخست مخالف سهمیه‌بندی برای زنان بود. او مخالف مقررات کاری نیمه‌وقت بود که چتر حمایتی برای تسهیل بازگشت زنان به شغل خود بود. هم‌زمان از طرح پرداخت کمک‌هزینه برای والدینی حمایت کرد که فرزندان خود را در خانه بزرگ می‌کنند. این طرح نمی‌توانست الگویی برای برابرحقوقی زن و مرد باشد، زیرا این فقط زنان هستند که در خانه می‌مانند و فرزندان را بزرگ می‌کنند. مرکل حتا از وزنه سیاسی خود برای همسان‌سازی دستمزد زن و مرد، در شرایط تخصص شغلی برابر، هزینه نکرد.
حزب دموکرات مسیحی برای زنان جذاب‌تر شد
اما صدراعظم مرکل با فرصت دادن به زنان، آنها را به جلو راند. او نخست راه اورزولا فن در لاین را برای وزارت دفاع هموار کرد و سپس او را بر صندلی ریاست کمیسیون اتحادیه اروپا نشاند. او آنه‌گرت کرامپ-کارنباوئر را برای کسب دبیرکلی حزب دموکرات مسیحی تشویق کرد و بدین گونه حزب را برای زنان جذاب‌تر ساخت.
آندرآس رینکه، گزارشگر خبرگزاری رویترز، از آغاز صدراعظمی مرکل، نظاره‌گر سیاست‌ها و کارکردهای اوست و از تلاش‌های بزرگ مرکل در زمینه حقوق برابر زن و مرد می‌گوید: «او در سفرهای خارجی همیشه تلاش کرده بر گرانیگاه‌هایی تکیه کند که مربوط به زنان بوده است.»
برای مثال، مرکل در عربستان سعودی از نخستین دانشگاه زنان دیدار کرد، در نیجر به خانه زنان رفت. او دختران دانشجو در کره جنوبی را تشویق کرد وارد سیاست شوند. مرکل اعتقاد عمیق دارد، جامعه‌هایی که زنان حرفی برای گفتن دارند، کارکرد بهتری نیز دارند؛ و در داخل و خارج کشور پیگیر این اعتقاد عمیق خود است.
نخستین حلقه مدیریت زنان
روش سیاسی پراگماتیستی و مصلحت‌گرایانه مرکل همواره به کمک او آمده است، به این معنا که او هرگاه خطایی را تشخیص داده، سریع سکان را به مسیری دیگر هدایت کرده است. در آغاز صدراعظمی مرکل، برای او کافی بود از شرکت‌ها خواسته شود، داوطلبانه زنان را به مقام‌های کلیدی مانند هیئت مدیره‌ها راه دهند. این توصیه اما بعدها دیگر برای مرکل کافی نبود، چنان که گفت: «حال مدام شرکت‌هایی دیده می‌شوند که مقیاس هدف خود را بر روی صفر گذارده‌اند.» و سپس افزود بود که تفاهم او برای این شرکت‌ها هم در حد "صفر" است.
نزدیک‌ترین حلقه مدیریت در دفتر صدراعظمی آلمان، زنان هستند: رئیس دفتر بئاته بائومان، رئیس برنامه‌ریزی اِوا کریستیان‌سن. اما سخنگوی او، اشتفان زایبرت، یک مرد است، همانند مردانی که سرپرستی دوایر دفتر صدراعظمی را برعهده دارند. رینکه خبرنگار رویترز می‌گوید: «شاید این تفاوت بزرگی است که او با اسلاف خود دارد، زیرا او میان جنسیت‌ها تفاوت قائل نیست.»
مرکل در مراحل پایانی مقام خود با دستی بازتر عمل می‌کند، چه در سیاست کرونا و چه در زمینه برابرحقوقی زن و مرد. او برابری در همه حوزه‌ها را رویکردی "منطقی" می‌خواند. هنگامی که در یک برنامه‌ی گفت‌وگو با شهروندان، خانمی مسن برای مرکل توصیف می‌کند که تا چه اندازه حس اعتماد به او دست می‌دهد از اینکه می‌بیند اطراف او را زنان قوی چه در خانه سالمندان یا در سیاست گرفته‌اند؛ و مرکل خشنود از این اظهارات می‌گوید: «وقتی زنان از جایگاه خود حرفی می‌زنند، حتما نباید چیز بدی باشد.» اوضاع کنونی آلمان چنین است و این امر بی‌ارتباط با مرکل نیست.