سقوط بازار بورس، آغاز یک رکود اقتصادی؟

تصمیم بانک مرکزی آمریکا

از چند روز پیش بازار شایعات در نیویورک و واشنگتن داغ بود. سوال اصلی این بود که آیا بانک مرکزی آمریکا برای واکنش نسبت به سقوط فاحش ارزش سهام در بازارهای بورس دنیا، کماکان منتظر اجلاس نوبتی خود در اواخر ژانویه خواهد ماند یا به واکنشی سریع دراین زمینه دست خواهد زد.

مدت‌ها بود که دست‌اندرکاران بازار بورس آقای بن برنانکه را مقصر اصلی بحران بانکی و مالی در آمریکا معرفی می‌کردند و معتقد بودند که او به ویژه ازتابستان گذشته، نسبت به این بحران توجه و واکنش لازم را نشان نمی‌دهد.

ولی روز سه‌شنبه، ۲۲ ژانویه به یک باره بانک مرکزی آمریکا تصمیم بزرگ و جنجال‌برانگیز خود را گرفت و در اقدامی کم‌سابقه نرخ پایه‌ بهره‌ بانکی را به یک باره هفتاد و پنج صدم درصد کاهش داد و به سه و نیم درصد رساند. پس از اعلام این تصمیم، کاهش ارزش سهام در بورس وال استریت در آمریکا به شدت بازارهای اروپا نرسید. از ظهر سه‌شنبه بورس نسبتاً رو به ثبات رفت، هر چند که کماکان در وضعیت منفی بود و ارزش سهام به سطح روزهای گذشته بازنگشت. کارشناسان شک ندارند که وضعیت کنونی بانک مرکزی آمریکا را واخواهداشت که سود مبنای بانکی را باز هم کاهش دهد.

تفاوت ارزیابی‌ها

اشتقان اشنایدر، از کارشناسان مالی دویچه‌بانک آلمان می‌گوید که آمار و ارقام مربوط به اقتصاد امریکا مطلوب به نظر نمی‌رسند، اما چندان نگران‌کننده هم نیستند. شانس گذار از وضعیت کنونی و گرفتار نشدن به یک رکود اقتصادی پنجاه پنجاه است. بن بارنکه، رئیس بانک مرکزی آمریکا نیز هفته‌ی پیش چنین نظری داشت و تآکید کرده بود که سقوط فاحش ارزش سهام را در چشم‌انداز نمی‌بیند.

ولی فعالان و دلالان بازار بورس درک و دیدگاه خاص خود را از ماجرا دارند. تنها تعداد کمی از آنها به اطمینا‌ن و خوشبینی‌های دست‌اندارکاران سیاست و بانک مرکزی که رکودی روی نخواهد داد باور دارند. به گفته‌ی اقتصاددان رویال بانک اسکاتلند، ژا ک کالیکس، « بازار بورس اینک برای بانک مرکزی اروپا نیز پیام روشنی فرستاده است. معنای این پیام این است که میان دست‌اندرکاران بازار بورس و مقامات اقتصادی در باره‌ی وضعیت اقتصادی و بروز یا عدم بروز رکود دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد.» بیان صریحتر این مضمون را در حرف‌های یک دلال بورس می‌توان دید که گفت: « برای من فرق نمی‌کند که اسم وضعیت کنونی رکود است یا چیز دیگری. مسئله اصلی این است که فعلاً میلیاردها دلار در بازار بورس نابود شده است.»

بحرانی که قابل پیش‌بینی بود

بسیاری از ناظران از حراج سهام در بازارهای بورس دنیا شگفت‌زده نشدند و آن را قابل پیش‌بینی می‌دانستند، زیرا بحران وام و بازار مسکن در آمریکا از مدت‌ها پیش شروع شده بود و همه می‌دانستند که دامنه‌ی این بحران نامشخص است و می‌تواند ابعاد گسترده‌ای به خود بگیرد. ولی در عین حال به سبب ارزش پایین دلار، صادرات آمریکا کماکان در رونق است و به رغم رسیدن نرخ بیکاری در این کشور به ۵ درصد، هنوز هم این نرخ پایین‌تر از میانگین‌ بیکاری در دهه‌ی گذشته کمتر است.

در حال حاضر اما بحران در آمریکا بسان مهره‌های دومینو در حال سرایت‌کردن از این شاخه‌ی اقتصادی به شاخه‌ی بعدی است. مدت‌ها بزرگترین اقتصاد دنیا به کمک تزریق‌های مالی سرپا نگه داشته شد تا این که بادبادک ترکید و بحران ناشی از وام‌های مسکنی که برای بازپرداختشان تضمین‌های کافی مطالبه نشده بود زنگ خطر را به صدا درآورد. از آن زمان، بحران به تدریج به کارت‌های اعتباری، وام‌های خرید اتوموبیل و هزینه‌ها و قبض‌های تلفن هم سرایت کرده و چشم‌اندازی هم برای پایان آن دیده نمی‌شود. مشکل اینجاست که اقتصاد آمریکا به میزان ۷۰ درصد به کنش‌ها و داد و ستدهای مصرف‌کنندگان عادی این کشور وابسته است، هیچ اقصاد دیگری در دنیا دارای این میزان وابستگی نیست.

بازارهای مالی اینک نگرانند که شوک بعدی گریبان عرصه‌های خاص‌تری همچون بیمه‌گران منابع مالی بانک‌ها را بگیرد. این بیمه‌ها قاعدتاً باید ضمانت و پشتوانه‌ای باشند برای زمانی که بانک‌ها از بازپس‌گیری وام‌های خود عاجز بمانند و دچار کمبود سرمایه بشوند، ولی خود این بیمه‌ها هم اینک به بحران دچار شده‌اند. کارشناسان بعید نمی‌دانند که این وضعیت مجموعاً ۸ هزار بانک آمریکایی را در معرض ورشکستگی قرار دهد.

آغاز یک چرخش مثبت؟

به هر حال بحران اعتماد بسیار گسترده شده است. بانک‌ها دیگر به سختی به یکدیگر وام می‌دهند و یا در برابر، ضمانت‌های محکمی طلب می‌کنند. بسیاری از سرمایه‌گذاران و خریداران سهام اینک با ترس و لرز منتظر گزارش فصلی وضعیت شرکت‌های آمریکایی‌اند. ترازنامه این شرکت‌ها و چشم‌انداز وضعیتشان در سال جاری عامل مهمی در تخمین چرخه‌ی اقتصادی آمریکاست. اولین گزارش‌ها و برآوردها چندان خوشایند به نظر نمی‌رسند.

در این میان، کاهش سود مبنای بانکی در آمریکا، اثرات معینی را بر بازارهای بورس دنیا و از جمله آسیا باقی گذاشته است. بازار بورس‌های سنگاپور و سئول روز چهارشنبه، ۲۳ ژانویه از همان ابتدای فعالیت شاهد افزایش ارزش سهام بودند، هر چند که در تایوان و شانگهای منحنی ارزش سهام همچنان منفی بود. کارشناسان تردید دارند که چرخش مثبت و نسبی کنونی پایدار بماند. به گمان آنها تنها یک کاهش دیگر سود مبنا در آمریکا شاید بتواند ثبات بازارهای مالی را به گونه‌ای مطمئن احیا کند.

ح / د پ آ، تاگس شاو