رقابت ناشران حرفه‌ای و تفننی و رفاقت كاغذ و كامپيوتر
۱۳۹۲ مهر ۲۲, دوشنبه
محل‌های دو نمايشگاه هانوفر و فرانكفورت در آلمان از نظر وسعت در سراسر جهان به ترتيب مقام‌های اول و دوم را اشغال كرده‌اند. مكانی كه هر سال به نمايشگاه جهانی كتاب فرانكفورت اختصاص می‌يابد، پس از نمايشگاه خودروها، بزرگترين جایی است که در آن نمایشگاهی برپا می‌شود. اين نمايشگاه امسال ۶۵ ساله شد، با این‌حال، به گفته‌ی سخنگوی مطبوعاتی آن، با استقبال شايانی كه امسال هم از آن شد، به اين زودی‌ها خيال بازنشستگی ندارد.
بيش از ۴۰۰ هزار علاقه‌مند از ۷۳۰۰ ناشر در نمايشگاه كتاب فرانكفورت ديدن كردند كه از ۱۰۰ كشور جهان به آلمان آمده بودند. تعداد كتابهای تازه‌چاپ به اندازه‌ای بود كه به گفته‌ی يكی از ميهمانان، دو عمر ۷۰ ساله نيز برای خواندن آنها كفايت نمی‌كند.
پديده‌های تازه‌ی ويژه‌ی امسال، يكی چادر مطالعه‌ی كودكان بود كه بزرگسالان را هم به سوی خود كشانده بود. در صحن نمايشگاه چادر بسيار بزرگی به چند بخش تقسيم شده بود: يك طرف بالش‌های راحتی با كتابهای كودكان و بزرگسالان بازديدكنندگان را به مطالعه و استراحت دعوت می‌کرد، در سوی ديگر نويسندگانی برای علاقه‌مندان از كتاب‌هایشان می‌خواندند يا كتاب شنيداری از بلندگو پخش می‌شد. در بخش ديگر بازديدكنندگان سر ميز چای و قهوه با يكديگر به گفتگو نشسته بودند. سخنگوی نمايشگاه اين كار را كشف امسال دانست و اطمينان داد كه از اين پس هر سال چنين چادری برپا خواهد شد.
امسال برای نخستين بار در تالار شماره‌ی ۵ بخش بزرگی را به نشر "تفننی" اختصاص داده بودند. نويسندگان موفقی مانند نله نويهاس Nele Neuhaus كه اولين رمان‌هايش را خود چاپ و منتشر كرده و هم اكنون كتاب‌هايش در ليست پرفروش‌ترين‌هاست، به پرسش‌های كسانی پاسخ می‌داد كه امكان دستيابی به ناشر را ندارند و خود می‌خواهند كتاب‌شان را به صورت عادی يا الكترونيكی منتشر كنند. چند ناشر و كتابفروش مجازی هم همانجا آماده‌ی دريافت كتابهای پيشنهادی برای نشر بودند.
يكی از تازه‌های جهان كتاب "كتابهای جمعی" است كه امسال در نمايشگاه فرانکفورت معرفی شد. منظور نشر كتاب در يك سايت اينترنتی است به طوری كه تعدادی از خوانندگان بتوانند همزمان كتاب را بخوانند و نظر خود را باره آن با ديگران در ميان گذارند؛ چيزی در حال و هوای فيس‌بوك. خوانندگان در كنار متن اصلی كتاب لينك‌هايی را دريافت می‌كنند كه نظر خوانندگان پيشين در باره‌ی متن كتاب را بيان می‌كند.
گريز از كليشه‌ها
ميهمان افتخاری نمايشگاه را هم طبيعتا بايد از تازه‌ها به شمار آورد. برزيل را در ايران و اروپا بيشتر به فوتبال و رقص سامبا و قهوه‌‌اش می‌شناسيم. سال آينده مسابقات جهانی فوتبال و دو سال پس از آن المپيك تابستانی در اين كشور برگزار می‌شود. اهل ادب و كتاب هم يك‌پارچه با پائولو كوئليو آشنا هستند، ولی بعيد نيست ندانند يا برايشان مهم نباشد كه او كجايی است.
به هر روی بزرگترين كشور امريكای جنوبی با ۲۰۰ ميليون جمعيت، جز فوتبال و قهوه‌ی عالی و پائولو كوئليو ديدنی‌ها، شنيدنی‌ها و گفتنی‌های بسيار ديگری هم دارد.
اين ديدنی‌ها و گفتنی‌ها البته همگی مثبت نيستند. تنگدستی، خشونت، مسائل محيط زيست و ابرشهرهای ميليونی هم جا به جا در اين كشور خودنمايی می‌كنند. برزيل با ۱۰۰ نويسنده و ۷۹ كتاب كه همين امسال به آلمانی ترجمه شده‌اند، امسال به عنوان ميهمان افتخاری نمايشگاه كتاب در فرانكفورت ظاهر و حاضر شد. اين سرزمين تاريخی ۱۲ هزار ساله دارد، سه قرن دچار استعمار پرتغالی‌ها و برده‌داری بوده و مردم كنونی آن را آميخته‌ای از بوميان اين سرزمين و مهاجران پيشين آفريقايی و اروپايی تشكيل می‌دهند.
نمايندگان ميهمان افتخاری نمايشگاه برای گريز از كليشه‌هايی كه پيش‌تر نام آنها رفت، به عنوان معرفی كشور خود در تالار ويژه، بر يك برزيل مدرن تأكيد داشتند.
جنگل‌های آمازون و طبيعت جاندار و گسترده‌ی این كشور را تنها از طريق فيلم می‌شد ديد. آنچه در تالار ويژه بيش از هر چيز جلوه داشت، كاربرد يكپارچه‌ی كاغذ بود: ميز و صندلی‌های مطالعه، قفسه‌ها و حتی ديوارها از كاغذ و مقوا بودند. نقاشی‌ها و طرح‌های مجرد و مدرن يا تصوير انسان‌ها به جای اين كه بر صفحه‌ی كاغذ كشيده شده باشند، بر كناره‌های آن رسم شده بودند.
سخنگوی تالار برزيل پيوسته بر گريز از كليشه‌های مربوط به برزيل تأكيد داشت و اينكه "ما جزیی از جهان امروزين هستيم".
برنامه‌های فوق‌العاده
در كنار نمايشگاه برنامه‌های موسيقی و رقص برزيلی، جايزه‌های گوناگون و سخنرانی و گفتگو مانند هر سال برپا بود.
سوتلانا آلكسيويچ، نويسنده‌ی اهل روسيه‌ی سفيد، جايزه‌ی صلح كتابداران و كتابفروشان آلمان را برد و ترزيا مورا، نويسنده‌ی آلمانی، جايزه‌ی بهترين كتاب سال آلمان را.
فرستنده‌ی كانال دو تلويزيون آلمان چند كارشناس را به بحث و جدل دعوت كرده بود كه ادعا می‌كردند تا ۱۰ سال ديگر كسی از كتاب كاغذی سخنی به ميان نمی‌آورد. در تالار ۵ در بخش "تماس فرهنگ‌ها" نمايندگان رسانه‌های گوناگون از سراسر جهان در حال تبادل فکر درباره‌ی آينده‌ی سوريه و ليبی بودند. در صحن نمايشگاه "كميته‌ی مبارزه با حكم اعدام" ميز كتابی گذاشته شده بود. چند گروه ایرانی این کمیته را تشکیل می‌دادند.
فقدان نسيم تازه در غرفه‌های ايرانی
برخلاف بسياری كه گمان می‌كردند دولت نوپای حسن روحانی در ايران ديدار با ناشران مستقل درونمرزی را میسر می‌سازد، امسال جز سه ناشر، باقی همه زير چتر نمايندگان دولتی گرد هم آمده بودند. تنها فرقی كه در اين غرفه‌ها و بخش فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ديده می‌شد اين بود كه اين بار جای تنقلات ايرانی را كتابهای تصويری مربوط به نقاط ديدنی ايران گرفته بودند.
نماینده نشر "شباويز" كه به دعوت نمايشگاه به فرانکفورت آمده بود، گفت که از ۶۰۰ عنوان اين انتشاراتی همه دارای اجازه‌ی انتشار بين‌المللی "كپی رايت" هستند.
تنها دو ناشر مستقل برونمرزی ايرانی در نمايشگاه حضور داشتند كه به هزينه‌ی خود آمده بودند. مسئول غرفه‌ی "نشر گردون" اظهار خشنودی كرد كه اين انتشاراتی كتاب‌هايی را درمی‌آورد كه در ايران اجازه و امكان چاپ پيدا نمی‌كنند. عباس معروفی به عنوان سرمشق برای تشويق خوانندگان ايرانی، كتابهای خود را به صورت پی‌دی‌اف روی سايت "گردون" گذاشته تا همه بتوانند رايگان آنها را بخوانند و برای خود ذخيره كنند.
"نشر ناكجا" هم با كتابهای الكترونيك فارسی از فرانسه شركت كرده بود. آقای نظم‌جو از این انتشاراتی به دويچه وله گفت: «ما به دنبال چاپ كتابهای الكترونيك فارسی با استانداردهای بين‌المللی هستيم. برای اينكه بتوانيم هرچه بيشتر و بهتر كتابهای الكترونيكی را به دست خوانندگان ايرانی برسانيم، در پی دستيابی به سخت‌افزارهای كتابخوانی "ايـبوكـريدر"های ارزانی هستيم كه با قيمت مناسب به دست كتابخوان‌ها برسانيم.»
از هم اكنون روشن است كه ميهمان افتخاری نمايشگاه فرانكفورت در سال آينده كشور فنلاند خواهد بود، اما چيزی درباره‌ی احتمال حضور بيشتر ناشران مستقل ايرانی در اين نمايشگاه معلوم نيست.