دورخیز دوم ژاپن برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا
۱۳۹۸ آذر ۲۷, چهارشنبه
امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، آخرین کسی بود که برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا تلاش کرد. ابتکار او اما رها شد، زیرا اروپایی‌ها از رفتار ایران ناراضی بودند، به‌خصوص از این جهت که دو دانشمند فرانسوی بازداشت‌شده در ژوئن گذشته در ایران هنوز هم آزاد نشده‌اند.
حال شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن، دورخیزی مجدد برای میانجی‌گیری میان ایران و آمریکا کرده تا از گسترش مناقشه بر سر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی جلوگیری کند.
قرار است جمعه آینده ۲۹ آذر (۲۰ دسامبر) حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، با رئیس دولت ژاپن در توکیو دیدار کند. به گفته محافل دیپلماتیک، قرار چنین دیداری با چراغ سبز آمریکا همراه بوده است.
این نخستین دیدار یکی از رؤسای جمهوری ایران از ژاپن از پس از سفر محمد خاتمی به توکیو در سال ۲۰۰۰ میلادی و سومین دیدار آبه و روحانی در سال جاری است. سفر ژوئن گذشته آبه به تهران، اولین دیدار یک نخست‌وزیر ژاپن پس از ۴۱ سال از ایران بود. در ماه سپتامبر نیز رؤسای دولت دو کشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با یکدیگر دیدار کردند.
شینزو آبه هفته پیش گفت، ژاپن می‌خواهد نقش بزرگتری در حل مناقشه ایفا کرده و رأسا به تلاش‌های خود در راستای کاهش تنش در خاورمیانه ادامه دهد.
"تنها موضوعات اقتصادی در دستور کار"
به گفته علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، روحانی در دیدار با آبه درباره گسترش روابط اقتصادی میان دو کشور سخن خواهد گفت. توافق هسته‌ای با ایران موسوم به برجام نیز در دستور کار خواهد بود. ربیعی هم‌زمان تأکید کرد که این دیدار هیچ ارتباطی با موضوع مذاکره ایران و آمریکا ندارد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
در مقابل خبرگزاری دولتی ایرنا دوشنبه گذشته به نقل از عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، نوشت که "سفر روحانی به ژاپن بسیار فشرده و یک روزه" خواهد بود. عراقچی در آغاز ماه جاری (دسامبر) زمینه‌های دیدار توکیو را فراهم کرد.
ژاپن نفت ایران را نمی‌خرد
بر اساس گزارش رسانه‌های ژاپن، آبه در گفت‌وگوهای روز جمعه خود با روحانی از ایران خواهد خواست تا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ متعهد بماند. نخست‌وزیر ژاپن اما به جز روابط حسنه خود با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، مشوق چندانی برای عرضه ندارد.
ژاپن از زمان خروج آمریکا از برجام خرید نفت از ایران را متوقف کرده است. افزون بر این، بخشی از پول‌های مسدودشده ایران در بانک‌های ژاپن از زمان پیش از برجام هنوز هم آزاد نشده است. این دو موضوع نفوذ ژاپن بر ایران را هر چه دشوارتر می‌کند.
کانال‌های دیپلماتیک خارج از اروپا
روحانی احتمالا می‌خواهد به مردم ایران ثابت کند که جمهوری اسلامی خارج از اروپا نیز از کانال‌های دیپلماتیک برای حل مناقشه برخوردار است. او ژوئن گذشته در جریان دیدار نخست‌وزیر ژاپن از تهران، از آبه خواست تا با تحریم‌های اقتصادی علیه ایران همراهی نکند. آبه اما این درخواست را بی‌پاسخ گذاشت.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
این تحریم‌ها پیامدهای سنگینی برای ایران داشته‌اند. افزایش سه برابری قیمت بنزین در ماه گذشته اعتراضات گسترده‌ای را به همراه داشت؛ اعتراضاتی که رژیم جمهوری اسلامی با سرکوب خشونت‌آمیز به آن پاسخ داد. سازمان‌های حقوق بشری از صدها قربانی خبر داده‌اند.
تنگنای ژاپن
دیپلماسی میانجی‌گرانه ژاپن از فضای محدودی برای تحرک برخوردار است. توکیو از یک سو روابط حسنه خود با ایران را از انقلاب ۱۳۵۷ تاکنون حفظ کرده است. ژاپن به‌شدت به نفت خاورمیانه وابسته است. ایران پس از عربستان سعودی و امارات متحده عربی، سومین صادرکننده نفت این منطقه به ژاپن بود. از سوی دیگر اما این کشور باید حامی مؤتلف امنیتی خود آمریکا نیز باشد که سیاست فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی را دنبال می‌کند.
این مخمصه خود را به‌وضوح در "ائتلاف امنیت دریایی" آمریکا نشان میدهد. اعضای این ائتلاف بایستی از طریق حضور نظامی در خلیج فارس و تنگه هرمز امنیت کشتیرانی تجاری در آب‌های این منطقه را تأمین کنند. این امر با منافع ژاپن نیز همخوانی دارد. اواخر بهار گذشته حملاتی منتسب به ایران به چندین نفتکش در این منطقه صورت گرفت که یکی از آنها حامل محموله‌های ژاپن بود.
این در حالی است که ایران به‌شدت با ائتلاف دریایی تحت رهبری آمریکا در خلیج فارس مخالف است. به گفته کازوتو سوزوکی، کارشناس علوم سیاسی از دانشگاه هوکایدو، «به همین دلیل ژاپن برای جلوگیری از تیره شدن رابطه با ایران در این ائتلاف شرکت نمی‌کند.»
حضور قریب‌الوقوع نیروی دفاعی ژاپن در خاورمیانه
حال ژاپن می‌خواهد برای خروج از این تنگنا، مستقل از ائتلاف امنیت دریایی آمریکا، یک هواپیمای هلی‌کوپتربر با ۲۵۰ نیروی دفاعی را به همراه یک هواپیمای گشت‌زنی به خاورمیانه بفرستد. اصل نهم قانون اساسی ژاپن اجازه مأموریت نظامی برای حل و فصل اختلافات بین‌المللی را از این کشور گرفته است.
گذشته از این ژاپن نمی‌خواهد مستقیما در سواحل ایران گشت‌زنی کند. به همین خاطر قرار است نیروهای دفاعی این کشور با هدف "تحقیق و بررسی" در منطقه‌ای بین دریای عمان، دریای عرب و تنگه باب‌المندب مستقر شوند.
شینزو آبه می‌خواهد جمعه آینده این برنامه را به اطلاع رئیس جمهوری ایران برساند؛ اقدامی که قاعدتا نبایستی اعتراض روحانی را برانگیزد. کابینه ژاپن می‌خواهد اعزام نیروهای دفاعی خود به منطقه را دوشنبه آینده (۲۳ دسامبر) تصویب کند.