دمکراسی ریشه در مقاومت دارد
۱۳۸۹ دی ۲۴, جمعهروستای مونتارتو در منطقهای زیبا در شمال ایتالیا میان کوه و دریا واقع شده است. مونتارتو در نگاه نخست روستایی آرام برای گذراندن تعطیلاتی خوشایند در تابستان است. اما این روستای ساده ساکنان و پیشینهای منحصر به فرد دارد.
فیلم مستند "برای مثال مونتارتو" (Zum Beispiel Montaretto) ساختهی فرهاد پایار و یاسمین خلیفه شرح داستان ساکنان مونتارتو و به استناد گفته یکی از روستاییان آخرین "سنگر کمونیسم" در اروپا است.
شاید براساس آموزههای مارکس و دیگر نظریهپردازان چپ، شیوه اقتصادی و مولفهی مالی در این روستای کوچک چندان ارتباطی با کمونیسم و سوسیالیسم ندارد، اما هیچکس نمیتواند این واقعیت را نادیده بگیرد که همبستگی روستاییان از پیوندهای قومی فراتر رفته و ابعاد جهانی بخود گرفته است. مسئله اساسی در این همبستگی عنصر آگاهی و ارزیابی واقعبینانه روستاییان از خود و جهان است.
مستند نشان میدهد که روستاییان با تاسیس مرکزی به نام "خانه خلق"، فعالیتهای اجتماعی خود را به طور جدی پیگیری میکنند. اهالی روستا با پرداخت هزینهها و کار داوطلبانه تاکنون میزبان کودکان محروم از آفریقا، یوگسلاوی و رومانی بودهاند. دهها پروژهی بشردوستانه در کشورهای دیگر نظیر ساخت بیمارستان از صندوق این روستا تامین شده است. دعوت از معلولان، برگزاری نشستهای انجمنهای محیط زیست و مدافع حقوقبشری از دیگر جمله فعالیت روستای مونتارتو است.
برخلاف نظرات کلیشهای رایج درباره مردم ایتالیا، دو جنبه مختلف در این مستند برجسته میشود. نخست پرهیز از دیوانسالاری و اجرای پروژهها بدون قوانین دستوپاگیر اداری. دوم عملگرایی و فعالیت خستگیناپذیر روستاییان برای کمک به نیازمندان بدور از تعلقات قومی و مذهبی.
در آغاز فیلم همراه گروه فیلمبرداری شاهد جادهای کوهستانی و سرسبز هستیم، که به کمک فرمانهای دستگاه راهیاب مسیر حرکت مشخص میشود. در خلال فیلم درمییابیم که حتا جاده منتهی به روستا، به همت اهالی محل ساخته شده و هیچ کمکی از دولت دریافت نشده است. داستان و تصاویر بر دیوارهای اطراف جاده یادآور این تلاش همبسته روستاییان است.
شاید به خاطر آگاهی و اعتماد به نفس شگفتآور روستاییان، آنها ترسی از دوربین و گفتوگوها با افراد غریبه ندارند. این امر بیشک و به اعتراف سازندگان فیلم، کار ساخت مستند را بسیار آسان کرده است.
نقش دین و جهانبینی
گرچه در فیلم به جنبههای نظری فعالیتهای اجتماعی روستاییان پرداخته نمیشود و کندوکاو درباره جهانبینی اهالی روستا صورت نمیگیرد، اما در خلال گفتوگو روشن میشود که روستاییان خود را میراثدار سنت چپ تلقی کرده و "صلح و همبستگی جهانی" برای آنان "ارزشی اساسی" دارد.
کشیش روستا صریحاَ بیان میکند که اهالی روستا علاقهای برای شرکت در مراسم مذهبی نداشته، اما کلیسا با اهالی در صلح زندگی میکند. کشیش درباره گرایشات چپ اهالی میافزاید: «البته اهالی روستا تروریست نیستند.»
در توضیحات روستاییان روشن میشود که حتا برای ترمیم سقف کلیسا، مردم روستا بدون هیچگونه پیشداوری عقیدتی از کمک دریغ نکرده و کلیسای دهکده را بازسازی کردهاند، گرچه تنها عده قلیلی از سالمندان به کلیسا میروند.
گروه فیلمبرداری در سفرهای جداگانه به روستا، با پروژههای متعدد اجتماعی اهالی مونتارتو آشنا میشود و صمیمیتی غیرقابل انتظار روستاییان، آنان را شیفته خود میکند. در اروپایی که همه چیز در قالب قواعد و قانونهای کلی تنظیم شده و روابط شخصی به حداقلی بیاهیمت تقلیل یافته، اهالی مونتارتو در مقابل پدیده "از خود بیگانگی" در جوامع سرمایهداری در سده بیستویکم مقاومت میکنند.
میراث ضدفاشیستی مونتارتو
برخی روستاییان مسنتر، هنوز خاطرات جنگجهانی دوم و دوران فاشسیم را به خاطر دارند. روستای مونتارتو به عنوان "دهکدهای روسی" خاری در چشم فاشیستهای ایتالیا بوده و هنوز برگزاری روز اول ماه مه (روز جهانی کارگر) به صورت گسترده و با یادآوری میراث پارتیزانها جشن گرفته میشود. حضور میهمانان مناطق دیگر در این جشن، خود منبع درآمدی برای اجرای برنامههای اجتماعی روستاییان است.
یکی از پیرمردان مونتارتو که نه تنها درباره مسایل عملی، بلکه در عرصه نظری نیز درایتمندانه سخن میگوید، بر نقش پایداری و مقاومت اهالی تاکید میکند. او میگوید: «دمکراسی ما ریشه در مقاومت دارد.» میل به تغییر، تاکید بر همبستگی در سطح محلی و بینالمللی و سرانجام تعریفی نسبتاَ روشن از موقعیت خود در دهکده جهانی، نقاط قدرت دنیای کوچک مردمانی با قلبهایی بزرگ است.
مستند از زوایه دید آلمان، به نقش ارتش این کشور در ایتالیا نیز نگاهی کوتاه میاندازد و به کمک تصاویری از آن دوره به مقاومت پارتیزانها و کشتار یکی از روستاهای توسکانا (Sant Anna di Stazzema) توسط واحدهای نظامی اس اس (SS) اشاره میکند. در این روستا حدود ۵۶۰ روستایی (اغلب زن و کودک) به طرز فجیعی کشته شدند.
بهرغم این حوادث تلخ، روستای مونتارتو خاطره ناگواری از دوران اشغال کشور خود توسط ارتش آلمان ندارند. گرچه برخی از جوانان این روستا در آن دوره به پارتیزانها پیوسته بودند. اما مبارزه روستاییان با فاشیسم ایتالیا و موسولینی همچنان یادآوری میشود و در آوازهای روستاییان بازتاب مییابد.
در گفتوگو با جوانان و دیگر اهالی روستا مشخص میشود که تغییرات جمعیتی در جریان بوده و آینده روستای مونتارتو در ابهام است. اما بیشک در سردی مناسبات دوران جدید، فضای گرم و محبتآمیز مونتارتو کمی عجیب، اما آرمانگرایانه (اتوپیستی) به نظر میرسد، به ویژه که این جهان کوچک، به گذشتهای دور یعنی به روابط پیشاسرمایهداری و پیشامدرن پناه نبرده و با پذیرش دوران جدید و الزامات آن راهی دیگر برای زندگی را برگزیده است.
اکران سینمایی فیلم مستند "برای مثال مونتارتو" روز پنجشنبه (۱۳ ژانویه) در برلین آغاز شد.
شهرام اسلامی
تحریریه: مصطفی ملکان