جلوه‌های برهنگی در تصویر زن مدرن

سال‌های دهه‌ی ۲۰ در اروپا ، با دگرگونی‌های اجتماعی ـ هنری تعیین کننده‌ای همراه بود. زنان هنرمند و روشنفکر این دوران، در به‌ثمر رساندن این تحول‌ها و دستیابی به حقوق اجتماعی و استقلال جنسیتی خود نقش مهمی به عهده داشتند. تروده فلایشمن (Trude Fleischmann)، یکی از هنرمندان نوجو و آزادیخواه این بُرهه‌ی زمانی، اولین عکاس زنی بود که در وین، پایتخت اتریش، با گشایش آتلیه‌ای زمینه‌ی ورود زنان را به حیطه‌ی این "شغل مردانه" فراهم آورد.

این آتلیه که با پشتیبانی مالی خانواده‌ی فلایشمن تأسیس شد، نه تنها پس از چندی استقلال اقتصادی این هنرمند نوگرا را به همراه داشت، بلکه به محل رفت و آمد هنرمندان، نویسندگان و روشنفکران آن دوران نیز بدل شد. تروده فلایشمن، که از خانواده‌ای یهودی مذهب برخاسته بود، با برپاکردن کلاس‌های متعدد آموزشی برای همجنسان خود، آنان را نیز در راه رسیدن به استقلال مالی و آشنا شدن با این فن ـ هنر یاری رساند.

نام برخی از این "دانشجویان"، سال‌ها بعد به‌عنوان عکاسان صاحب سبک اروپا وارد تاریخچه این هنر شد. ادیت باراکوویچ (Edith Barakovich)، گرته کولینر (Grete Kolliner)، ماریانه برگلر (Marianne Bergler) و ادیت گلوگا (Edith Glogau) از جمله این هنرمندان‌ هستند. از آنجا که با غارت آتلیه فلایشمن، پس از اشغال وین از سوی ارتش نازی در سال ۱۹۳۸، آثار این هنرمندان از بین رفت، شمار عکس‌های ارزشمند به‌جا مانده از آنان بسیار اندک است.

راه پر فراز و نشیب موفقیت

تروده فلایشمن برای راه یافتن به "محافل عکاسی" آن دوران و پیشرفت در این رشته که تیول مردان عکاس محسوب می‌شد، با دشواری‌های بسیاری روبرو بود. انتقادهای کوبنده همکارانش که در رسانه‌های معتبر آن زمان منتشر می‌شد، از دامنه‌ی تأثیر فعالیت‌های هنری فلایشمن می‌‌کاست. یکی از منتقدان سرسخت او، هرمان کلمنز کوزل (Hermann Clemens Kosel)، عکاس سرشناس و منتقد با نفوذ این هنر، به طور مرتب کارهای فلایشمن را به عنوان آثاری که "جدیت سنتی هنر را به افتضاح" کشانده و سبب شده که "فاحشگی به محدوده عکاسی" راه یابد، نقد میکرد. ولی تروده فلایشمن به این انتقادهای مغرضانه اعتنایی نداشت و طرح‌های مدرن و نوگرایانه خود را، متناسب با روح زمان، به مرحله اجرا در می‌آورد.

ویژگی‌های هنر فلایشمن

تروده فلایشمن، هنگامی‌‌که آتلیه خود را نزدیک شهرداری شهر وین، در مرکز این شهر افتتاح کرد، ۲۵ سال بیشتر نداشت. او پس از تحصیل در "مدرسه گرافیک و فن وین" بین سال‌های ۱۹۱۳ تا ۱۹۱۶ و گشایش آتلیه خود، در عرض چند سال، به عنوان "تنها عکاس چهره‌پرداز وین" شناخته شد. او این شهرت را مدیون آموزش‌ها و تجربه‌هایش در این فن و همچنین دید زیبایی‌شناسانه ویژه خود است. عکس‌های فلایشمن از چهره هنرپیشگان، رقصندگان، خوانندگان، رهبران ارکستر و سیاستمداران وقت وین، از جمله گنجینه‌های ارزشمند این هنر است.

فلایشمن موافق با موازین زیبایی‌شناسانه نوگرا که "چهره‌ای متفاوت" از زن مدرن را می‌طلبید، زبان هنری جدید و اشکال نوینی ابداع کرد. در عکس‌های او جلو‌ه‌های فردیت و عینیت بارز است. فاصله دوربین تا چهره که نگاه بیننده را شکار میکند، اغلب زیاد نیست. عکس‌های برهنه‌ای که از رقصندگان برداشته شده، بر خلاف کارهای بیشتر همکاران مرد فلایشمن، روی حالت‌های اروتیک متمرکز نیستند، بلکه موقعیت‌ها و توانایی‌های جسمانی آنان را به نمایش می‌گذارند.

یکی از این عکس‌ها که "بررسی تصویری از حالت‌ها و حرکت‌های بدن"، از رقصنده پرآوازه وقت، کلر باروف (Claire Bauroff) را نشان میدهد، بدن روغن‌مالی شده و پوست سفید این رقصنده را در تضاد با پس‌زمینه تاریک صحنه می‌نمایاند. این عکس، از نظر زیبایی‌شناسی، نقطه عطفی در هنر عکاسی از بدن لخت محسوب می‌شود. تروده فلایشمن، برای ثبت تصویری بدن لخت، برخلاف همکاران مرد خود، در جستجوی بهانه‌ای هنری یا اروتیک نیست و طرفدار "نمایش طبیعی و واضح" بدن زن است.

انتشار "عکس‌های لخت" فلایشمن در رسانه‌ها، اغلب با "هیاهو و جنجال‌های اجتماعی" همراه بود. این کارها نه تنها در وین، بلکه در آلمان نیز "مسئله‌ساز" بودند. انتشار یک سری از عکس‌های کلر باروف، در سال ۱۹۲۵ در برلین به دخالت پلیس انجامید. در این سال قرار بود، این هنرمند سرشناس در "قصر آدمیرال" پایتخت آلمان برنامه‌ای اجرا کند. انتشار "عکس‌های لخت" باروف که از آنها برای تبلیغ برنامه استفاده کرده بودند، چنان جنجال‌برانگیز شد که پلیس به اجبار دخالت و عکس‌ها را ضبط کرد.

پایان راه

زندگی هنری تروده فلایشمن در اروپا، در سال ۱۹۳۸، پس از اشغال وین از سوی نیروهای ناسیونال سوسیالیست آلمان به پایان رسید. او در روز ۳ سپتامبر آن سال مجبور به ترک میهن خود شد. یک دوربین، چند حلقه نگاتیو فیلم، یک آلبوم و چند تکه لباس، محتوای چمدان کوچکی را تشکیل می‌دادند که او به‌همراه داشت. او پیش از فرار، آرشیو خود را که شامل بیش از ۱۰۰ حلقه نگاتیو فیلم بود، نزد یکی از همسایگانش به امانت گذاشت. تمام این آثار در اثر حمله نازی‌ها نابود شد.

تروده فلایشمن، در ۴ آوریل ۱۹۳۹، پس از مدتی اقامت در پاریس و لندن، سرانجام به نیویورک رفت و با یاری یکی از دوستان هنردوستش، در سال ۱۹۴۰، آتلیه‌ای در محله هنری مانهاتان گشود و دوباره به کار عکاسی از هنرمندان، روشنفکران، هنرپیشه‌ها و دانشمندانی پرداخت که مثل خود او به نیویورک مهاجرت کرده بودند.

پرتره‌های آلبرت اینشتاین و آرتور توسکانینی، رهبر مشهور ارکستر، از جمله این عکس‌ها هستند. فلایشمن در سال ۱۹۹۰، در سن ۹۵ سالگی در نیویورک درگذشت.

"موزه شهر وین"، برای اولین بار پس از مرگ این هنرمند نوگرا، آثار دوره نخستین فعالیت‌های هنری را به نمایش می‌گذارد. این نمایشگاه تا ۲۹ ماه مه دایر است.