ایران و افغانستان تحت سلطه طالبان، بازگشت به مناسبات عادی؟
۱۴۰۰ شهریور ۵, جمعه
سرویس خبری شبکه اول تلویزیون آلمان (تاگس‌شاو) در گزارشی به قلم راینهارت بامگارتن، تحلیلگر مسائل خاورمیانه مناسبات جمهوری اسلامی و طالبان را مورد بررسی قرار داده که چکیده‌ای از آن در زیر آمده است.
چند روز پیش روزنامه "شرق" گزارش داد که ایران حدود ۳۰۰۰ مهاجر افغان را در گذرگاه مرزی هیرمند به افغانستان بازگردانده است. به نوشته این روزنامه آنها اعضای ارتش افغانستان با خانواده‌شان بوده‌اند. رهبری جمهوری اسلامی همچنین وعده داده است که سوخت مورد نیاز طالبان را به أفغانستان می‌رساند.
مهمترین گذرگاه‌ها در مرز مشترک تقریبا ۹۰۰ کیلومتری دو کشور به تدریج برای تردد کالا باز می‌شوند. از سوی دیگر جمهوری اسلامی می‌خواهد مرزهای ایران را به مدت نامحدود بر روی پناهجویان بسته نگه دارد.
۸۰۰ هزار پناهنده افغان ثبت‌نام شده و حدود ۲،۵میلیون افغانستانی ثبت‌نام‌نشده در حال حاضر در ایران زندگی می‌کنند. جمهوری اسلامی هیچ علاقه‌ای به پذیرش عده بیشتری از افرادی که می‌خواهند از امارت اسلامی افغانستان بگریزند، ندارد.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران خروج آمریکا از افغانستان را به عنوان فرصتی برای "بازگرداندن امنیت و صلح پایدار" در آن کشور تلقی کرده است.
او گفته که دولتش روابط خوبی با طالبان خواهد داشت و برای ثبات و رفاه مردم افغانستان تلاش خواهد کرد. رویکرد و نگرش دوستانه تهران نسبت به طالبان به هیچ وجه تازه نیست. دو ماه پیش یک هیئت عالیرتبه طالبان از سوی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت پذیرفته شد.
رهبران بلندپایه طالبان سال‌هاست که در شهرهای ایران، از جمله در کرج و مشهد زندگی می‌کنند. اختر محمد منصور رهبر پیشین طالبان در سال ۲۰۱۶ پس از عبور از مرز ایران و ورود به پاکستان توسط یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی کشته شد.
قرار دادن تجهیزات نظامی در اختیار طالبان
محمدشریف یافتلی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح افغانستان در سال ۲۰۱۷ در مصاحبه با بی‌بی‌سی انگلیسی گفته بود که دولت کابل شواهدی در دست دارد که نشان می‌دهد تهران سلاح و تجهیزات دیگر در اختیار طالبان قرار می‌دهد. به باور دولت پیشین افغانستان، طالبان و دیگر سازمان‌های تروریستی سال‌هاست که از حمایت مالی و لجستیکی ایران برخوردار هستند.
به گفته محمد آصف ننگ، والی پیشین ولایت فراه در غرب افغانستان که اکنون توسط طالبان برکنار شده است، "سپاه قدس (شاخه برون مرزی سپاه پاسداران) در داخل خاک ایران اردوگاه‌های آموزشی برای تروریست‌ها ایجاد کردند". هدف این سرمایه‌گذاری که از سال ۲۰۱۵ توسط ایران آغاز شد این بود که پس مستقر شدن طالبان در افغانستان سه هدف اصلی برآورده شود: مبارزه با شبه‌نظامیان داعش، کمک به گسترش نفوذ استراتژیک و اقتصادی ایران در مناطق تحت سلطه طالبان و اخراج نیروهای نظامی آمریکا از این کشور.
خصومت بین تهران و طالبان، که آشکارا دو دهه پیش، یعنی در آغاز "جنگ علیه تروریسم" به رهبری آمریکا آغاز شد، ظاهرا دیگر نقش تعیین‌کننده‌ای در مواجهه با این نیرو ندارد.
تغییر موضع ایران
در سال ۲۰۰۱ سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و ایران برای شکست طالبان همکاری کردند. پایان همکاری آمریکا و ایران پس از شکست طالبان آنجا بود که جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا، جمهوری اسلامی را به همراه عراق و کره شمالی در "محور شرارت" قرار داد.
این برای تندروها و مخالفان اصلاحات در تهران فرصتی بود که مجددا بر این موضع پافشاری کنند که همکاری با واشنگتن و نزدیک شدن به ایالات متحده به جمهوری اسلامی تنها آسیب می‌رساند.
جنگ علیه عراق، سرنگونی صدام حسین و استقرار نیروهای آمریکایی در این کشور به این باور در تهران دامن زد که هدف واشنگتن تغییر رژیم در ایران است. رهبری ایران تصمیم گرفت با ابزارهای نامتقارن با متحدانش در منطقه با آمریکا مقابله کند.
تهران به سازماندهی حملات تروریستی، تشدید همکاری با طالبان و ارتباط با شبکه القاعده روی آورد. البته جمهوری اسلامی همیشه این اتهامات را رد کرده است. اما کشته شدن ابومحمد مصری، بنیانگذار و مرد شماره دو القاعده در تهران، تنها یکی از نشانه‌های متعدد از روابط نزدیک ایران و این سازمان تروریستی است. ظاهرا مصری در اواسط نوامبر سال گذشته توسط ماموران موساد در شمال تهران کشته شد.
آیا صلح جدید پایدار است؟
ادامه همکاری تهران و طالبان پس از خروج آمریکایی‌ها بستگی زیادی به نحوه برخورد طالبان با شیعیان افغانستان و متحدان ایران در این کشور دارد.
اگر حکومت ایران منافع خود را در خطر ببیند، ممکن است وسوسه شود هزاران جنگجوی شیعه افغان را که در جنگ سوریه به کار گرفته است، به نبرد با طالبان که اکثر نیروهایش سنی مذهب هستند، بفرستد. بسیاری از آنها پیشاپیش به افغانستان بازگشته‌اند و می‌توانند به سرعت بسیج شوند.