ایران در تاریخ جام ملتهای آسیا – قسمت اول
۱۳۸۹ دی ۱۵, چهارشنبهدر جریان برگزاری بازیهای آسیایی ۱۹۵۴ مانیل (فیلیپین) میزبانی نخستین دوره از جام ملتهای آسیا به هنگ کنگ واگذار شد تا این جام از سال ۱۹۵۶ و چهار سال پیش از رقابتهای معتبر جام ملتهای اروپا، به صورت رسمی آغاز شود.
ایران در نخستین و سومین دوره (در سال ۱۹۶۴) از جام ملتهای آسیا حضور نداشت.
بشنوید: برنامه «سرنخ»، ویژه مسابقات فوتبال جام ملتهای آسیا
دومین دوره – ناکامی در صعود
دومین دوره جام ملتهای آسیا در حالی در شهر سئول با دومین قهرمانی کره جنوبی همراه شد که تیم ملی ایران در اولین حضورش با ارائه بازیهایی پر نوسان، در همان دور مقدماتی حذف شد و راهی به مرحله نهایی رقابتها پیدا نکرد.
در مرحله مقدماتی چهار تیم ایران، اسرائیل، هندوستان و پاکستان برگزار کننده دیدارهای منطقه غرب آسیا بودند. مسابقاتی که شهریور ۱۳۳۸ در ورزشگاه مهاراجه شهر کرالای هندوستان برگزار شد.
ایران که با پیروزی ۳ بر صفر بر اسرائیل، مسابقات را به خوبی آغاز کرده بود، با دو شکست ۴-۱ مقابل پاکستان و ۳-۱ مقابل هندوستان، دور رفت را به پایان رساند.
در دور برگشت، ایران ابتدا با اسرائیل به تساوی یک بر یک رضایت داد و سپس با نتایج ۴ بر یک بر پاکستان و ۲ بر یک مقابل هندوستان به پیروزی دست یافت. این پیروزیها به ایران کمکی نکرد و در نهایت با هفت امتیاز در رده دوم گروه قرار گرفت تا از راهیابی به مرحله بعدی بازمانده و اسرائیل با هشت امتیاز نماینده غرب آسیا در دومین دوره جام ملتهای آسیا باشد.
مرحوم عباس حجری در بازی برگشت با پاکستان سه گل به ثمر رساند تا نخستین "هت تریک" (۳ گل در یک دیدار توسط یک بازیکن) تاریخ فوتبال ایران به نام او ثبت شود.
حمید برمکی، ناصر حاجی مختار، کامبیز جمالی و پرویز دهداری از دیگر ستارگان ۵۰ سال قبل فوتبال ایران بودند.
چهارمین دوره – آغاز دهه طلایی
هیچ کس فکرش را هم نمیکرد تیمی که سال ۱۹۶۴ در جام ملتهای آسیا غایب بود، دوره بعدی را با قهرمانی به پایان برساند و ۱۰ سال متمادی، حرف اول و آخر فوتبال آسیا را بزند.
چهارمین دوره مسابقات جام ملتهای آسیا با حضور ۵ تیم در ورزشگاه امجدیه تهران (شیرودی کنونی) برگزار شد. پیش از آغاز مسابقات، کنفدراسیون فوتبال آسیا تغییراتی در قوانین برگزاری رقابتها ایجاد کرد. به این ترتیب که علاوه بر تیم میزبان و تیم قهرمان دور قبل، سه تیم برتر مناطق غرب، شرق و مرکز آسیا، جواز حضور در مرحله نهایی را کسب کردند تا جام چهارم، برخلاف سه دوره گذشته با حضور پنج تیم برگزار شود.
حضور ۱۴ تیم در مرحله مقدماتی و پیوستن ژاپن به تیمهای حاضر، از اتفاقات تازه در برگزاری مسابقات مقدماتی جام ملتهای آسیا بود.
در مرحله مقدماتی و در منطقه غرب آسیا، تیمهای برمه، کامبوج، پاکستان و هندوستان قرار داشتند. برمه در بازی نخست این مرحله که سال ۱۹۶۷ برگزار شد، ۲ بر صفر بر هندوستان، نایبقهرمان دوره گذشته غلبه کرد و شگفتیساز شد. هندوستان در بازی دوم که حیثیتی هم بود، با پاکستان به تساوی یک بر یک رسید؛ در بازی آخر اما ۳ بر یک مغلوب کامبوج شد تا با قرار گرفتن در رده چهارم، از راهیابی به مرحله نهایی باز بماند.
برمه با غلبه بر هر سه حریفش و با ۶ امتیاز به عنوان تیم برتر این گروه به مرحله نهایی صعود کرد. در منطقه آسیای مرکزی البته طبق تقسیمبندی کنفدراسیون آسیا، هنگ کنگ با ۸ امتیاز و صعودی مقتدرانه، نماینده این منطقه در جام چهارم باشد.
ناکامیهای تیم کره جنوبی در جام ملتهای آسیا، در مرحله مقدماتی این جام هم ادامه داشت و با قرار گرفتن در رده سوم شرق آسیا نتوانست به مسابقات نهایی راه یابد.
مرحله نهایی از تاریخ بیستم تا ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۴۷ و به صورت دورهای برگزار شد. ایران در حالی میزبان چهارمین دوره جام ملتهای آسیا شد که با هدایت محمود بیاتی و تلفیقی از بازیکنان مطرحش در المپیک ۱۹۶۴ توکیو و جوانان جویای نام، پا به رقابتها گذاشته بود.
شاگردان بیاتی در بازی افتتاحیه هنگکنگ را شکست دادند و در بازی دوم با ۴ گل از سد تایوان گذشتند. بلیتهای یک ریالی و علاقه مردم به فوتبال باعث شده بود در هر بازی تیم ملی در این مسابقات حدود ۳۰ هزار تماشاگر به ورزشگاه بروند.
ایران سپس ۳ بر یک مقابل برمه پیروز شد تا شکست در فینال بازیهای آسیایی ۱۹۶۶ بانکوک را جبران کند.
اسرائیل مهمترین و آخرین حریف ایران بود که ۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۷ در ورزشگاه امجدیه با گلهای همایون بهزادی (۷۵) و پرویز قلیچخانی (۸۶)، پیروزی یک بر صفر را با شکست ۲ بر یک عوض کرد.
عزیز اصلی، مهراب شاهرخی، جعفر کاشانی، حسن حبیبی (کاپیتان)، مصطفی عرب، پرویز قلیچخانی، حسین فرزامی، فریبرز اسماعیلی، حسین کلانی، اصغر شرفی (همایون بهزادی) و اکبر افتخاری، بازیکنان ایران در این مسابقه بودند.
ملیپوشان ایران در این دوره نهایت با ۸ امتیاز، جام قهرمانی را نصیب خود کردند. همایون بهزادی هم با ۴ گل زده آقای گل جام لقب گرفت. برمه با توجه به برتری یک بر صفر مقابل اسرائیل، با ۵ امتیاز به نایبقهرمانی رسید. اسرائیل هم بالاتر از تایوان، روی سکوی سوم ایستاد.
پنجمین دوره – دفاع از عنوان قهرمانی
میزبانی پنجمین دوره جام ملتهای آسیا در سال ۱۹۷۲ به تایلند واگذار شد. این کشور میزبان بازیهای آسیایی ۱۹۶۶ و ۱۹۷۰ نیز بود و مشارکت چشمگیری در توسعه ورزش آسیا داشت.
ایران به عنوان قهرمان دوره گذشته در مرحله مقدماتی شرکت نکرد و با هدایت محمد رنجبر، در مرحله نهایی جام حضور یافت.
با افزایش یک تیم به تعداد تیمهای شرکت کننده در مرحله نهایی، دیدارهای این مرحله با حضور ۶ تیم و در قالب دو گروه ۳ تیمی برگزار شد. برای نخستین بار، تیمهای عربی کویت، بحرین، لبنان، سوریه و عراق در مرحله مقدماتی حضور یافتند.
در رقابتهای مقدماتی شرق آسیا، در دیدار نهایی تایلند ۴ بر ۲ کامبوج را شکست داد و مالزی هم در مسابقه ردهبندی از سد اندونزی گذشت. در منطقه غرب آسیا هم عراق در دیدار نهایی با یک گل از سد کویت گذشت و تیم نخست منطقه غرب آسیا شد.
همچنین با انصراف اسرائیل، کره جنوبی هم جواز حضور در این رقابتها را کسب کرد تا در کنار ایران، قهرمان دوره گذشته، تایلند میزبان مسابقات، عراق و کویت نمایندگان غرب آسیا و اندونزی نماینده شرق آسیا، پس از یک دوره غیبت، در پنجمین دوره جام ملتهای آسیا حضور داشته باشد.
در مرحله نهایی با توجه به اینکه قهرمان این مسابقات راهی جام جهانی کوچک در برزیل میشد، همه تیمها برای قهرمانی برنامهریزی کرده بودند.
همانند مرحله گروهی، شش تیمحاضر در این رقابتها ابتدا در تک دیدار، برابر هم قرار گرفتند تا گروهبندیها را مشخص کنند. کره جنوبی و عراق به تساوی بدون گل رسیدند ولی عراق در نهایت با نتیجه ۴ بر ۲ در ضربات پنالتی پیروز شد و در گروه A قرار گرفت. ایران هم با گلهای حسین کلانی و صفر ایرانپاک بر کامبوج پیروز شد و با عراق همگروه شد. تایلند هم با شکست ۲ بر صفر برابر کویت، به گروه A آمد.
تیم ایران در بازی نخست این مرحله ابتدا با هت تریک حسین کلانی بر عراق پیروز شد و با توجه به اینکه در دیگر دیدار این گروه عراق و تایلند به تساوی رسیدند، صعودش به مرحله بعد قعطی شد.
در بازی صدرنشینی و در حالی که از بازیکنان ایران خواسته شده بود برابر میزبان شکست بخورند، نفرات تیم ایران در ۱۰ دقیقه پایانی مسابقه با درخشش علی جباری و هت تریک او، باخت ۲ بر صفر را با شکست ۳ - ۲ عوض کردند و با ۴ امتیاز و به عنوان تیم نخست به مرحله نیمهنهایی صعود کرد.
جعفر کاشانی از ملیپوشان اسبق ایران، در خصوص آن بازی میگوید: «شب قبل از بازی تیمسار مکری، رئیس وقت فدراسیون، به همراه چند نفر از بازیکنان تیم ملی در اتاقم جلسه گذاشت و به ما گفت بازی را به تایلند واگذار کنیم تا این تیم به دور بعد راه پیدا کند. اما غیرت و انگیزه بازیکنان اجازه نداد این حرکت را قبول کنیم.»
در گروه B کره جنوبی در بازی دوم از کویت شکست خورد، البته با توجه به پیروزی ۴ بر صفر کامبوج بر کویت، این تیم با تفاضل گل بهتر نسبت به کامبوج به عنوان تیم برتر گروه به مرحله نیمهنهایی صعود کرد؛ کامبوج دوم شد و کویت از دور مسابقات کنار رفت.
در مرحله نیمهنهایی، ایران با گلهای صفر ایرانپاک و پرویز قلیچخانی بر کامبوج پیروز شد و در دیدار نهایی هم در حالی که با کره جنوبی در وقت قانونی به تساوی یک بر یک رسیده بود، با گل دقیقه ۱۰۸ حسین کلانی موفق به شکست این تیم شد تا برای دومین مرتبه فاتح این جام معتبر شود. علی جباری در دقیقه ۴۸ گل نخست ایران را به ثمر رسانده بود.
ایران مقابل کره جنوبی، با این ترکیب به میدان رفت: ناصر حجازی، ابراهیم آشتیانی، اکبر کارگرجم، مجید حلوایی، مصطفی عرب (کاپیتان)، علی جباری (مهدی مناجاتی)، پرویز قلیچخانی، جواد قراب، حسین کلانی، غلامحسین مظلومی (صفر ایرانپاک) و همایون بهزادی.
ششمین دوره – آخرین قهرمانی
ایران با قهرمانی در ششمین دوره جام ملتهای آسیا که در ورزشگاههای آزادی و باغشمال تهران و تبریز برگزار شد، نخستین و تنها تیم قاره لقب گرفت که سه بار متوالی فاتح این جام شده است.
قرار بود این جام با حضور ۹ تیم برگزار شود اما با انصراف عربستان، کره شمالی و تایلند، جام ششم بار دیگر با شرکت ۶ تیم ایران (قهرمانی دوره قبل و میزبان) چین، عراق، کویت، مالزی و یمن انجام شد. باز هم کره جنوبی با حذفشدن در مرحله مقدماتی، نخستین شگفتی این جام را رقم زد.
مرحله مقدماتی با حضور ۲۱ تیم برگزار شد اما در گروه اول منطقه غرب آسیا با انصراف تیمهای بحرین، لبنان، سوریه و پاکستان، دو تیم کویت و یمن بدون برگزاری مسابقه راهی مرحله نهایی شدند.
در گروه دوم چهار تیمعراق، عربستان، قطر و افغانستان حضور داشتند که عراق به عنوان تیم نخست گروه راهی مرحله نهایی شد. عربستان هم به عنوان تیم دوم به جام ششم صعود کرد.
در گروه C مالزی به عنوان تیم برتر گروه راهی مرحله نیمهنهایی شد. تایلند هم در یک بازی حساس، کره جنوبی را شکست داد تا ضمن حذف نایبقهرمان دوره گذشته، به عنوان تیم دوم این گروه صعود کند.
در بازیهای گروه D و جالبترین نتایج، چین ۱۰ بر یک بر برونئی پیروز شد و کره شمالی با نتایج مشابه یک بر صفر ژاپن و سنگاپور را شکست داد. چین از سد ژاپن گذشت و کره شمالی هم در ضربات پنالتی با نتیجه ۱۱ بر ۱۰ هنگ کنگ را شکست داد. کره شمالی با پیروزی در بازی پایانی بر چین، تیم برتر این گروه لقب گرفت.
در مرحله نهایی، ایران با هدایت حشمت مهاجرانی که جانشین فرانک اوفارل ایرلندی شده بود، در بازی نخست با گلهای ناصر نورایی و حسن روشن مقابل عراق پیروز شد.
جشنواره گل در برابر یمن باعث صعود مقتدرانه ایران به مرحله نیمهنهایی شد. غلامحسین مظلومی هت تریک کرد، علیرضا عزیزی و ناصر نورایی هر کدام دو بار و علیرضا خورشیدی ۸ گل ایران را در این بازی به ثمر رساندند.
چین که برای نخستین مرتبه در مرحله نهایی جام ملتهای آسیا حضور یافته بود، در بازیهای گروه خود که در تبریز انجام میشد، با مالزی مساوی شد و به کویت باخت تا به عنوان تیم دوم گروه، در بازی ضربدری به مصاف ایران برود.
چین در مرحله نیمهنهایی مقاومت جانانهای مقابل ایران به نمایش گذاشت و توانست در وقت قانونی دروازهاش را بسته نگه دارد، اما علیرضا خورشیدی در دقیقه ۱۰۰ طلسم دروازه چین را شکست و حسن روشن در دقیقه ۱۱۹ تیر خلاص را شلیک کرد تا ایران به دیدار نهایی صعود کند.
مسابقه نهایی با حضور بیش از ۱۰۰ هزار تماشاگر در ورزشگاه آزادی برگزار شد. کویت حریف ایران در فینال بود و داور سوئیسی هم بازی را قضاوت میکرد. در دقیقه ۷۱ ضربه ایستگاهی دیدنی علی پروین سومین قهرمانی متوالی را به فوتبال ایران هدیه کرد.
ایران در این دوره ۱۳ گل به ثمر رساند اما با درخشش منصور رشیدی هیچ گلی را دریافت نکرد تا مقتدرانه فاتح جام ششم شود. این آخرین حضور فوتبال ایران در فینال جام ملتهای آسیا بود.
درگیری شدید بازیکنان کویت و عراق در مسابقه نیمهنهایی که با برتری ۳ بر ۲ کویت در وقت اضافه همراه بود، این بازی را به یکی از جنجالیترین مسابقات تاریخ جام ملتهای آسیا تبدیل کرد.
ترکیب ایران در دیدار پایانی به این شرح بود: منصور رشیدی، آندرانیک اسکندریان، حسن نظری، بیژن ذوالفقارنسب، نصرالله عبداللهی، پرویز قلیچخانی (کاپیتان)، علی پروین، ابراهیم قاسم پور، ناصر نورایی (غلامحسین مظلومی)، علیرضا خورشیدی و حسن روشن.