انتشار کتاب‌های درسی به زبان قومیت‌ها در افغانستان
۱۳۸۹ بهمن ۱۶, شنبه
قانون اساسی افغانستان علاوه بر زبان‌های رسمی پشتو و دری، زبان‌های قومی ازبکی، نورستانی، بلوچی و ترکمنی را نیز به رسمیت شناخته است. دولت این کشور از تدریس به زبان مادری قومیت‌ها حمایت می‌کند و انتشار کتاب‌های درسی به این زبان‌های قومی و دیگر زبان‌ها در مدارس افغانستان را آغاز کرده است.
دولت افغانستان موظف است زمینه تدریس به زبان‌های مادری را در مناطقی که اکثريت مردم به يکی از این زبان‌ها تکلم می‌کنند، فراهم آورد. دولت افغانستان ۱۰ درصد بودجه‌ی سالانه این کشور را به امور آموزشی اختصاص می‌دهد که ۷ درصد آن مربوط به وزارت معارف است. این وزارتخانه بخشی از بودجه‌ی خود را نیز به زبان قومیت‌های این کشور اختصاص داده است.
تاسیس شعبه‌ی زبان قومیت‌ها در وزارتخانه‌ها
دولت افغانستان برای عملی کردن قوانین مربوط به زبان‌های مادری، دایره‌ای در وزارت معارف تاسیس کرده که شعبه زبان قومیت‌ها نام دارد.
مجید توران، یکی از مولفان ارشد زبان ترکمنی در وزارتخانه‌ی معارف افغانستان می‌گوید که زبان ترکمنی به‌دنبال تصویب قانون اساسی افغانستان در سال ۱۳۸۲رسمیت یافته و تدریس آن در مدارس تا کلاس ۱۲ آغاز شده است. وی با اشاره به حمایت دولت می‌گوید: «در وزارت آموزش و پرورش و آکادمی علوم کشورمان بخش زبان ترکمنی تاسیس شد و دولت علیرغم مشکلات اقتصادی با صرف بودجه‌ی دولتی از چاپ و تدریس زبان مادری ما در مدارس حمایت می‌کند.»
کمک ایران در آموزش معلمان زبان فارسی
آقای توران می‌گوید که قومیت‌ها از برنامه‌ی دولت با شور و شوق استقبال کرده‌اند. به‌نظر وی نتیجه برنامه دولت، یکپارچگی بیشتر نزد افغان‌ها خواهد بود. او به موسسه‌ای با هدف حفظ زبان‌های مادری قومیت‌ها در افغانستان اشاره می‌کند که "انجمن زبان‌های افغانستان" نام دارد و قرار است روز جهانی زبان مادری در ۲۱ فوریه را باشکوه برگزارکند.
مجید توران می‌گوید کشور‌ها خارجی از جمله ژاپن و آمریکا نیز از برنامه‌ی آموزش زبان‌های مادری در افغانستان حمایت کرده‌اند. او از پشتیبانی ایران در آموزش آموزگاران زبان فارسی برای افغانستان نیز یاد می‌کند.
۱۰۰ رادیو و ۳۰ کانال خصوصی
در افغانستان علاوه بر "رادیو و تلویزیون ملی" بیش از ۱۰۰ شبکه‌ی رادیوئی و ۳۰ شبکه تلویزیونی خصوصی نیز فعالیت می‌کنند. محمد زمان کلمانی، مسئول بخش زبان په‌شه‌ای در وزارت معارف افغانستان به دویچه‌وله توضیح می‌دهد که در افغانستان به زبان په‌شه‌ای روزنامه، رادیو و تلویزیون هست.
کلمانی می‌افزاید: «بیش از یک میلیون نفر از ساکنین افغانستان به زبان په‌شه‌ای صحبت می‌کنند. په‌شه‌ای‌ها در قسمت شرقی و مرکزی کشور زندگی می‌کنند واز جمله اقوام آریائی به شمار می‌آیند که حدود ۵ هزار سال در افغانستان ساکن بوده‌اند.»
آقای کلمانی گله می‌کند که وزارت معارف افغانستان کتاب‌های درسی به زبان په‌شه‌ای را تا کلاس ۱۲چاپ کرده اما هنوز تدریس به این زبان در مدارس آغاز نشده است.»
دولت به زبان قومیت‌ها روزنامه هم منتشر می‌کند
بر اساس قانون اساسی افغانستان «انتشار مطبوعات و رسانه‌های گروهی به تمام زبان‌های رایج در کشور آزاد می‌باشد». آقای کلمانی مدیر روزنامه‌ی "وطن‌داران" است که به ۵ زبان بلوچی، ازبکی، ترکمنی، په‌شه‌ای و نورستانی از سوی دولت افغانستان منتشر می‌شود. او بر وظ‌یفه‌ی دولت برای اجرای قانون اساسی افغانستان و ایجاد شرایط لازم برای آموزش و رشد زبان‌های قومی تاکید می‌کند.
کارشناسان به مشکلات کمبود کادر آموزشی هم اشاره می‌کنند. ایران سال‌هاست در تربیت آموزگاران زبان فارسی برای افغانستان می‌کوشد و اینک مسئولان وزارت معارف این کشور امیدوارند ازبکستان و ترکمنستان نیز در آموزش کادر زبان‌های ترکمنی و ازبکی به این کشور یاری رسانند.
انتقاد از دولت ادامه دارد
محمد صادق قواص از بخش زبان گجری وزارت معارف افغانستان در گفت‌وگو با دویچه‌وله از زندگی گجری‌ها در ۸ ولایت افغانستان و آزاد بودن تدریس به زبان گجری در مدارس یاد می‌کند. وی با اشاره به این‌که کتاب‌های آموزشی تا کلاس پنجم با کمک دولت منتشر شده‌اند، از دولت افغانستان انتقاد می‌کند که کمک شایانی به رشد این زبان نکرده است. او می‌گوید که گجری‌ها تا به‌حال موفق به تاسیس رادیو و تلویزیون نشده‌اند.
آقای خوش‌نظر، عضو هیئت علمی وزارت معارف افغانستان و مسئول زبان‌های پامیری نیز خاطرنشان می‌کند که شرایط برای تدریس زبان‌های پامیری در این کشور فراهم نشده و رسانه‌‌ای نیز به این زبان در افغانستان وجود ندارد. به تاکید وی، زبان پامیری، نه یک زبان، بلکه مجموعه‌ای از زبان‌هاست که با هم تفاوت دارند ولی این زبان در قانون اساسی افغانستان به‌عنوان زبانی مستقل تعریف نشده است.
رئیس جمهور افغانستان فقط وعده داد
شفیقه یارقین، دکترای زبان و ادبیات ازبکی که مشاور علمی بخش ازبکی در وزارت معارف افغانستان است در باره انتشار کتاب‌های درسی به زبان قومیت‌ها در مدارس این کشور می‌گوید: «در ولایت‌های افعانستان که ازبک‌ها ساکن هستند کتاب‌های درسی تا کلاس ۴ تدریس می‌شود. کتاب‌های پنجم و ششم نیز چاپ شده و دوره ۷ و ۸ نیز به نظرخواهی گذاشته شده است. کتاب‌های کلاس‌های دهم، یازدهم و دوازدهم نیز آماده چاپ هستند».
این کارشناس وزارت معارف، اقدامات دولت افغانستان را ناکافی می‌داند و یادآوری می‌کند که نمایندگان قومیت‌ها در جلسه خود با رئیس جمهور افغانستان از وی به‌دلیل وعده‌های انجام نشده انتقاد کرده‌اند. دکتر شفیقه یارقین می‌افزاید: «مشکل دیگر ما این است که کتاب‌ها به‌صورت کامل در مدارس ازبک‌ها توزیع نشده و در تربیت کادر آموزشی اقدامی به عمل نیامده و در مدارس عالی کشور هم هنوز شعبه‌ی زبان ازبکی تاسیس نشده است.»
استخدام یک میلیون معلم
در دوران جنگ داخلی افغانستان، بیش از ۶۰ درصد مدارس موجود در افغانستان تخریب شدند. کارشناسان می‌گویند که وزارت معارف افغانستان برای بازسای مدارس این کشور باید بیش از ۱۰ هزار مدرسه بسازد و یک میلیون معلم استخدام کند.
دکتر شفیقه یارقین عقیده دارد که در اجرای قوانین مربوط به زبان قومیت‌ها، هنوز مشکلات لاینحلی به‌چشم می‌خورند. او تاکید می‌کند که روز جهانی زبان مادری در ۲۱ فوریه، مناسبتی است تا قومیت‌های افغانستان مسائل مربوط به زبان مادری خود را طرح کنند تا وزارت‌خانه‌های ذینفع از جمله وزارت معارف، وزارت تحصیلات عالی، وزارت اطلاعات و فرهنگ و وزارت اقوام و قبایل و همچنین رئیس جمهور افغانستان به آنها پاسخ دهند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: مهیندخت مصباح