"آتشفشان ایدز" در ایران همچنان فعال است
۱۳۹۵ آذر ۱۰, چهارشنبه
از زمانی که دکتر آرش علایی، از پزشکان و کارشناسان به‌نام بین‌المللی، از "آتشفشان ایدز" در ایران سخن گفت تا امروز که جهان برای ۲۸ـ‌مین بار به نشانه‌ی همبستگی با مبتلایان به این ویروس روبان سرخ به یقه‌ی لباس خود سنجاق می‌کند، سال‌ها می‌گذرد. آرش علایی در مصاحبه‌ای با دویچه‌وله در شرح چگونگی رشد سریع روند این بیماری عفونی در جامعه‌ی ایران، آن را به "آتشفشانی" تشبیه کرد که "چند سال زیر خاکستر بوده و حال از زیر خاکستر برآمده است".
نگاهی به تازه‌ترین آمار وزارت بهداشت که در آوریل ۲۰۱۶ منتشر شده، نشان می‌دهد که این "آتشفشان" در حال حاضر نیز همچنان فعال است و به گفته‌ی حسن هاشمی، وزیر بهداشت، با "رشد سالانه‌ی ۱۰ درصدی" گسترش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: احتمال درمان بیماری ایدز در آینده نزدیک
طبق آمار رسمی، قربانیان رشد تورمی ایدز تا نیمه‌ی نخست سال جاری میلادی نزدیک به ۷ هزار نفر بوده است. این در حالی است که سازمان ملل متحد، در روز جهانی ایدز سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که میان سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ میلادی شمار مبتلایان به ایدز در سطح جهانی از ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر، به ۲ میلیون در سال کاهش یافته است.
یکی از بزرگترین موفقیت‌ها نیز کاهش ۵۸ درصدی شمار کودکان مبتلا به ایدز در همین فاصله زمانی بوده است.
سال ۲۰۱۵ از نظر ارزیابی دستاوردهای جهانی مقابله با ایدز برای رسیدن به اهداف هزاره‌ای این نهاد بین‌المللی، سال تعیین‌کننده‌ای بود. هدف این است که تا سال ۲۰۳۰ روند رشد این بیماری عفونی به صفر برسد.
سیاست "عدم آگاهی و کتمان"
از نظر کارشناسان پزشکی، دلیل اصلی رشد سریع انتقال ویروس اچ‌آی‌وی در ایران به "عدم آگاهی و کتمان" آن مربوط می‌شود. این علت در تمام گزارش‌های تخصصی‌ای که در باره‌ی آمار مرگ و میر بیماری ایدز در بانک‌های اطلاعاتی رسمی جمهوری اسلامی به ثبت رسیده همواره ذکر شده، ولی برنامه‌های موثر ریشه‌کن‌کننده‌ای برای مبارزه با آن طرح‌ریزی و پیاده نشده است.
بیشتر بخوانید: پیشرفت روش‌های درمان در بیماری ایدز
ایران تا میانه دهه‌ی ۱۹۸۰ از جمله کشورهایی بود که وجود این ویروس را در جامعه انکار می‌کرد و با اینکه در ابتدا طبق داده‌های رسمی، نزدیک به ۲۰۰ تا ۵۰۰ نفر به بلای اچ‌آی‌وی مبتلا بودند، واقعیت را نادیده می‌گرفت.
رهبران ایران در سطح بین‌المللی همواره اعلام می‌کردند که جامعه‌ی ایران به دلیل وفاداری به ارزش‌های نظام جمهوری اسلامی "پاک و منزه" باقی مانده است. به همین دلیل، دکتر آرش علایی و برادرش کامیار که از پزشکان مبرز و پیشروان روشنگری و آگاه‌سازی مردم در این زمینه بودند، در سال ۲۰۰۸ دستگیر و به "اتهام براندازی نظام، ارتباط با احزاب اپوزیسیون و تشکیل سازمان‌های غیردولتی" به زندان‌های دراز مدت محکوم شدند.
این اقدام اعتراضات گسترده‌ی بین‌المللی را به همراه داشت که سرانجام به آزادکردن این دو پزشک راهگشا، پس از تحمل ۳ سال حبس انجامید.
بیشتر بخوانید: افزایش شمار افراد ناقل ویروس ایدز در ایران
با اینحال مقامات دولتی به اجرای برنامه‌های ضد روشنگرانه‌ی خود ادامه دادند تا جایی که شورای عالی انقلاب فرهنگی با تایید محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت، در سال ۲۰۱۲ روز جهانی ایدز را که همواره اول دسامبر برگزار می‌شد، به دلیل عدم "شمول کشوری" از تقویم رسمی ایران حذف کرد.
در این روز جهانی انجمن‌های مردم‌نهاد می‌کوشیدند با برپایی گردهم‌آیی‌های آموزشی و اطلاعاتی، بر آگاهی شهروندان در این زمینه بیفزایند و با اعمال تبعیض علیه مبتلایان به ایدز مقابله کنند.
"موج سوم" ایدز
سیاست "انکار و کتمان" دولت در حال حاضر نیز با آن‌که کارشناسان از "موج سوم" ایدز در ایران سخن می‌گویند، همچنان در دستور کار است.
حسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به عنوان نمونه، در آوریل ۲۰۱۶ علت گسترش این بیماری خطرناک را «پنهانکاری دربارهی آن و نگفتن واقعیتها به مردم» عنوان کرد. خواست وزیر بهداشت این است که «بدون پرده‌پوشی واقعیت‌های جامعه را به مردم بازگو کنیم»
دکتر مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران، نیز معتقد است که «بزرگترین مشکل در رابطه با کنترل و درمان بیماری ایدز در کشور، انکار مسئله است».
به قول محرز: «مثل کبک سرمان را زیر برف نکنیم. هنوز هم بسیاری انکار می‌کنند که شیوع ایدز از راه تماس جنسی پرخطر وجود دارد».
خطر در کمین زنان و جوانان
پس‌لرزه‌های پیامدهای منفی "عدم آموزش درست و پنهانکاری" دولتی بیش از همه شالوده‌ی زندگی زنان و جوانان را ویران می‌کند. خبرگزاری ایرنا به نقل از تازه‌ترین آمار رسمی وزارت بهداشت (آوریل ۲۰۱۶) گزارش می‌دهد که «در ایران بیش از ۳۰ هزار فرد مبتلا به این ویروس شناسایی شده‌اند و حدود ۱۵ درصد از مبتلایان را زنان تشکیل می‌دهند».
در این گزارش همچنین آمده است که بیش از ۹۰ درصد زنان بدون اینکه آگاه باشند، از طریق شوهرانشان به اچ‌آی‌وی مبتلا می‌شوند.
بر اساس داده‌های دکتر زهرا بیات جوزانی، مدیر مرکز تحقیقات ایدز کشور، که در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۶ در روزنامه‌ی "جمهوری اسلامی" منتشر شده، شمار مبتلایان به ویروس ایدز نزدیک به ۲۷ هزار نفر است که دستکم ۵ هزار تن از آنان را زنان تشکیل می‌دهند.
بیشتر بخوانید: "اخراج کودکان مبتلا به ایدز از مدارس"
دربارهی درصد یا شمار جوانان مبتلا به ایدز آمار رسمی قابل اعتمادی منتشر نشده، با اینحال مسئولان بارها در رابطه با افزایش تورمی مصرف شیشه و مواد مخدر صنعتی در جامعه از "گسترش ایدز در میان جوانان" سخن گفته‌اند. به عنوان نمونه دکتر مسعود مردانی، استاد دانشگاه شهید بهشتی، در گفت‌وگو با خبرنگار "شفقنا" در ژوییه سال گذشته گفت که «سن ابتلا به ویروس ایدز در ایران به ۱۶ سالگی رسیده است».
اطلاع‌رسانی "اخلاقی"
اغلب دست‌اندرکاران، نخستین گام در راه مقابله با این بیماری را "تشدید فعالیت‌های آگاهی‌بخش و ارایه‌ی خدمات اطلاع‌رسانی مربوط به آن" می‌دانند.
دکتر مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران، از جمله با تاکید بر اینکه الگوی ابتلا به این بیماری در کشور در چند سال گذشته تغییر کرده و در حال حاضر انتقال ویروس بیشتر از طریق رابطه‌ی جنسی کنترل‌نشده در میان مردان و زنان صورت می‌گیرد، می‌گوید: «هیچ نوع آموزشی از سوی آموزش و پرورش و رسانه‌ها دربارهی انتقال ایدز از طریف رابطه‌ی جنسی پرخطر وجود ندارد.»
این کارشناس با اشاره به اینکه ارتباط جنسی یک غریزه‌ی طبیعی است، می‌افزاید: «چرا پدر و مادرها با بچه‌ها دربارهی رابطه‌ی جنسی صحبت نمی‌کنند؟ چرا آموزش و پرورش دربارهی رابطه‌ی جنسی هیچ آموزشی به دانش‌آموزان نمی‌دهد؟ چرا رسانه‌ها به این مسائل مهم نمی‌پردازند؟»
به نظر کارشناسان، برنامه‌های اجرایی نهادها "محدود و ناکارآ" است و اغلب "آموزش‌ها رنگ اخلاقی غلیظی" دارد. به عنوان نمونه، اگر جوانی جواب پرسش شماره‌ی ۱۸۱۹ بخش پاسخگویی به "سئوالات متداول مرکز ملی پیشگیری از ایدز در ایران" را در پایگاه اینترنتی آن جستجو کند، با این هشدار روبرو می‌شود: "محتوای این صفحه برای افراد زیر ١٨ سال مجاز نمی‌باشد". سئوال ۱۸۱۹ عبارت از این است: «استفاده از دو کاندوم باعث جلوگیری از ابتلا به ایدز می‌شود؟»
نقش رسانه‌ها
برنامه‌های تلویزیونی و سریال‌هایی که به نوعی به مسائل مربوط به این بیماری می‌پردازند اغلب با نگاهی جانبدارانه و در مذمت رفتارها و نیازهای جنسی تهیه می‌شوند. دکتر حمید صانعی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با تاکید بر اینکه باید دربارهی "واقعیت‌های ایدز" اطلاع‌رسانی شود، می‌گوید: «باید اجازه دهیم فیلم‌های بیشتری با محتوای فرهنگی و آموزشی تهیه و ارائه شود تا جامعه بداند که فردی که به ایدز مبتلاست، مجرم نیست و نباید مطرود باشد.»
موضوع ایدز برای نخستین بار در سریال "آخرین ستاره‌ی شب" تلویزیون ایران دستمایه قرار گرفت و پس از آن سریال‌های "نیستان" به کارگردانی حسین مختاری و سریال "بیگانه‌ای در میان ما" به کارگردانی احمد امینی، به این موضوع پرداختند.
بیشتر بخوانید: افزایش نگران‌کننده ابتلا به ایدز در میان زنان ایران
اگر از سریال‌های دیگری مانند "در شهر" و "خط قرمز" که در حاشیه مسئله‌ی مبتلایان به ویروس اچ‌آی‌وی را مطرح می‌کنند، بگذریم، ظاهرا در چند ماه گذشته سریال ۴۰ قسمتی "پریا" در "آموزش‌دهی" موفق بوده است.
سید محمد هادی ایازی، معاون امور اجتماعی وزارت بهداشت در نوامبر ۲۰۱۶ در جریان نهمین کنفرانس بین‌المللی ارتقاء سلامت در شهر شانگهای در شرق چین گفت که «پخش این سریال در تلویزیون ایران موجب شده، مراجعه برای کنترل بیماری ایدز به میزان بیش از ۴۰ درصد افزایش یابد.»
سریال نیمه موفق
اسماعیل عفیفه، تهیه کننده‌ی سریال که با همکاری و بودجه‌ی وزارت بهداشت و درمان فیلمبرداری می‌شود در این رابطه می‌گوید: «این وزارتخانه می‌خواهد اسم و عنوان ایدز در سریال "پریا" مطرح شود و اطلاع‌رسانی دربارهی شیوه‌های پیشگیری از آن اهمیت ویژه‌ای یابد؛ زیرا موج سوم اچ‌آی‌وی در حال فراگیری است.»
"پریا" زنی است که پس از جدایی و طلاق از همسرش به قصد ادامه‌ی تحصیل به خارج می‌رود، ولی تاب دوری از دو فرزند خود را که نزد پدرشان زندگی می‌کنند، نمی‌آورد و پس از گذشت ۵ سال به ایران باز می‌گردد. او در شرایطی که همچنان درگیر کشمکش با همسر اولش است، با کیوان، پسر خاله‌ی خود به امید ساختن یک زندگی جدید، رابطه‌ی "نامتعارف" عاشقانه برقرار می‌کند. این امید اما پس از چندی نقش بر آب می‌شود، چون کیوان به خاطر اعتیاد به مواد مخدر در پی رفت و آمد به میهمانی‌های شبانه به ایدز مبتلا می‌شود...
بیشتر بخوانید: مخالفت سازمان پژوهش با طرح موضوع اعتیاد وایدز در کتب درسی
جنبه‌ی "آگاهی‌دهی دربارهی شیوه‌های پیشگیری" از ایدز در این سریال در برابر "پیام اخلاقی" آن بسیار کم‌رنگ است. این پیام در تبلیغ شیوه‌ی زندگی و رفتار دو شخصیت دیگر داستان، گلی و علیرضا، خلاصه می‌شود: این دو کارآکترهایی کاملا مثبت هستند، طبق سنت و اصول دین با هم ازدواج کرده‌اند، صاحب دو فرزند برومند شده‌اند و زندگی بی‌دردسر و آرامی را با یکدیگر می‌گذرانند. این "الگو" در برابر زندگی پرتنش و پرکشمکش و غیراخلاقی "پریا" و کیوان، گزینه‌ی بهتری جلوه می‌کند.
واقعیت‌های هشداردهنده
زیر خاکستر تبلیغ این الگوهای اخلاقی، "آتشفشان ایدز" در ایران همچنان فعال است: بنا به ارزیابی کارشناسان و متخصصان بیماری‌های عفونی که بر اساس فرمول سازمان بهداشت جهانی تعریف می‌شود، شمار واقعی مبتلایان به ایدز در ایران بسیار بیشتر از داده‌های رسمی وزارت بهداشت است و میان ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار نفر را دربرمی‌گیرد.
به گفته‌ی کارشناسان بیش از ۷۰ هزار فرد مبتلا و ناقل ویروس ایدز در کشور از بیماری خود آگاه نیستند و می‌توانند عامل انتقال عفونت به دیگران باشند.