نفت و گاز شمال چقدر می ارزد؟

بخش نخست

ولایت های فاریاب، جوزجان و سرپل از ولایت های شمال افغانستان دارای مورفولوجی بسیار مناسبی برای کاوش، اکتشاف و استخراج مواد معدنی هایدروکاربنی هستند. این ولایت ها در دوران تاریخی مختلف مورد پژوهش زمین شناسان همین عرصه علمی و تحقیقی قرار گرفته اند. در میانه سده 20 برخی تلاش ها برای اکتشاف و استخراج منابع نفتی و گازی این حوزه انجام شد: نخستين عمليات حفاري جهت اكتشاف نفت و گاز در افغانستان در سال 1956 انجام شد. به طوری که در سال 1959 منجر به اكتشاف ميدان نفتي انگوت گردید. در فاصله سال هاي 1959 تا 1966 پنجاه حلقه چاه اكتشافي ديگر نيز در اين حوزه حفر گرديد كه باعث اكتشاف 3 ميدان گازي بزرگ يتيم تاق (1960) خواجه گوگردك (1961) و خواجه برهان (1964) شد (كينگستون و كلارك 1995).

اگر چه اطلاعات دقيق كشفيات اين دوران در دست نیست؛ اما ظاهرا از سال 1966 تا 1981 حداقل دو ميدان نفتي كوچك، يك ميدان گازي بزرگ (جرقدوق) و دو ميدان گازي ديگر كشف شد که عمدتا در بخش شمال غربي كشور موقعیت دارند (کینگستون وکلارک 1995).

در مسیر مزارشریف، شبرغان، فاریاب تاسیسات و تجهیزات به کاررفته برای استخراج نفت و گاز به چشم می خورد. تجهیزاتی که غالبا کهنه و فرسوده هستند. دشت های سرپل بسیار زیاد مستعد امر تشکیل نفت است. در عهد زمین شناسی "جوراسیک فوقانی" این منطقه بستر مناسبی برای رسوب گذاری بوده و جنگلات و موجودات زنده دیگر در اثر گذشت زمان در بین طبقات رسوبی، آهسته آهسته تبدیل به فسیل و بعد در اثر تاثیر فشار طبقات، گذشت زمان و گرمای موجود در بین طبقات زیرین و بالایی به ذرات هایدروکربن ها تغییر ماهیت دادند. زغال سنگ، نفت و گاز حاصل همین سیر تکاملی قشر زمین هستند.

تپه های خرد و کلان و رشته کوه های پراگنده در اطراف آن نشان از فرار مواد معدنی هایدروکاربنی به طرف دشت های وسیع و پهناور این ولایت دارند و نشان دهنده موجودیت مقدار عظیم نفت می باشند.

گفته می شود که برای اولین بار ساحه های نفت و گاز شمال افغانستان در اواخر قرن هجدهم توسط زمین شناسان خارجی همچون کریس باخ، هایدن و فیورن مورد مطالعه قرار گرفتند. در نتیجه نفت در ولایت سرپل در کوه اونگوت کشف گردید که بر همین اساس، در سال های 1938 تا 1940 میلادی زمین شناسان اروپایی ایویس ، کلپ ، کیرخ و شینگ راجع به ساختار جیالوجیکی مناطق شمال افغانستان و دُورنمای اراضی نفت وگاز خیز نظریاتی ارایه نمودند.

در راه مزارشریف به طرف شبرغان و بعد سرپل در سال های اول بعد از سقوط رژیم طالبان، تعداد زیادی کارخانه یا دستگاه های خرد تصفیه نفت موجود بود. البته باید گفت که این دستگاه ها دچار تخریب شدید شده بودند و اکثر آنها قابل استفاده نبودند و بیشتر نفت شمال افغانستان به صورت قاچاق، غیرعلمی و خودسرانه توسط قوماندان های منطقه یی استخراج و به کشورهای همسایه شمالی افغانستان فرستاده می شد.

در سال های اخیر و بعد از روی کار آمدن انجینر ابراهیم عادل، وزیر قبلی وزارت معادن، تلاش هایی صورت گرفت تا کنترول بیشتری روی چاه های نفت سرپل و گاز شبرغان انجام شود. به همین دلیل، تعداد زیادتری از چاه ها بسته شدند و نیروهای امنیتی مستقیم مسوول کنترول آنها شدند. همچنان قرار شد تا امتیاز استخراج نفت و گاز شمال به صورت رسمی و با نظارت و سرپرستی وزارت معادن، به قراردادی داخلی و یا خارجی واگذار گردد.

در راه سرپل آثار تخریب تجهیزات تصفیه نفت به چشم می خورد؛ به طوری که نیاز است دوباره سرمایه گذاری در قسمت توسعه اکتشاف و استخراج نفت و گاز صورت بگیرد. علاوه بر این، مسئله امنیت هم که مشکلی است جدی در راه رسیدن به این هدف.

تصویر این مناطق خیلی شبیه است به تصاویری که ما در ذهن از آغازین روزهای کشف نفت و حفر اولین چاه نفت در ایالت پنسیلوانیای آمریکای شمالی داریم. آیا امکان دارد کشف و استخراج نفت در این منطقه روزی باعث رشد اقتصادی منطقه شود؛ آنچنانی که در پنسیلوانیا رخ داد؟

نهضت صنعتي در نيمه دوم قرن نوزدهم اهميت و ارزش نفت را بر جهانيان آشکار کرد و مخصوصا پس از آنکه در سال 1859 ميلادي کلنل « دريک» با استفاده از دکل حفاري موفق به استخراج نفت شد. نخستين اقدامي که در جهت شکل گيري تاريخ صنعت نفت جهان موثر واقع شد گزارشي بود که از سوي "بنجامين سيليمن جونيور" استاد برجسته رشته کیمیا در دانشگاه بيل به سرمايه گذاران جهاني نفت ارایه شد. گزارشي که در تاريخ صنعت نفت جهان يک نقطه عطف به حساب مي آید.مأموريت "سيليمن" در اين طرح تحقيقاتي انجام آزمايش هاي علمي بر روي نوعي روغن موسوم به (سنکا) بود که در پنسيلوانياي غربي، به غیر از روشنايي، براي درمان بسياري از بيماري ها مورد استفاده قرار مي گرفت. کشف نفت به سرعت رشد ساخت و ساز در این ایالت را بالا برد و در طول چند سال بیابان ها به شهرهای پر جمعیت تبدیل شد.

همین تصویر را شما در مورد سرپل و ولایت های اطرافش هم می توانید داشته باشید برای زمانی که منابع عظیم نفت آن درست و عادلانه استخراج شود. اقتصاد سرپل بعد از استخراج علمی نفت آنقدر شکوفا خواهد شد که می توانیم به جرات بگوییم یکی از قطب های صنعتی افغانستان خواهد شد. آمار جوانان بی کار ولایت به حداقل می رسد و درآمد سرانه مردم این ولایت و ولایت های جانبی آن بالا خواهد رفت. اگر نفت امروز عامل اصلی تعیین کننده اقتصاد در جهان است پس در این ولایت هم بسیار موثر خواهد بود و حتی اثرات آن در مرکز هم در آینده دیده خواهد شد. وحید الله شهرانی وزیر معادن افغانستان در اجلاس چند روز قبل پارلمان گفت که در مدت زمان یک سال آینده عواید داخلی از استخراج معادن، نفت و گاز از یک میلیارد دالر افزایش خواهد یافت و ظرف سه سال آینده عواید دولت تا به 5 میلیارد دالر خواهد رسید. وی در مورد شفافیت در خصوص مصارف عواید معادن افغانستان گفت: "عواید هر سال باید 1.2 میلیارد دالر بالا برود. می خواهیم که یک صندوق خاص برای تنظیم عواید معادن ایجاد شود، 50 درصد آن در تطبیق برنامه ها و پروژه های زیربنایی افغانستان چون خط آهن، برق، سرک هر آن چیزی که باعث تولید شود به مصرف برسد و رشد اقتصادی افغانستان را تداوم دهد".

چاه های نفت منطقه "قشقری" در ولایت سرپل به یک شرکت دولتی چینی واگذار شده است. این مخزن در سال 1976 که در دوازده کیلومتری طرف جنوب و جنوب شرقی شهر سرپل واقع می باشد، کشف گردید. ساحۀ نفت خیز قشقری 1159 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مساحت ذخیره آن در زیر زمین به طول و عرض تقریبی 7.5 در 1.5 کیلومتر می باشد. به لحاظ علم زمین شناسی، این ساحه در طبقات الب یک طبقه، اپت دو طبقه و هاتاریف یک طبقه که مجموعاً چهار طبقۀ نفت دارد. این معدن به صورت عموم به طبقۀ تباشیر (کریتیشیاس) تعلق می گیرد.

در ساحۀ قشقری جمعاً ده چاه تفحصاتی و اکتشافی حفر گردیده که از آن جمله چاه های شماره 1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 8 ، 9 و 10 نفت خیز هستند. در اطراف منطقه پوسته های امنیتی مستحکمی ایجاد شده و به نقل مردم بومی سرپل، منطقه قشقری تحت نفوذ طالبان است.

پرسش این است که چطور امکان دارد در منطقه یی که طالبان نفوذ دارند، شرکت چینی بتواند تاسیسات استخراج نفت را استوار کند. شاید با این لحاظ که طالبان با پاکستان و پاکستان با چین رابطه دوستانه دارند، این امر امکان پذیر گردد. به ویژه این که شرکت چینی، یک شرکت دولتی است.

ذخیره نفتی قشقری ساحه ای در حدود 4500 کیلومتر مربع را شامل می گردد. برآورد شده است که این مخزن حدود 80 میلیون بیرل نفت دارد که برای 25 سال روزانه 11 هزار بیرل نفت از آن استخراج خواهد شد. وزرات معادن افغانستان با شرکت نفت ملی دولتی چین(CNPC) قرارداد استخراج این مخزن نفتی را امضا کرده است. وزیر معدن افغانستان گفته است: "با امضای این قرارداد چین نخستین کشور خارجی خواهد بود که در افغانستان نفت استخراج می‌ کند".این قرارداد به چین امکان می‌دهد در ولايت‌های سرپل و فارياب نفت تولید کند. این منطقه تحت عنوان حوزه آمودریا (بلاک قشقری، بلاک بازار کمی و بلاک زمرد سای) شناخته می‌شود.بر اساس گفته‌هاي وزیر معادن، 15 در صد ریالیتی (سود خالص از نفت تولید شده) به دولت افغانستان پرداخت خواهد شد.

(پایان بخش اول)

نویسنده / سید نادر پژوهش

ویراستار: عاصف حسینی