قرارداد چابهار؛ استراتژی درازمدت هند و خطر تحریم‌های امریکا

هند روز دوشنبه این هفته قرارداد ۱۰ ساله برای گسترش و توسعه بندر چابهار ایران و مدیریت بخشی از آن را امضا کرد.

صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

این توافق بین مقامات بندری هند و ایران یک گام بزرگ و درازمدت هند برای تامین مسیر ترانزیت اموال هندی به بازارهای ایران، افغانستان، آسیای مرکزی و فراتر از آن است.

بر اساس این قرارداد که بین ایندین پورت گلوبال لیمیتد (IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران (PNO) امضا شده است، هند در مجموع ۳۷۰ میلیون دالر برای توسعه و تامین مالی این بندر سرمایه گذاری خواهد کرد.

ایالات متحده در مورد تجارت با ایران هشدار داد

پس از امضای این قرارداد در تهران، ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا به خبرنگاران گفت «هر کسی که به معاملات تجاری با ایران فکر می‌کند» باید «از خطر بالقوه» تحریم‌ها آگاه باشد.

پاتل افزود: «تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پابرجاست و ما به اجرای آن ادامه می‌دهیم.»

در مقابل، سوبرامانیام جایشنکر وزیر خارجه هند گفت که ایالات متحده در گذشته از «اهمیت بزرگ‌تر» این بندر «قدردانی» کرده است.

بیشتر بخوانید: کوگلمن: بندر چابهار ایران «تغییر دهنده بالقوه بازی» است

در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده فعالیت این بندر را از تحریم‌ها مستثنی کرد تا زمینه انتقال اجناس و سوخت به افغانستان جنگ زده فراهم شود. حمل و نقل بیش از ۹۰ هزار کانتینر و ۲.۵ میلیون تن گندم و کمک‌های دیگر به افغانستان از همین ترمینل انجام شده است.

جایشنکر گفت: «من فکر می‌کنم این مساله ارتباطات، متقاعد کردن و تفهیم این نکته به مردم است که این [بندر] در واقع به نفع همه است. من فکر نمی‌کنم مردم در این مورد دید محدودی داشته باشند.»

افزایش فاصله بین هند و ایالات متحده

شانتی ماریت دسوزا، کارشناس سیاست عمومی هند، که در حال حاضر استاد مهمان دانشگاه ماساچوست امهرست در رشته سیاست عمومی است، به دویچه وله گفت که چگونگی تأثیر تحریم‌ها بر فعالیت بندر چابهار همچنان نامشخص است.

او گفت: «تحریم‌های امریکا می‌تواند ظرفیت کامل بندر چابهار را به عنوان یک مرکز تجارتی به حداقل برساند.»

او افزود: «با این حال، انتخاب‌های جسورانه سیاست خارجی هند در مورد جنگ اوکرایین، واردات نفت و تسلیحات از روسیه، حمایت از ارتش میانمار و تجارت با ایران، که با سیاست‌های واشنگتن در تضاد است، می‌تواند حکومت بایدن را مجبور به انتخاب یک سیاست خارجی متفاوت در قبال دهلی جدید کند.»

توسعه بندر چابهار هدف چند دهه پیش است

علاقه هند به توسعه بندر چابهار به سال ۲۰۰۳ باز می‌گردد، زمانی که میان این کشور و ایران «نقشه راه استراتژیک» امضا شد. این بندر اولین بار در زمان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۳ افتتاح شد.

هند در سال ۲۰۱۶ تجدید لنگرگاه کشتی و ترمینل کانتینری حمل و نقل را در این بندر آغاز کرد. در سال ۲۰۱۸، هند پیشبرد فعالیت‌های چابهار را بر عهده گرفت.

آفتاب کمال پاشا، رئیس پیشین مطالعات خلیج در دانشگاه جواهر لعل نهروی هند به دویچه وله گفت: «کار روی این پروژه از دو دهه پیش آغاز شده است. زمانی که تحریم‌ها توسط حکومت دونالد ترامپ بر ایران در سال ۲۰۱۸ اعمال شد، فشارهایی از سوی ایالات متحده وجود داشت. اما هند با استدلال در مورد افغانستان موفق شد تا معافیت دریافت کند.»

پاشا گفت: «ما باید بر خودمختاری استراتژیک خود تاکید کنیم. این کشور برای منافع ایالات متحده در منطقه به ویژه در مقابله با چین حیاتی است.»

هدف هند محدود کردن روابط چین و پاکستان است

اهمیت ژیوپولیتیکی چابهار زمانی آشکارتر می‌شود که می‌بینیم بندر گوادر پاکستان در فاصله ۱۰۰ کیلومتری آن موقعیت دارد.

هند می‌خواهد در برابر مشارکت چین با پاکستان و نفوذ فزاینده پیکینگ در منطقه خلیج عمان مقابله کند. هند می‌بیند که موقعیتش به عنوان یک قدرت منطقه‌ای توسط بندر گوادر به دلیل همکاری نزدیک چین و پاکستان، به چالش کشیده شده است.

چین میلیاردها دالر در پروژه‌های زیربنایی مسیر تجارتی موسوم به «کریدور اقتصادی چین-پاکستان» در ابتکار «کمربند و جاده» سرمایه گذاری کرده است. چین در حال سرمایه گذاری در بندر گوادر است تا دروازه پیکینگ را از طریق اقیانوس هند به بازارهای جهانی باز کند.

منازعه درازمدت بین هند و پاکستان، ایجاد یک مسیر امن ترانزیتی را برای هند به بازارهای ایران، افغانستان، آسیای مرکزی و منطقه خلیج فارس دشوار کرده است.

پاکستان ترانزیت زمینی اموال هندی را از خاک خود ممنوع کرده است. هند با تمویل مالی توسعه بندر چابهار می‌خواهد مشکل دسترسی به مسیر امن ترانزیتی را حل کند.

فواد ایزدی، عضو ارشد دیپارتمنت روابط بین‌الملل در دانشگاه تهران، به دویچه وله گفت که «رویکرد فعالانه هند در مورد چابهار» نشان ‌دهنده اقدام حساب ‌شده برای حضور منطقه‌‌ای و «ایجاد وزنه متقابل استراتژیک در برابر نفوذ چین» است.

ایزدی گفت که اقتصاد رو به رشد هند فرصت‌های زیادی را برای کشورهای منطقه به همراه دارد و ایران آماده است بر ظرفیت ترانزیتی خود به سمت آسیای مرکزی و روسیه سرمایه گذاری کند.

مسیر جدید تجارتی به روسیه از طریق ایران؟

در صورتی که بندر چابهار توسعه یابد، می‌تواند طرح حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC) را که در سال ۲۰۲۲ توسط هند، ایران و روسیه روی آن توافق شد، عملی کند، مسیری که می‌تواند شامل جاده‌ها، خطوط ریل و مسیرهای دریایی باشد. 

براساس این طرح، قرار است اقیانوس هند و خلیج فارس از طریق ایران به دریای خزر و روسیه وصل شود.

دسوزا گفت: «چابهار و ادغام آن با طرح INSTC برای هند مهم است، به خصوص در زمانی که چشم انداز پروژه کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) تیره و تار است.»

گلشن ساچدوا، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه جواهر لعل نهرو، به دویچه وله گفت که «شامل کردن پروژه INSTC با بندر چابهار» موضوع حیاتی برای هند خواهد بود و این استراتژی درازمدت هند برای ارتباط با بازارهای بیشتر در جهان است.

او گفت: «با تجارت چشمگیر انرژی میان هند و روسیه، و تعامل رو به رشد هند در جنوب قفقاز، به خصوص صادرات دفاعی به ارمنستان، پروژه INSTC ممکن است بیشتر قابلیت عملی شدن پیدا کند.»

ساچدوا همچنین گفت که به دلیل جنگ اوکرایین، اتصال کشورهای اروپایی از طریق پروژه INSTC ممکن است در حال حاضر امکان پذیر نباشد، اما بدیل‌هایی برای وصل آنها از مسیر ایران - ارمنستان - گرجستان و دریای سیاه وجود دارد.

مطالب ویدیویی ما را در یوتیوب تماشا کنید

ساچدوا افزود: «تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده علیه روسیه و ایران پیچیدگی‌هایی را به خصوص برای شرکت‌های خصوصی که در معرض دید غرب هستند، ایجاد کرده است. با این حال، سیاست گذاران هند تصمیم دارند تا راه هایی برای تعامل با طرح‌های ایالات متحده بیابند.»