تبصره: سه سال بعد از جمله «ما موفق می‌شویم» مرکل

دقیقاً سه سال پیش انگلا مرکل صدراعظم آلمان با آرامش جمله ساده ای را به زبان آورد که بعداً این کشور را تغییر داد. او در مواجهه با موجی از مهاجران در سال ۲۰۱۵ گفته بود که "ما موفق می‌شویم". تبصره ای از ینس توراو.

اگر زمانی در آینده های دور آلمانی ها بخواهند از عصر مرکل یاد کنند و دنبال عنوان بزرگی برای این عصر باشند، آنگاه بهترین انتخاب برای شان همین سه کلمه خواهد بود: "ما موفق می‌شویم". صدراعظم آلمان دقیقاً سه سال پیش این کلمات را به زبان آورد و از آن زمان به بعد در مورد این جمله سیاسی بیشترین تبصره، تحلیل و بحث صورت گرفت.

جمله ای که کشور را تغییر داد

آیا این واقعاً سه سال پیش بود؟ احساس چنین است که از این سخن یک عمر گذشته است. دلیل آن اینست که آلمان با این جمله و سیاست پناهندگی که در پیوند با آن قرار دارد، تغییر اساسی یافت، البته نه تغییر بنیادی و یا اقتصادی، بلکه از لحاظ سیاسی، اجتماعی و نخست از همه ذهنی.

آیا از آن زمان تا حال موفق شده ایم؟ پاسخ به این سؤال هم بله و هم نخیر است. تقریباً یک میلیون پناهجو در سال ۲۰۱۵ به آلمان آمدند. آنها لااقل در آغاز از سوی مددکاران داوطلب، نواحی، سازمان ها، کلیسا ها و اتحادیه ها با جبین گشاده استقبال گردیدند. اکثریت بزرگ این پناهجویان به گونه درست و مناسب پذیرفته شدند. پس در این مورد موفقیت وجود داشته است. اما مدت درازی شمار زیادی از مهاجرین به گونه غیر قابل کنترول وارد این کشور شدند و اداره های شهری و نواحی بسیار زود تردید نشان دادند که برآمدن از عهده این همه مسئولیت آنقدر هم آسان نیست. چنین احساسی پیدا شد که دولت و عرصه سیاست نه مایل و نه قادر به تأمین یک روند منظم و همچنان حفظ امنیت اند. در این میان حکومت انگلا مرکل سیاست خود در قبال پناهندگی را به تدریج تشدید کرده است. یکی از دلایل مهم آن اینست که او برای یک مشی دیگر و لیبرال در این رابطه، نه در اروپا، نه در خود آلمان و خاصتاً در حزب خودش، دیگر از طرفداری اکثریت برخوردار نبود.

حالا از دیر زمانی به این طرف مسأله دیگر تنها بر سر سیاست پناهندگی نیست که طور مثال کشور آلمان با این بزرگی اش از عهده چه تعداد پناهجو در کدام محدوده زمانی بیرون برآمده می‌تواند. اکنون مسأله بیشتر بر سر آنست که موضوع پناهندگی و مهاجرت سبب ایجاد یک سلسله مشکلات، طور مثال در گفتگو میان سیاست و ملت، شده است. زخم ها، نفرت و خشمی که گمان می‌شد از دیر زمانی میان شرق و غرب، شهر و روستا و راستی ها و چپی ها از بین رفته است، به طور ناگهانی دوباره هویدا شده اند. گروه های مختلف اجتماعی نمی‌توانند در مورد این پرسش به تفاهم برسند که چه سیاستی در قبال پناهجویان درست است. لحن پرخاشگرانه شده و عوامگرایان دست راستی و نئونازی ها از این وضعیت برای اهداف خود سوءاستفاده می‌کنند. تابو ها شکسته شده و معیار ها در انتخاب کلمات و پیمانه استدلال تغییر یافته اند.

منظور مرکل از کلمه "ما" اصلاً کی بود؟

شمار زیادی جمله مرکل را چنین تعبیر می‌کنند: منظور از "ما"، که قرار بود در امری موفق شویم، اصلاً همگان نبوده است. در چنین دیدگاهی، بار اصلی سیاست پناهندگی را مأموران پولیس، نمایندگان مقامات مربوط، باشندگانی که در نزدیکی اقامتگاه های پناهجویان زندگی می‌کنند، و همچنان اداره های شهری، نواحی و مجتمع ها به دوش می‌کشند، نه سیاستمداران اداره فدرال در برج های مستحکم شان در برلین. کسانی هم هستند که از این طرز نظر فراتر رفته و می‌گویند که سیاست‌مداران هیچگاهی به فکر شهروندان عادی کشور نیستند، به فکر اینکه ما با مشکل جهانی شدن و مشکلات دیگر مثل وضعیت خراب کار و امنیت اجتماعی، چگونه کنار می‌آییم.

از همین خاطر جمله "ما موفق می‌شویم!" باید در آینده برای پاسخ به برخی از سوال های دیگر نیز آماده باشد، طور مثال: آیا جامعه، سیاست، اتحادیه ها، سیاستمداران و شهروندان باز هم موفق خواهند شد تا با هم یک گفتگوی سازنده را آغاز کنند؟ روی بنیاد ها و ستون های مرکزی نظم اجتماعی ما، که همه باید به آن ارج و ارزش قایل شوند، تفاهم خواهند کرد؟ به حاکمیت قانون، دموکراسی، تساوی اجتماعی تفاهم خواهند داشت؟ و همچنان روی سیاست پناهندگی؟ بیشتر از همه این امکان وجود دارد که این امر به مراتب دشوار تر از روند شدیداً پیچیده و دشوار پذیرش و ادغام پناهجویان باشد.